Στο πλαίσιο της εκδήλωσης για τα 10 χρόνια από το θάνατο του Κώστα Τζιαντζή, που θα γίνει την Παρασκευή, το Kommon συμβάλλει στη γνωριμία των αναγνωστών του με τη θεωρητική του προσπάθεια αναρτώντας τέσσερα κείμενα που είχε γράψει και που συνιστούν μια ουσιαστική συμβολή στην αναζήτηση των κομμουνιστών για το επαναστατικό πρόγραμμα της εποχής μας. Το πρώτο κείμενο που αναρτάται σήμερα έχει σα θέμα τη σχέση του αντικειμενικού και του υποκειμενικού στην κίνηση των καπιταλιστικών αντιθέσεων.
Το αντικειμενικό και το υποκειμενικό, στη διαμόρφωση των σταδίων και των ιστορικών εποχών του καπιταλισμού.
Η δυναμική και το επίπεδο των αντικειμενικών συσχετισμών
Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στο αντικειμενικό και υποκειμενικό στοιχείο κίνησης των καπιταλιστικών αντιθέσεων;
Μήπως όλα εξαρτώνται τελικά από τους πολιτικούς συσχετισμούς του παρόντος, από την πλήρη απροσδιοριστία των υποκειμενικών χειρισμών και επιλογών; Χωρίς μάλιστα τους ταξικούς και ιστορικούς «καταναγκασμούς», χωρίς τις αναγκαιότητες που επιβάλλουν στο σύνολο των αντιθέσεων οι ιστορικοί αντικειμενικοί συσχετισμοί όπως αυτοί διαμορφώθηκαν από την πάλη των τάξεων και όπως αυτοί μεταφέρονται με νέα ένταση και μορφή στη συγκεκριμένη σημερινή βαθμίδα ανάπτυξης και κρίσης του καπιταλισμού;
Στο απόσπασμα του Μαρξ για «τους όρους και τις σχέσεις, νάρκες που αναπτύσσονται μέσα στην σημερινή κοινωνία», πέραν των άλλων, συμπυκνώνεται και η σχέση του αντικειμενικού και του υποκειμενικού, η σχέση αναγκαιότητας – δυνατότητας – νέας αναγκαιότητας, που αποτελεί βασικό περιεχόμενο της ιστορικής κίνησης.
Οι μετασχηματισμοί των σύνθετων σχέσεων του κοινωνικού ανθρώπου με το φυσικό κόσμο, η επαναστατική πλευρά της αντίθεσης των κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών σχέσεων, η αντίθεση ανάμεσα στην ποιοτικά ανώτερη από ποτέ κοινωνικοποίηση και διεθνοποίηση της εργασίας και της παραγωγής και στην ανώτερη βαθμίδα της εκμετάλλευσης και της αλλοτρίωσης της, αποτελούν το τελικά καθοριστικό αντικειμενικό πλαίσιο της σύγχρονης καπιταλιστικής πραγματικότητας.
Σ’ αυτό το πλαίσιο περιέχεται, η συνολική επίδραση της ταξικής πάλης των προηγούμενων ιστορικών εποχών, τα αποτελέσματα των συνολικών προσπαθειών των καταπιεζομένων.
Περιέχεται η δυναμική και το επίπεδο των αντικειμενικών συσχετισμών που καθορίζει, σε τελευταία ανάλυση, και τις αναγκαιότητες- δυνατότητες των νέων «προσπαθειών», οι οποίες με τη σειρά τους αντεπιδρούν και από ένα σημείο ανάπτυξης τους και μετά διαμορφώνουν την νέα αντικειμενική ιστορική βαθμίδα της πάλης των τάξεων.
Από τη μια μεριά ¨βρίσκονται¨ οι αντικειμενικοί όροι και οι σχέσεις παραγωγής που απαιτούν την ανατροπή της καπιταλιστικής κοινωνίας και από την άλλη οι υποκειμενικές προσπάθειες για να την ανατρέψουμε συγκεκριμένα.
