Πηγή: 902.gr
Αποσπάσματα από τις θεματικές παρεμβάσεις των Αλέξανδρου Χρύση και Δημήτρη Κιβωτίδη
Πραγματοποιήθηκε την περασμένη Παρασκευή στο αμφιθέατρο «Π. Παναγιωτόπουλος» του Πολυτεχνείου του ΑΠΘ η ημερίδα της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου επαναστάτη Β. Ι. Λένιν με θέμα: «Σοσιαλισμός, η Ιστορία που διδάσκει, η Ιστορία που μένει να γραφτεί!».
Το ΚΚΕ, με τη συγκεκριμένη εκδήλωση και μια σειρά από άλλες πρωτοβουλίες, συνεχίζει να φωτίζει ότι υπάρχει διέξοδος από τον σημερινό βάλτο της εκμετάλλευσης ενός συστήματος το οποίο γεννά κρίσεις και πολέμους. Ότι ο σοσιαλισμός είναι η απάντηση για τα προβλήματα των εργαζομένων τον 21ο αιώνα.
Σοσιαλισμός και Δημοκρατία. Το ζήτημα των πολιτικών μορφών
Στο πλαίσιο της ημερίδας πραγματοποιήθηκε θεματική παρέμβαση από τον Αλέξανδρο Χρύση με τίτλο «Σοσιαλισμός και Δημοκρατία. Το ζήτημα των πολιτικών μορφών».
«Οι μπολσεβίκοι κατεξοχήν διδάσκονταν από τις πολιτικές μορφές που το ίδιο το προλεταριάτο και το κίνημά του ανακάλυπταν. Άντλησαν δύναμη από το πολιτειακό υπόδειγμα της Κομμούνας, εμπνεύστηκαν από την πολιτειακή μορφή των Σοβιέτ. Προσοχή όμως! Σύμφωνα με τον Λένιν, αυτή η “Λαοκρατική Δημοκρατία τύπου Κομμούνας”, η “Δημοκρατία των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών”, δεν έπρεπε να αντιμετωπίζεται σαν ένα απλό επιφαινόμενο, μια εξωτερική επένδυση, ένα επιδερμικό περιτύλιγμα, ένα κέλυφος του σκληρού πυρήνα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Και το πλέον ελπιδοφόρο εγχείρημα αυτοχειραφέτησης της εργατικής τάξης οδηγείται σε ματαίωση με τραγικές συνέπειες – η Ιστορία δίδαξε σχετικά – αν προκύψει αποκοπή, απόσπαση των προλεταριακών δημοκρατικών μορφών από την ταξική ουσία του προλεταριακού κράτους.
Τόσο για τους συγχρόνους του όσο και για πολλούς άλλους, κυρίως εκείνους που τον διαδέχτηκαν στην ηγεσία της ΕΣΣΔ και στην καθοδήγηση του Κόμματος, οι αρχές και οι διατυπώσεις του Λένιν για τη σχέση σοσιαλισμού και δημοκρατίας, για τη σοσιαλιστική, την προλεταριακή δημοκρατία, θα έπρεπε να ηχούν αδιαπραγμάτευτες και κατηγορηματικές. Παραβιάστηκαν, ωστόσο, και οι προειδοποιήσεις του αποδείχθηκαν, εν τέλει, δραματικά προφητικές. “Ο νικηφόρος σοσιαλισμός δεν μπορεί να διατηρήσει τη νίκη του και να οδηγήσει την ανθρωπότητα στην απονέκρωση του κράτους, χωρίς να πραγματοποιήσει στο ακέραιο τη δημοκρατία”, επέμενε ο Λένιν. Αποτελεί “παραλογισμό”, “αξιοθρήνητη σύγχυση”, προειδοποιούσε έναν μόλις χρόνο πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση, “να ισχυρίζεται κάποιος: Στον σοσιαλισμό η δημοκρατία είναι περιττή.”
