Είναι συμπληρωμένα πλέον 58 χρόνια από εκείνη την 21η Απριλίου του 1967 και δεν μπορώ να πω πως πέρασαν σα μια ανάσα. Πρώτα γιατί εκείνα τα εφτά χρόνια βιώθηκαν ως ρόγχος περισσότερο παρά τις μεγάλες ανάσες που έδωσαν οι εξεγέρσεις. Κι ύστερα γιατί ήταν η εποχή της δικής μας εφηβείας, βιωμένη ως βίαιη ωρίμανση σε έναν κόσμο άξενο! Κι επί πλέον γιατί άμα λογαριάσεις όσα ακολούθησαν, τόσα πολλά μέσα σε λίγο χρόνο, που άλλαξαν τη συνείδηση του κόσμου όλου, κάθε άλλο παρά ως ανάσα μπορείς να τα νοιώσεις. Πολύ περισσότερο ως ΜΙΑ ανάσα.
Δεν θέλω να κάνω απολογισμό κι ούτε συγκρίσεις με το σήμερα. Αλλά να εκμυστηρευτώ μια απορία και αγωνία, που κρατάει από τότε. Πως είναι κατασκευασμένοι οι βασανιστές; Δηλαδή, όχι κάποιοι εκτελεστές εν δράσει, ας πούμε εν βρασμώ. Που ρισκάρουν, που παθιάζονται, που απειλούν και απειλούνται.
Αλλά ψυχροί και ψύχραιμοι, απόλυτοι, έτοιμοι προς εργασία, αγανακτισμένοι όταν οι κρατούμενοι δεν ομολογούν και θα χρειαστούν άλλη μια νύχτα να μη πάνε σπίτι, ή το μεσημεριανό φαγητό κρυώνει, μου στερείς ρε πούστη το φαΐ μου, κάθαρμα, και δωσ’ του. Ποια ηθική διακινούν, ποια συνείδηση ατομική και κοινωνική; Πως μπορούν να αντικρίσουν ανθρώπους στο δρόμο. Κι ύστερα πως μπορούν να αντιμετωπίζουν τους βασανιζόμενους, στην καθημερινή ζωή πια.
Πριν πολύ λίγο καιρό κάποιος παλιός φίλος μου περιέγραφε πως συνάντησε ύστερα από περίπου πενήντα χρόνια τον βασανιστή του. Ήταν ανοιχτή η πόρτα του ασανσέρ και είχε μπει μέσα ένας ηλικιωμένος, πιο ηλικιωμένος από εκείνον, εννοούσε. Δεν πρόσεξα ποιος μπορεί να είναι αλλά έτρεξα στο διάδρομο να προλάβω να μπω. Μόλις μπήκα εκείνος έκανε μια κίνηση, σχεδόν ασυναίσθητη, να προστατεύσει με το χέρι το πρόσωπο του. Τότε τον αναγνώρισα. Ήταν ο περίφημος βασανιστής της Πάτρας που το 1968 μπήκε σπίτι μου, κατάσχεσε τα βιβλία μου και για κάποιες ημέρες με έδερνε ανηλεώς στο κρατητήριο. Αρκέστηκα να εκφράσω τη βδελυγμία μου και να του πω ότι εγώ δεν δέρνω. Έσπευσε τρέχοντας να βγει από το ασανσέρ αμέσως μόλις άνοιξε η πόρτα. Το πιο πιθανό να μη ήταν ο όροφος που ήθελε να πάει.
Εκείνο που κράτησα από την περιγραφή είναι η αυθόρμητη χειρονομία της αυτοπροστασίας. Προφανώς ένας διάχυτος και διαρκής φόβος. Ο φόβος του βασανιστή! Μέχρι να πεθάνει. Ελάχιστη τιμωρία, πες.
Αυτοί οι άνθρωποι, λοιπόν, διαθέτουν τη δύναμη, για τον λίγο χρόνο που διαρκεί, να ρημάξουν ζωές. Και τις ρημάζουν. Είναι κάτι περισσότερο από το επαγγελματικό καθήκον όπως τους το διδάσκουν. Είναι η προσωπική σχέση, που τους προσφέρει ακόμη και ικανοποίηση. Στέκονται απέναντι σε ανυπεράσπιστους, πολύ καλύτερούς τους, και το ξέρουν, αλλά που πάνω τους έχουν εξουσία να ορίσουν τη ζωή τους και να τους ρημάξουν. Για πάντα. Είτε σωματικά, είτε ψυχικά. Όλοι λίγο πολύ βγήκαν από κει με κουσούρια, τα οποία εμφανίζονται τώρα στις ηλικίες μας. Και δεν είναι μόνο ο Μπάμπαλης, ο Μάλλιος, ο Καραπαναγιώτης, ο Καλύβας, ο Κραβαρίτης, ο Σμαΐλης, ο Θεοφιλογιαννάκος και οι λοιποί της κορυφής. Είναι και οι πολλοί, πολλοί δυστυχώς, που τα ονόματά τους ξεχάστηκαν μετά τις πρώτες καταγραφές, ή που αποσιωπήθηκαν, «ευσυνείδητοι» σαδιστές, το ίδιο μοιραίοι.
Αλλά περνώντας από τα τόσα χρόνια και μαθαίνοντας όσο μπορούσα τη ζωή, συνάντησα συχνά, και συναντώ ακόμη, εκείνον τον ανθρωπότυπο του βασανιστή. Στα κατοπινά χρόνια δεν βασάνιζε με τους ίδιους τρόπους. Και δεν είναι μόνο εκείνοι που ήρθαν κατ’ ευθείαν από τα μπουντρούμια των ανακρίσεων, καθώς η περίφημη κάθαρση δεν καθάρισε και πολύ το τοπίο, διδάσκοντας σε αυτούς και σε ομοίους πως μπορεί να συνεχίζουν ατιμώρητοι, είναι και εκείνοι που αναδείχτηκαν στα χρόνια της «δημοκρατίας» στους ίδιους και παρόμοιους μηχανισμούς. Κι αν δεν είναι οι ακραίες εκδοχές των σωματικών βασανιστηρίων (αν και καμιά φορά επαναλαμβάνονται και αυτά) είναι το καθημερινό ρήμαγμα των ζωών, με την ίδια αναισθησία, τις ίδιες εξηγήσεις και την ίδια επαγγελματική ψυχρότητα.
Ρημάζουν έτσι τις ζωές όσων εννοούν να αντιστέκονται στην ομογενοποίηση και στα μοντέλα της πλαστικής ζωής.
Όπως ρημάζουν σήμερα τη ζωή του Νίκου Ρωμανού!