Είναι γνωστό πως οι διαλεκτικές σχέσεις του κοινωνικού ανθρώπου με τη φύση και τον «αμοιβαίο» μετασχηματισμό τους, αποτελούν τη βαθύτερη και πιο μακροπρόθεσμη αντίθεση. Μια αντίθεση που γεννά, σε τελευταία ανάλυση, τις ταξικές κοινωνικές σχέσεις. Αντίθεση που καθορίζει και τείνει να υπερβαίνει τελικά τις ταξικές αντιθέσεις, τους ταξικούς τρόπους παραγωγής, και γενικά το «βασίλειο της αναγκαιότητας». Μια αντίθεση που στην ιστορική διαδρομή της μετασχηματίζεται κοινωνικά και ποιοτικά και μετατρέπεται τελικά στο βασικό πεδίο των κινητήριων αντιθέσεων της αταξικής κομμουνιστικής κοινωνίας.
Η άρνηση της αντικειμενικής βάσης της επαναστατικής πάλης
Οι διάφορες αντεπαναστατικές παραλλαγές στην ουσία αρνούνται την αντικειμενική βάση της επαναστατικής πάλης, το θεμελιακό στοιχείο του κεκτημένου του μαχόμενου υλισμού. Αρνούνται δηλαδή ότι το ¨είναι¨ προηγείται της συνείδησης, ότι δεν είναι η συνείδηση που καθορίζει το κοινωνικό ¨είναι¨ του ανθρώπου αλλά το κοινωνικό του ¨είναι¨ τη συνείδηση του. Αρνούνται κυρίως την ύπαρξη εκείνων των τάσεων και των νόμων της κοινωνικής εξέλιξης που πυροδοτούν τη διαλεκτική ανάπτυξη, δηλαδή την αλλαγή των συσχετισμών και επομένως αποτελούν βασική πλευρά αυτών των ίδιων των κοινωνικών συσχετισμών.
Οι νόμοι κίνησης της κοινωνίας διαμορφώνονται και καθορίζονται τελικά από την ενεργητική παρέμβαση των ανθρώπων. Και αυτή είναι και η ποιοτική τους διαφορά από τους νόμους κίνησης της φύσης.
Στον καπιταλισμό αυτό θεμελιώνεται και αποδεικνύεται από το βασικό νόμο, το νόμο της αξίας, και ειδικά το νόμο της αξίας του εμπορεύματος «εργατική δύναμη». Αξία που διαμορφώνεται στη διαδικασία της ταξικής πάλης και της υποκειμενικής παρέμβασης των εργατών για τον καθορισμό των αμοιβών. Με αυτή την έννοια, οι νόμοι της καπιταλιστικής εξέλιξης αποτελούν έναν αντικειμενικό συνδυασμό αναγκαιότητας και δυνατότητας, αντικειμενικότητας και υποκειμενικότητας.
Αυτός ο συνδυασμός αντικειμενικότητας και υποκειμενικότητας της επαναστατικής πάλης δεν παίζεται στα ζάρια.
Προσδιορίζεται τελικά από το κοινωνικό είναι, από τις υλικές συνθήκες ύπαρξης και αναπαραγωγής της ζωής, από το επίπεδο της αντικειμενικής ανάπτυξης και ωρίμανσης των συνολικών καπιταλιστικών αντιφάσεων, από τη βασική αντικειμενική αντίθεση του καπιταλισμού.