Με πόσο μεγαλύτερη σαφήνεια θα μπορούσε να διακηρύξει ο μπολσεβίκος επαναστάτης τη θέση ότι η δικτατορία του προλεταριάτου είναι ριζικά διαφορετική από την εξουσία μιας “φωτισμένης” δήθεν πρωτοπορίας επί του προλεταριάτου; Η δικτατορία του προλεταριάτου ούτε από τον Μαρξ, ούτε από τον Ενγκελς, ούτε από τον Λένιν κατανοήθηκε ως δικτατορικό καθεστώς, με την έννοια “καθεστώτος εκτάκτου ανάγκης” (…)
Αναφερόμενος στα άμεσα – όχι στα μακροπρόθεσμα – καθήκοντα της σοβιετικής εξουσίας, λίγους μόλις μήνες μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο Λένιν υποδείκνυε ότι “για τη μάζα των εργατών και των αγροτών, τα Σοβιέτ πρέπει να είναι κάτι δικό τους και όχι ξένο”. Υπήρξαν πράγματι κάτι δικό τους! Αλλά μέχρι πότε; Μέχρι πότε λειτούργησαν τα Σοβιέτ ως ζωτική πολιτική μορφή σοσιαλιστικής δημοκρατίας στην ΕΣΣΔ; Λειτουργούσαν ως κύτταρα σοσιαλιστικής δημοκρατίας άραγε τη δεκαετία του 1930; Λειτούργησαν ως θεσμοί σοσιαλιστικής δημοκρατίας τις δεκαετίες του 1950, του 1960 και μέχρι την τραγική κατάληξη του μεγαλειώδους επαναστατικού εγχειρήματος του Οκτώβρη του 1917; (…)
“Σοσιαλισμός” της ανελευθερίας, όπως ακριβώς και “σοσιαλισμός” της αγοράς, συνιστά αντίφαση εν τοις όροις, σχήμα οξύμωρο. Τέτοιες εκδοχές “σοσιαλισμού” δεν θα μπορούσαν ποτέ να συναρμοστούν και δεν συναρμόστηκαν με μια αυθεντική δημοκρατία των Σοβιέτ. Απαιτείται όμως έρευνα, διεπιστημονική και θαρραλέα έρευνα και μελέτη, για να μάθουμε, να τολμήσουμε να μάθουμε κάτω από ποιες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες η πολιτική μορφή των Σοβιέτ έχασε τη ζωντάνια της, έπαψε να εκφράζει την πολιτική κυριαρχία του ρωσικού και όχι μόνο προλεταριάτου. (…)
Αποτέλεσαν άραγε εκδοχές της δικτατορίας του προλεταριάτου ως σοσιαλιστικής δημοκρατίας οι λεγόμενες Λαϊκές Δημοκρατίες, όπως ισχυρίζονταν, μαζί με πολλούς άλλους, το Ινστιτούτο Μαρξισμού – Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ στη μεταπολεμική έκδοση των Απάντων του Λένιν; ‘Η μήπως ευσταθεί, με όρους μαρξιστικής ανάλυσης, η έννοια “παλλαϊκό κράτος” και ο χαρακτηρισμός της ΕΣΣΔ ως παλλαϊκού κράτους με βάση τις προγραμματικές αποφάσεις του 22ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ το 1961 και το σοβιετικό Σύνταγμα του 1977;
Μέχρι σήμερα, με διαφορετικούς τρόπους συνδυάστηκαν οι λέξεις “λαός” και “κράτος” προκειμένου να περιγραφούν πολιτειακές μεταβολές σε κοινωνίες που επιχειρούσαν τον μετασχηματισμό τους σε κομμουνιστική κατεύθυνση. Τέτοιοι συνδυασμοί, όπως προέκυψε από την πείρα των επαναστάσεων του 20ού αιώνα, αποδείχθηκαν αδόκιμοι. Συν τω χρόνω, το προλεταριάτο αυτών των κοινωνιών αποξενώθηκε στην καθημερινότητά του από την προοπτική του κομμουνισμού ως στρατηγικού στόχου και αξιακού ορίζοντα.
Πόσο εξωπραγματική υπήρξε στ’ αλήθεια η εισήγηση του Στάλιν για το σοβιετικό Σύνταγμα του 1936, σύμφωνα με την οποία είχαν έκτοτε (!) εξαλειφθεί οι εκμεταλλεύτριες τάξεις και, κατά συνέπεια, και η ταξική πάλη στην ΕΣΣΔ! Αλλά και πόσο άμοιρη ευθύνης ήταν η ίδια σταλινική εισήγηση σε σχέση προς τη μεταπολεμική υιοθέτηση της πολιτικής μορφής “παλλαϊκό κράτος”, αυτής της θεωρητικά αντιεπιστημονικής και πρακτικά καταστροφικής σύνθεσης των λέξεων “λαός” και “κράτος”!
