Έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της Παρασκευής 6 Ιουνίου, ο «φιλόσοφος» της ελληνικής θεατρικής σκηνής Βασίλης Παπαβασιλείου. Ένα άναρχο πνεύμα, πάντα στην πλευρά της κοινωνίας και του ανθρώπου, ένα ιδιοφυές «τρολ» της ζωής και του αγώνα για επιβίωση. Σκηνοθέτης, ηθοποιός και συγγραφέας, από τα φτωχικά παιδικά του χρόνια στη Θεσσαλονίκη και στις Σέρρες, μέχρι τα χρόνια της μαθητείας του στο Θέατρο Τέχνης και το Δάσκαλο Κάρολο Κουν, πάσχισε να δώσει νόημα στη ζωή μέσω της μεγάλης τέχνης. Να χαράξει κατόπιν τα δικά του φωτεινά μονοπάτια που με γενναιοδωρία απίστευτη και λαϊκότητα, μοιραζόταν μαζί μας.
«Η πρώτη επαφή του με το θέατρο ήταν, όταν παιδί ακόμα είδε στον πάγκο του πρακτορείου εφημερίδων, το περιοδικό «Θέατρο», το ιστορικό περιοδικό του Κώστα Νίτσου. Ήταν το δεύτερο τεύχος του «Θεάτρου», όπου δημοσιευόταν και το «Νησί της Αφροδίτης» του Αλέξη Πάρνη.
Έφηβος πια το καλοκαίρι του ΄65, στην Θεσσαλονίκη, στο θέατρο του Κήπου βλέπει τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη και τους “Πέρσες” του Αισχύλου, από το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν παραστάσεις που τον σημάδεψαν και εν πολλοίς καθόρισαν την μετέπειτα πορεία του.
Τελειώνοντας το γυμνάσιο θέλησε να συναντηθεί με τον Κουν και να πάει στη δραματική σχολή, όμως προσέκρουσε στην αντίρρηση των δικών του που τον ήθελαν γιατρό.
«Πέρασα στην ιατρική ξέροντας ότι θα την εγκαταλείψω..» λέει».
(από ανάρτηση της Ιωάννας Κολοβού που είχε επιμεληθεί το Μονόγραμμά του στην ΕΡΤ).
Κατά τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του πορείας σκηνοθέτησε τριάντα παραστάσεις με έργα των Σοφοκλή, Σαίξπηρ, Μολιέρου, Μαριβώ, Πιραντέλλο, Γκολντόνι, Χόρβατ, Μποντ, καθώς και σύγχρονων Ελλήνων δραματουργών, όπως της Αναγνωστάκη, του Στάικου και Μανιώτη. Η μεταφραστική του εργασία πάνω στα έργα των Γκολντόνι, Μολιέρου, Μποντ, αλλά και των Μπαρτ και Ντιντερό ήταν ιδιαίτερα σημαντική.
Σκηνοθέτησε, μεταποιώντας σκηνικά με τα δικά του πνευματικά υλικά μεταξύ άλλων τα έργα «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Γκαίτε, «Ο Τυχοδιώκτης» (βασισμένος στον Χουρμούζη), «Του Κουτρούλη ο γάμος», «Ο Κύκλωπας,» κ.ά., καθώς και δύο οπερέτες του Θεόφραστου Σακελλαρίδη.
Έγραψε ο ίδιος τα «Relax… Mynotis», «Τους ζυγούς λύσατε», «Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή» και σκηνοθέτησε τον εαυτό του όταν θέλησε να μεταγράψει εντελώς «λοξά» επί σκηνής την ελληνική πραγματικότητα της τελευταίας δεκαπενταετίας.
Όμως η παράσταση που σημάδεψε και τη θεατρική μας σκηνή και όλους μας, ήταν η δική του θεατρική απόδοση της «Ελένης» του Γ. Ρίτσου. Ένα υπαρξιακό, σχεδόν σαρτρικό δράμα πάνω στην ιστορία, το χρόνο, την απώλεια, τη μοναξιά, τη χαμένη ομορφιά, τη ματαίωση, την αποδοχή.
Δε νομίζω ότι κανείς άλλος προσέγγισε τόσο καίρια και αισθαντικά την Ελένη με ανδρόγυνη μορφή, που ήταν, όπως λέει, 100, 200, 300 ετών, άρα άφυλη πλέον. Απλά ένα ανθρώπινο ον!
Αλλά θυμάμαι κι έναν Γιώργο Μανιώτη με το έργο του «Χορεύει η Κρυστάλλω Μάμπο» στο θέατρο Καισαριανής, μία από τις πρώτες του σκηνοθεσίες!