Σ’ αυτά τα πλαίσια, οι δυνατότητες της υποκειμενικότητας, μαζί και η συνειδητά επαναστατική πάλη της εργατικής τάξης, καθορίζονται και αντλούν τη δυναμική τους από το επίπεδο ανάπτυξης των αντικειμενικών τάσεων της κοινωνικής εξέλιξης, ενώ παράλληλα πραγματοποιούν, διαμορφώνουν, καθυστερούν η αναπτύσσουν και γενικά μετασχηματίζουν αυτά τα όρια, προωθώντας και καθορίζοντας ταυτόχρονα τη νέα αντικειμενική πραγματικότητα. Η υποκειμενική πολιτική παρέμβαση των εργαζομένων και των πρωτοποριών τους εκπορεύεται τελικά από το γενικό πλαίσιο και συσχετισμό της συνολικής αντικειμενική αντίθεσης του καπιταλισμού, μετασχηματίζεται ξανά ιστορικά σε νέο αντικειμενικό πλαίσιο, τροποποιώντας ποσοτικά και ποιοτικά τους συσχετισμούς των συνολικών αντιθέσεων με πολυσύνθετους τρόπους. Δεν μετατρέπεται όμως σε αποκλειστική, αυτόνομη, «ελεύθερη» ρυθμιστική δύναμη, ανεξάρτητη τελικά από την οικονομία και την προϊούσα «εξάντληση» των ιστορικών οικονομικών- και κοινωνικών δυνατοτήτων του καπιταλισμού. Δεν μετατρέπεται ανεξάρτητη από τον καπιταλιστικό χαρακτήρα των νόμων που τη γέννησαν, που τη γεννούν και τη γεννούν πάλι. Αυτοί επιβάλλουν, σε όλο και ανώτερο επίπεδο, την αναγκαιότητα και δυνατότητα της οριστικής κατάργησης του καπιταλισμού και τον κομμουνιστικό πλέον επαναπροσδιορισμό των νόμων της κοινωνικής εξέλιξης.
Δεν έχουμε δηλαδή από τη μια μεριά την αντικειμενική ωρίμανση της υλικής βάσης του κομμουνισμού και από την άλλη «την καθυστέρηση ή μη του υποκειμενικού παράγοντα». Αλλά έχουμε για κάθε στάδιο του καπιταλισμού το συγκεκριμένο πλαίσιο της βασικής αντικειμενικής αναγκαιότητας που πυροδοτεί την ανάπτυξη της συγκεκριμένης υποκειμενικής δυνατότητας της εργατικής πάλης, η οποία με τη σειρά της διαμορφώνει τις νέες αναγκαιότητες.
Και αυτό αποδεικνύεται και με την νίκη και τη δραματική εξέλιξη της Οκτωβριανής Επανάστασης. Φάνηκε και με την αδυναμία του καπιταλισμού να εμποδίζει την όξυνση των βασικών του αντιφάσεων και την τάση αναγέννησης των επαναστατικών αναγκών, τάσεων και ρευμάτων σε ανώτερο επίπεδο, ακόμα και σε συνθήκες μεγάλων πολιτικών επιτυχιών του, όπως μετά την ήττα της Κομμούνας και όπως πιστεύουμε ότι θα φανεί και στη σημερνή εποχή.
Η υποκειμενικότητα της επαναστατικής πρωτοπορίας εκφράζει στο σήμερα την αναγκαιότητα και τη δυνατότητα αλλαγής των συσχετισμών που έχουν διαμορφωθεί από τα ιστορικά όρια όλων των εποχών. Εκφράζει τη δυνατότητα κάθαρσης του σύγχρονου ιστορικού πεδίου της πάλης των τάξεων από τους πολιτικούς συσχετισμούς που δεν ανταποκρίνονται στο διαφορετικό αντικειμενικό δυναμισμό των αντίθετων τάσεων της κοινωνικής εξέλιξης της εποχής μας. Επομένως στη σημερινή μορφή ανάπτυξης της «συνολικής αντικειμενικής αντίθεσης» του καπιταλισμού, ανάμεσα στη χωρίς προηγούμενο έκρηξη των δυνατοτήτων ενός νέου εργατικού πολιτισμού, κοινωνικοποίησης και διεθνισμού και στην αντιδραστικότητα της ατομικής ιδιοκτησίας, στην καθοριστική τελικά αντικειμενική «ωρίμανση» των οικονομικών και των γενικότερων κοινωνικών σχέσεων, για την αταξική κοινωνία, δεν περιέχονται κάποιες «ψυχρές» αφηρημένες οικονομικές και άλλες σχέσεις και δυνάμεις. Αντίθετα, περιέχεται η ζωή και η δράση, οι μικρές και μεγάλες στιγμές και επιλογές της περασμένης και της σημερινής πάλης εκατομμυρίων ανθρώπων.
