Ο Γιάννης Βαρουφακης σε πρόσφατο άρθρο με τίτλο «Κάψτε τις τράπεζες», και με συναφείς ανακοινώσεις του ΜΕΡΑ25, τοποθετήθηκε σχετικά με το θέμα της τραπεζικής αναταραχής. Δεν θα σταθώ στην προσέγγιση του Βαρουφάκη για την τραπεζική κρίση η οποία δεν έχει σχέση με μια μαρξιστική προσέγγιση, αλλά στην πρόταση του ΜΕΡΑ25 για τον τραπεζικό τομέα και την απάντηση σε ενδεχόμενη τραπεζική κρίση.
Η πρόταση λοιπόν έγκειται στην αντικατάσταση του σημερινού συστήματος των καταθέσεων των πολιτών στις τράπεζες από ένα μηχανισμό blockchain ανάλογο των κρυπτονομισμάτων με εκδότη την ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα). Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι δεν θα υπάρχουν χαρτονομίσματα και καταθέσεις στις τράπεζες, αλλά ένα ηλεκτρονικό πορτοφόλι της ΕΚΤ με ψηφιακό νόμισμα που θα χρησιμοποιείται σε όλες τις συναλλαγές. Με αυτό τον τρόπο το ΜΕΡΑ25 υποστηρίζει ότι ξεπερνιούνται οι τραπεζικές κρίσεις και διασφαλίζονται οι πολίτες από το να πληρώνουν για την διάσωση των τραπεζών, αφενός διότι δεν θα υπάρχει πανικός απόσυρσης καταθέσεων αφετέρου διότι δεν θα υπάρχει η διαδικασία του bail in στις καταθέσεις (δηλαδή να γίνουν κουρέματα καταθέσεων όπως στην Κύπρο).
Το πρώτο που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι αυτή η πρόταση αποτελεί μια καθόλα θεσμική άποψη που συζητούν όλες οι κεντρικές τράπεζες, ορισμένες δε όπως της Κίνας ανακοίνωσαν την μερική εφαρμογή ψηφιακού νομίσματος. Η ΕΚΤ συγκεκριμένα έχει ξεκινήσει την σχετική προετοιμασία από το 2021 και προβλέπεται μέχρι τον Οκτώβριο του 2023 να έχει μια αρχική πρόταση για την έκδοση CBDC (Central Bank Digital Currency) ή πιο απλά ψηφιακό ευρώ. Ακόμα δεν έχουν προσδιοριστεί όλες οι παράμετροι, ούτε η σχέση που θα υπάρχει με τις υφιστάμενες τράπεζες, αλλά πάντως η πρόταση του ΜΕΡΑ25 δεν έχει καμία σχέση με τίτλους όπως «κάψτε τις τράπεζες» που χρησιμοποιεί για το αντισυστημικό κοινό ο Βαρουφάκης. Δυστυχώς η πρόταση της ΕΚΤ δεν έχει τύχει κριτικής από την Αριστερά, αλλά κυρίως κριτικάρεται από την δεξιά προσέγγιση με συνομωσιολογικά κριτήρια, στη βάση ότι η υιοθέτηση CDBC σημαίνει ότι το κράτος αναγορεύεται σε έναν «Μεγάλο Αδελφό» που θα γνωρίζει όλες τις κινήσεις του πολίτη. Δεν έχει τόση σημασία να εξετάσουμε αν μπορούν να υπάρξουν δικλείδες ασφαλείας για να μην παραβιασθεί η «ιδιωτικότητα» ή αν τα κίνητρα όσων το βάζουν είναι μια προσπάθεια να αποφύγουν ελέγχους φοροδιαφυγής. Το βασικό είναι ότι και με το παρόν σύστημα η «ιδιωτικότητα» είναι ακυρωμένη και οι σχέσεις τραπεζών κράτους πλήρως διασυνδεμένες.
Το ενδιαφέρον είναι τι σημαίνει και ποια προβλήματα δημιουργεί η πρόταση του ΜΕΡΑ25. Το πρώτο αποτέλεσμα της πρότασης Βαρουφάκη είναι ότι συνεπάγεται ακόμη μεγαλύτερη πρόσδεση και εξάρτηση των Ελλήνων πολιτών από τον αντιδραστικό θεσμό της ΕΚΤ. Τα περιθώρια για να διαφοροποιηθεί η ελληνική πολιτική από την ΕΚΤ μειώνονται ακόμα περισσότερο. Θα ήταν δε διαφωτιστικό να μας εξηγήσει το ΜΕΡΑ25, που έχει αναγορεύσει την ΕΚΤ σε έναν από τους κύριους υπεύθυνους της «χρεοδουλοπαροικίας της χώρας», αν ΡΗΞΗ σημαίνει η μεγαλύτερη πρόσδεση με την ΕΚΤ.
Μήπως η δημιουργική ασάφεια έχει φθάσει σε νέα επίπεδα όπου η ρήξη με την ΕΚΤ και η αμφισβήτηση του Ευρώ πηγαίνει παρέα με την ακόμη μεγαλύτερη πρόσδεση στην ΕΚΤ;
Το δεύτερο ζήτημα που προκύπτει, είναι ότι με την πρόταση του ΜΕΡΑ25 δεν εξασφαλίζονται οι μικροί καταθέτες σε σχέση με το ισχύον καθεστώς αλλά οι μεγαλοκαταθέτες. Σήμερα υπάρχει πρόβλεψη μέσω του μηχανισμού της Εγγύησης Καταθέσεων (ΤΕΚΑ) για κάλυψη των καταθέσεων μέχρι του ποσού των 100.000 ευρώ ανά τράπεζα και φυσικό πρόσωπο. Δηλαδή κάθε φυσικό πρόσωπο έχει εγγυημένο από το κράτος ποσό 100.000 ευρώ ανά τράπεζα. Οπότε ο κίνδυνος αφορά τους μεγαλοκαταθέτες.