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου χάραξε το μεταπολιτευτικό αποτύπωμα του θεάτρου μας μαζί με κείνη τη σπουδαία γενιά που μας δίδαξε θέατρο.
Με τον Λευτέρη Βογιατζή συνιδρυτής της «Σκηνής» και κατόπιν στη δική του «Εποχή», τις παραστάσεις στο Θέατρο Τέχνης, τη διεύθυνση του ΚΘΒΕ και των ΔΗΠΕΘΕ και τη διδασκαλία του σε σχολές (στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Αθήνας και Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ), περιστασιακά, τα κείμενά του σε εφημερίδες και περιοδικά, όλη του η ζωή ήταν το Θέατρο.
Τιμήθηκε από τον Δήμο Αθηναίων, τον Δήμο Χαλανδρίου, την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών, αλλά και από το διεθνούς κύρους Φεστιβάλ Θεάτρου των Συρακουσών στη Σικελία . Ως αναγνώριση του έργου του, το 2022 έλαβε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών τον τίτλο του Επίτιμου Διδάκτορα του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών.
Τιμήθηκε ακόμα και από τη Γαλλική Δημοκρατία.
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου ήταν ένας ενεργός πολίτης και διανοούμενος. Έπαιρνε θέση στα επίκαιρα θέματα, μόνο που προσπαθούσε να μας φωτίσει τη μεγάλη εικόνα. Έστω κι ανορθόδοξα. Είχε την τιμιότητα και την περιέργεια ενός παιδιού που κάθε πρωί μαθαίνει τον κόσμο εξ αρχής.
Για τον Βασίλη ο Εμφύλιος πόλεμος δεν τέλειωσε το 1974, με ό,τι σημαίνει αυτό στον καθένα μας. Αυτογνωσία και ελευθερία, αυτά ήταν τα συνθήματά του.
Ο Βασίλης τιμούσε τις προσφυγικές του ρίζες, αντιμετώπιζε με χιούμορ τον εαυτόν του αλλά και τα ιερά τέρατα.
Είχε μια αίσθηση γελοιότητας για τη σοβαρότητά μας.
Έλεγε σε μια συνέντευξή του στην Καθημερινή το Μάιο του 2023
«Αχ τον άτιμο τον Γκαίτε, πολύ τον εκτιμώ. Διαβάζω πολύ, δουλεύω στο θέατρο. Μπορώ να πω σαν τον Γκαίτε ότι “ύφανα τη ζωή μου με το λήμμα κάποιων γυναικών”».
Τον γνώριζα και προσωπικά τον Βασίλη Παπαβασιλείου όπως και τον αδερφό του τον Δάνη που μας άφησε πριν λίγα χρόνια. Ήταν κι αυτός διανοούμενος και μάλιστα της κομμουνιστικής αριστεράς. Ο Δάνης ήταν ο πολιτικός μας καθοδηγητής στην Πάτρα, στα τέλη της δεκαετίας του 70. Εμείς μαθήτριες του Γυμνασίου.
Στα μέσα της δεκαετίας του 90, έχω επισκεφτεί το Βασίλη Παπαβασιλείου στο διαμέρισμά του στο Παγκράτι, προκειμένου να του πάρω συνέντευξη για μια εφημερίδα που έγραφα τότε (που υπήρχαν εφημερίδες).
Το διαμέρισμα τόσο λιτό, σχεδόν άδειο, γεμάτο ντάνες βιβλία και εφημερίδες. Καθίσαμε κάνοντας πέρα κάτι εφημερίδες και περιοδικά που σκέπαζαν τον καναπέ κι αρχίσαμε μια ονειρεμένη, μαγευτική κουβέντα για το θέατρο. Και στο τέλος, όταν περήφανη σηκώθηκα να φύγω, διαπίστωσα φευ, ότι το μαγνητοφωνάκι δεν είχε γράψει τίποτα!
Με καθησύχασε γελώντας κι εγώ έγραψα τελικά από στήθους το κείμενο. Κατόπιν του το έστειλα, το ενέκρινε, δημοσιεύτηκε.
Είναι αλήθεια πως αποχωρεί σιγά σιγά και η καλλιτεχνική γενιά της μεταπολίτευσης. Αυτοί που μας μόρφωσαν και τους χρωστάμε τις φωτεινές μας εξάρσεις.
Σε ένα μεταφυσικό παραλήρημα θα ήθελα να φανταστώ τους μεταστάντες σ’ ένα μεγάλο πλατωνικό τσιμπούσι, σ’ ένα παράλληλο σύμπαν, ειδικά κατασκευασμένο για διανοούμενους και καλλιτέχνες.
Αλλά τί λέω και ποιος θα τους μαγείρευε;