Εκεί που ζουν και διεκδικούν τα νέα δικαιώματά τους η εργατική και η αστική απολιτική
Στη νέα αντιφατική μορφή αλλά και δυνατότητα των παραγωγικών δυνάμεων και της εργασίας, στις επαναστατικές προσδοκίες της επιστήμης και του πολιτισμού, στις νέες εκρηκτικές δυνατότητες ενός ελεύθερου χρόνου χαράς και δημιουργίας, της νέας δυνητικής ποιότητας του «πλούτου» και της σχέσης με τη Φύση, στις ανάγκες για πολιτική χειραφέτηση από τη βαθιά κρίση της πολιτικής, στις ανάγκες της εργατικής δημοκρατίας, της ανεξαρτησίας, της ειρήνης και των επαναστατικών ιδανικών, δηλαδή στις νέες «σχέσεις-νάρκες» που απειλούν να τινάξουν σε κομμάτια την καπιταλιστική κοινωνία, εκεί περιέχονται οι ιστορικές κατακτήσεις της υποκειμενικής πολιτικής παρέμβασης των εργαζομένων.
Εκεί υπάρχουν, ζουν και διεκδικούν τα νέα δικαιώματά τους η νίκη και η νέα δυναμική της Οκτωβριανής Επανάστασης, τα μικρά και μεγάλα βήματα για σοσιαλιστικούς μετασχηματισμούς, οι αγώνες του εργατικού και αντιιμπεριαλιστικού κινήματος, ο Μάης, οι αντιστάσεις απέναντι στην καπιταλιστική ανασυγκρότηση, οι επαναστατικές απόπειρες ενάντια στην υποταγή και τον εκφυλισμό του κινήματος.
Όπως άλλωστε και από την άλλη μεριά, στη μορφή που παίρνει η βαρβαρότητα του σύγχρονου καπιταλισμού και στη σημερινή μορφή των πολιτικών συσχετισμών, υπάρχουν, ζουν και διεκδικούν τα δικά τους δικαιώματά τους, οι ήττες, τα λάθη, οι αποτυχίες, οι προδοσίες, η υποταγή του εργατικού και αντιιμπεριαλιστικού κινήματος, τα κάθε λογής αντεπαναστατικά ρεύματα.Έτσι νοούμενη η παρέμβαση του υποκειμενικού παράγοντα, μετατρέπεται μακροπρόθεσμα και συμπυκνώνεται ιστορικά σε πλευρά του αντικειμενικού που επηρεάζει και διαπερνά το σύνολο των αντιφάσεων της «σχέσης κεφαλαίου», την οικονομία, τη σύγκρουση παραγωγικών δυνάμεων-παραγωγικών σχέσεων, την πολιτική, τον πολιτισμό, την επιστήμη, τη συγκρότηση της εργατικής τάξης, την αντιφατική ανάπτυξη της εργατικής πάλης.
Το αντικειμενικό γίνεται υποκειμενικό για να μετατραπεί εκ νέου σε αντικειμενικό, ενώ αντίστοιχα το οικονομικό γίνεται πολιτικό κ.ο.κ.
Επομένως η ύπαρξη και τα αποτελέσματα της πάλης των τάξεων νοούνται και εκφράζονται μέσα από όλα αυτά. Εκφράζονται τελικά σαν ανάπτυξη και σαν συσχετισμός της βασικής αντικειμενικής αντίθεσης του καπιταλισμού. Της αντίθεσης ανάμεσα στις τάσεις στερέωσης και διαιώνισης της καπιταλιστικής κυριαρχίας και στις τάσεις και σχέσεις που απαιτούν την ανατροπή της.
Αυτή η συνολική σχέση ανάμεσα στο αντικειμενικό και το υποκειμενικό συχνά παρακάμπτεται ή διαστρεβλώνεται συνειδητά και μάλιστα στο όνομα της διαλεκτικής από τα κάθε λογής ρεύματα εντός ή εκτός του εργατικού κινήματος.