Έναν αιώνα μετά τον θάνατο του Λένιν, δραματικά επίκαιρη παραμένει η στρατηγικής σημασίας θέση του για μια σοσιαλιστική πολιτεία: Χωρίς την ενεργή συμμετοχή των εργαζομένων στην πολιτική ζωή και χωρίς την πρωτοπόρα δράση ενός κομμουνιστικού κόμματος, συλλογικού διανοούμενου και οργανωτή, με λίγα λόγια χωρίς τη δική του δημοκρατία, ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να υπάρξει».
Προς έναν σοσιαλιστικό συνταγματισμό: Νέες τεχνολογίες, σοσιαλιστική δημοκρατία και η κριτική περί γραφειοκρατίας
Στη δική του ομιλία με θέμα «Προς έναν σοσιαλιστικό συνταγματισμό: Νέες τεχνολογίες, σοσιαλιστική δημοκρατία και η κριτική περί γραφειοκρατίας», ο Δημήτρης Κιβωτίδης, λέκτορας στο Συνταγματικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, σημείωσε μεταξύ άλλων πως «η ιδεολογική διαπάλη για τον σοσιαλισμό ως μόνη εναλλακτική στην καπιταλιστική δυστοπία σκοντάφτει σε ένα καλοδουλεμένο και πολυφορεμένο επιχείρημα της καπιταλιστικής ιδεολογίας. Στην ιδέα, δηλαδή, ότι ο κεντρικός σχεδιασμός, η βασική σχέση παραγωγής στον σοσιαλισμό, αποτελεί απειλή για την ελευθερία και οδηγεί στην άνοδο ενός αυταρχικού συστήματος όπου τα πάντα καθορίζονται από μια γραφειοκρατική ελίτ.
Η αντιμετώπιση της κριτικής αυτής είναι καθήκον των μαρξιστών επιστημόνων. Κλειδί προς αυτό είναι να κατανοήσουμε τη σημασία της σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Από τη σκοπιά του μαρξισμού – λενινισμού, και κατ’ επέκταση του σοσιαλιστικού συνταγματισμού, η σοσιαλιστική δημοκρατία αποτελεί μια διαδικασία.
Η καταστροφή του αστικού κρατικού μηχανισμού είναι το πρώτο βήμα σε αυτή τη διαδικασία. Αποτελεί το πέρασμα από την περιορισμένη αστική δημοκρατία στην πλήρη σοσιαλιστική δημοκρατία. Στο έργο των κλασικών του μαρξισμού, διαπιστώνουμε ότι η μορφή του εργατικού κράτους χαρακτηρίζεται από προωθημένες δημοκρατικές αρχές, όπως: Η άμεση ή έμμεση εκλογή όλων των αντιπροσώπων και αξιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του δικαστικού σώματος, το δικαίωμα ανάκλησης αντιπροσώπων, η κατάργηση των προνομίων και η θέσπιση μισθού εργαζομένων για όλους τους κρατικούς λειτουργούς, η αντικατάσταση των γεωγραφικά κατατμημένων εκλογικών περιφερειών από εκλογικές περιφέρειες που βασίζονται σε μονάδες παραγωγής, η άσκηση εργατικού και λαϊκού ελέγχου.