Το τρίτο θέμα αφορά αν με την εφαρμογή του CBDC, οι τραπεζικές κρίσεις αποφεύγονται και αν το κόστος φεύγει από τους πολίτες-καταθέτες και περνά μόνο στις τράπεζες. Παρά το ότι δεν έχει διευκρινισθεί ακόμη η σχέση του CBDC με τις τράπεζες, ας πάρουμε την περίπτωση της «πλήρους ανεξαρτησίας» όπως υποστηρίζει ο Βαρουφάκης. Δηλαδή υπάρχει ένα ψηφιακό ευρώ της ΕΚΤ για συναλλαγές και αποταμίευση του πολίτη, το οποίο δεν έχει καμία σχέση με τράπεζα. Δηλαδή οι τράπεζες χορηγούν δάνεια και προβαίνουν σε επενδύσεις (το λεγόμενο Ενεργητικό των τραπεζών) δανειζόμενες Κεφάλαια από μετόχους και από την Αγορά (δηλαδή το λεγόμενο Παθητικό που αφορά διατραπεζικό δανεισμό, έκδοση ομολόγων, ιδιώτες). Σε αυτή την περίπτωση οι πολίτες θα λαμβάνουν ένα επιτόκιο από το ψηφιακό ευρώ το οποίο θα είναι μικρότερο από αυτό που θα δίνουν οι τράπεζες για να δανεισθούν ψηφιακές καταθέσεις. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα ασφάλιστρο κινδύνου που θα πληρώνουν οι πολίτες για να έχουν πιο ασφαλή τα χρήματα τους στην ΕΚΤ.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως δεν έγκειται στο κόστος του ασφαλίστρου κινδύνου. Το θέμα είναι ότι οι τραπεζικές κρίσεις δεν οφείλονται κυρίως σε «έλλειψη ρευστότητας» η οποία δημιουργεί πανικούς bank run, αλλά στην ιδία την φύση του καπιταλιστικού συστήματος και την λειτουργία του χρηματικού κεφαλαίου σαν «πλασματικό κεφάλαιο». Η υιοθέτηση CBDC δεν αποτρέπει αυτή την παράμετρο. Όλοι γνωρίζουμε ότι το καπιταλιστικό σύστημα είναι εγγενές με κρίσεις, ο τραπεζικός τομέας έχει έναν κομβικό ρόλο που συνήθως το Κεφάλαιο θα προσπαθεί να διασώσει, και στο τέλος πάντα την κρίση θα την πληρώνουν τα λαϊκά στρώματα.
Η παραπάνω αντίληψη του ΜΕΡΑ25 είναι εξόχως προβληματική όχι μόνο γιατί αφορά έναν κρίσιμο τομέα, όπως των τραπεζών, αλλά γιατί κάνει εμφανές ότι πίσω από μια δήθεν ριζοσπαστική φρασεολογία κρύβεται μια εντελώς συστημική πολιτική σοσιαλδημοκρατικής κατεύθυνσης. Μάλιστα, ο ίδιος ο Βαρουφάκης με συνέντευξη του στις 31/3 δήλωσε ότι βασική προϋπόθεση για κυβερνητική συνεργασία είναι 5 νομοσχέδια από τα οποία το ένα αφορά το ψηφιακό ευρώ. Τα υπόλοιπα τέσσερα αφορούν την κατάργηση του Χρηματιστηρίου Ενέργειας, την μείωση του ΦΠΑ και της φορολογίας των επιχειρήσεων (τους συνέκρινε μάλιστα με τους χαμηλούς συντελεστές της Βουλγαρίας!), την προστασία της πρώτης κατοικίας και την άμεση μετατροπή της Ελλάδας σε κέντρο παραγωγής Υδρογόνου από Ανανεώσιμες Πήγες Ενέργειας (πρακτικά η πολιτική της ΕΕ για πράσινες μπίζνες και άμεση απεξάρτηση από το υπό διαμόρφωση μπλοκ Ρωσίας-Κίνας- Αραβικών χωρών).
Ο Βαρουφάκης είναι ένας καλός οικονομολόγος που έχει πλήρη συναίσθηση ότι η ατζέντα του στην πραγματικότητα δεν θα θίξει τον κύριο πυρήνα της πολιτικής της ΕΕ, αποφεύγει τις αναφορές σε κρατικοποιήσεις στις τράπεζες, στην Ενέργεια, στους σιδηροδρόμους, κ.λπ., δεν βάζει θέμα για κυβερνητική συνεργασία την ανατροπή των μνημονιακών πολιτικών στα εργασιακά και την αύξηση των μισθών αλλά την μείωση των φόρων, και φυσικά δεν θέλει να κάψει τις τράπεζες όπως κινδυνολογούν οι δεξιοί για προπαγανδιστικούς λόγους. Απλώς, η «συστημική αντισυστημικότητα» του ΜΕΡΑ25 λίγη σχέση έχει με την Αριστερά, γεγονός πρόδηλο και στην πρόταση για τον τραπεζικό τομέα που βρίσκεται πιο πίσω και από τις διακηρύξεις του ΣΥΡΙΖΑ της περιόδου 2012-2014. Όσοι δε, έχουν μια σοσιαλιστική ή κομμουνιστική αναφορά γνωρίζουν καλά ότι βασικός στόχος της Αριστεράς είναι η μετατόπιση των συνειδήσεων και του ταξικού συσχετισμού και όχι εκλογικά κολπάκια με «πιασάρικες» προτάσεις.
Ο Γιώργος Παυλόπουλος είναι συνδικαλιστής και εργαζόμενος στον τραπεζικό τομέα