Και αυτό από τη μια γίνεται από τη σκοπιά της συντηρητικής σιγουριάς, της πίστης σε πλασματικούς νόμους ή σε νόμους γκανιάν, τους ατσαλένιους δήθεν νόμους της Ιστορίας. Από την άλλη με την υπερανανεωτική και μεταμοντέρνα αποθέωση της υποκειμενικότητας, από την αστική σκοπιά της ελευθερίας της ατομικής επιλογής και κάτω από το πρόσχημα της πάλης κατά του ¨χυδαίου¨ αντικειμενισμού, έχουμε την ίδια κατάληξη παράκαμψης ή διαστρέβλωσης της σχέσης αντικειμενικού- υποκειμενικού.
Η πίστη όμως στους ατσαλένιους δήθεν ιστορικούς νόμους, σε δύσκολους ιδιαίτερα καιρούς, εύκολα εκφράζεται και σαν υπόκλιση απέναντι στην αντικειμενικότητα της αντιδραστικής πλευράς της πραγματικότητας και των κυρίαρχων συσχετισμών. Γεγονός που δικαιώνει τελικά την επανάπαυση του εκφυλισμένου αριστερού κινήματος μέσα στις σχέσεις εκμετάλλευσης.
Και από την άλλη η μεταμοντέρνα αποθέωση της υποκειμενικότητας φτάνει μέχρι την αλλεργία απέναντι στο ρόλο και στην αντιφατική δυναμική των παραγωγικών δυνάμεων, μαζί και της σύγχρονης εργασίας, ακόμα και μέχρι την κατάργηση της εργασιακής θεωρίας του Μαρξ.
Και οι δυο μαζί αντιλήψεις αρνούνται το ρόλο των καθοριστικών αντικειμενικών τάσεων και της αναγκαιότητας υπέρβασης του καπιταλισμού και διαγράφουν ουσιαστικά τους νόμους του κοινωνικού είναι και τη διαλεκτική σχέση τους με τις υποκειμενικές πολιτικές δυνατότητες. Αρνούνται τελικά την αντικειμενική κινητήρια δύναμη και βάση της πάλης των τάξεων. Ιδιαίτερα αρνούνται την επαναστατική πλευρά της προκειμένου να δικαιώσουν την ασυδοσία των υποκειμενικών χειρισμών του κάθε ρεφορμισμού. Για να υποκλιθούν ή να βολευτούν εντέλει, ρεαλιστικά ή ηρωικά, στους κυρίαρχους πολιτικούς συσχετισμούς και στις κυρίαρχες δυνάμεις.
Και οι δύο αυτές εκδοχές για τους κοινωνικούς νόμους, περιέχουν και τις δύο εκδηλώσεις υποτίμησης της τάσης χειραφέτησης των εργαζομένων τόσο στο αντικειμενικό όσο και στο υποκειμενικό στοιχείο της, ανάλογα με την αντιμετώπιση των επαναστατικών ρευμάτων.
Οι δυνάμεις της «μεταμοντέρνας» Αριστεράς, σ’ όλες τις εκδοχές τους, θεωρούν τελικά την εκρηκτική όξυνση της αντίθεσης των σύγχρονων παραγωγικών δυνάμεων-παραγωγικών σχέσεων ως αποκλειστικό αποτέλεσμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης και ηγεμονίας και όχι της ιστορικής πολιτικής πάλης των εργατών.
Έτσι όμως τελικά ο καθοριστικός ρόλος της οικονομίας ταυτίζεται με τον οικονομισμό.
Προωθείται επιπλέον ένας αυθαίρετος πολιτικισμός και θετικισμός των πολιτικών συσχετισμών και ένας αντίστοιχος θεωρητικισμός των «οραμάτων και των αξιών».
Αγνοούνται οι αντικειμενικές δυνατότητες της σημερινής εργατικής πολιτικής να προβάλλει σαν πυρήνα ενός γενικότερου πολιτικού πολιτισμού, τα πραγματικά και «υλιστικά» μεγάλα ιστορικά «πετάγματα» και ιδανικά, το ριζικό μετασχηματισμό της οικονομίας και των κοινωνικών σχέσεων και την κομμουνιστική απελευθέρωση.