Ωστόσο, η διαδικασία “συντριβής” του παλιού κράτους και δημιουργίας των νέων θεσμών της εργατικής εξουσίας είναι μια μακρά και επίπονη ιστορική διαδικασία, που περιλαμβάνει επίσης τη δημιουργία των υλικών συνθηκών για τη σωστή λειτουργία αυτών των θεσμών. Υλικών συνθηκών που θα επιτρέψουν την ολόπλευρη ανάπτυξη τόσο των σωματικών όσο και των πνευματικών ικανοτήτων του κοινωνικού συνόλου, καθώς και τη διαμόρφωση της απαραίτητης κοινωνικής συνείδησης. Μιλάμε για μια κοινωνία όπου οι αρχές της αλληλεγγύης, του αλτρουισμού, της άμιλλας, του κοινωνικού συμφέροντος, της ολόπλευρης ανάπτυξης της προσωπικότητας, θα αντικαταστήσουν αρχές όπως ο ατομικισμός, ο ανταγωνισμός και η δίψα για κέρδος, στη βάση των νέων κοινωνικών σχέσεων παραγωγής.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους παράγοντες, βλέπουμε ότι η ανάπτυξη της σοσιαλιστικής δημοκρατίας δεν είναι μια αυθόρμητη διαδικασία. Αντίθετα, απαιτεί την ύπαρξη θεσμών που δρουν μεσολαβητικά στη διαδικασία μετάβασης από την ψευδή συνείδηση που αναπαράγει η αστική δημοκρατία στη σοσιαλιστική συνείδηση. Η οικοδόμηση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας απαιτεί συνειδητή εφαρμογή των αρχών της, φροντίδα και καλλιέργεια των θεσμών της. Αυτό με τη σειρά του απαιτεί την ιδεολογική παρέμβαση μιας πρωτοπόρας θεσμικής μορφής, του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το κόμμα είναι κομβικής σημασίας θεσμός στη διαδικασία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού και της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, στον ρόλο του να καθοδηγεί, να πείθει, να παρουσιάζει επιχειρήματα, να οργανώνει και να παρακινεί, χωρίς ωστόσο να υποκαθιστά τους εργάτες και τον λαό.
Είναι σαφές ότι αυτή η προσέγγιση αμφισβητεί την απόλυτη αντίθεση μεταξύ δημοκρατίας και γραφειοκρατικής λειτουργίας. Η αστική ιδεολογία (σε κάθε έκφανσή της, φιλελεύθερη, σοσιαλδημοκρατική, ευρωκομμουνιστική) θεωρεί το σοβιετικό κράτος ως γραφειοκρατικό και απολυταρχικό. Αντίθετα, από μαρξιστική σκοπιά, βλέπουμε ότι ο γραφειοκρατισμός όχι μόνο δεν είναι απότοκο της σοσιαλιστικής κοινωνίας, ή απαραίτητο συστατικό της, αλλά υπήρξε και συνεχίζει να αποτελεί συστατικό στοιχείο των αστικών κρατών. Αρκεί μια ματιά στις δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές δομές της εγχώριας δημόσιας διοίκησης ή στις υπερεθνικές γραφειοκρατικές δομές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου τα λόμπι διαπλέκονται με εθνικούς και υπερεθνικούς θεσμούς υπό τον μανδύα της αστικής νομιμότητας.
Η αφηρημένη κριτική περί γραφειοκρατίας συσκοτίζει την ταξική λειτουργία θεσμών απαραίτητων για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Για τον Λένιν, το κόμμα, καθώς και κεντρικοί θεσμοί υπεύθυνοι για την ανάπτυξη του κεντρικού σχεδιασμού (όπως το Ανώτατο Σοβιέτ της Εθνικής Οικονομίας στην ΕΣΣΔ), είναι θεσμοί απαραίτητοι για την οικοδόμηση και λειτουργία της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, μαζί με τα εργατικά συμβούλια, τα συνδικάτα και άλλες θεσμικές μορφές που μπορεί να εμφανιστούν. Αυτό εννοεί ο Λένιν όταν λέει ότι η δικτατορία του προλεταριάτου αποτελεί ένα «σύστημα από γρανάζια». Ο σοσιαλιστικός συνταγματισμός μελετά τη λειτουργία και αλληλεπίδραση των γραναζιών αυτών, που είναι απαραίτητα για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού και της σοσιαλιστικής δημοκρατίας.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η σχέση μεταξύ σοσιαλιστικής δημοκρατίας και κεντρικού σχεδιασμού δεν είναι σχέση απόλυτης αντίθεσης, αλλά συμπληρωματικότητας και αμοιβαίας ενίσχυσης. Επιπλέον, η ανάπτυξη των κοινωνικών δυνάμεων παραγωγής έχει δημιουργήσει τώρα μια μεσολαβητική δύναμη ικανή να διασφαλίσει τη βέλτιστη λειτουργία, επικοινωνία και συντονισμό των θεσμικών αυτών οργάνων. Η ψηφιακή υποδομή δεν είναι επαρκής συνθήκη για τον σοσιαλισμό και τη σοσιαλιστική δημοκρατία, αλλά είναι απαραίτητη, και είναι ένας κρίσιμος παράγοντας που μπορεί να διευκολύνει την υπέρβαση εμποδίων που σε προηγούμενες προσπάθειες οικοδόμησης του σοσιαλισμού εμφανίζονταν ως ανυπέρβλητα».