Πηγή: Commune
Το άρθρο αποτελεί το πρώτο τής προγραμματισμένης σειράς με γενικό τίτλο
Η Ελλάδα πεθαίνει.
Πράγματι, λοιπόν, ο ελληνικός καπιταλισμός βρίσκεται σε διαδικασία φθίνουσας αναπαραγωγής του κεφαλαίου, δηλαδή σε πορεία συρρίκνωσης του παραγωγικού συστήματος˙ και πράγματι αυτό αποτελεί μια εξαίρεση στον χώρο της ΕΕ˙ και πράγματι αποτελεί ένα ειδικό καθεστώς συσσώρευσης κεφαλαίου που γνωρίζουμε από την οικονομική ιστορία ότι εμφανίζεται πολύ σπάνια. Όταν όμως συρρικνώνεται το παραγωγικό σύστημα μιας χώρας, παρασύρει μαζί του στην παρακμή και την εργασία, τους μισθούς, την αναπαραγωγή των υποτελών κοινωνικών τάξεων, μεγεθύνει την φτώχεια και την υλική στέρηση, σπρώχνει στο περιθώριο πληθυσμούς που γίνονται πλέον περιττοί για το σύστημα.
Στον δεύτερο τόμο του Κεφαλαίου, ο Καρλ Μαρξ αναπτύσσει τα σχήματα αναπαραγωγής του κεφαλαίου, εξηγεί δηλαδή γιατί και πώς και υπό ποιες προϋποθέσεις ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η κεφαλαιοκρατική οικονομία δεν είναι μόνο παραγωγή εμπορευμάτων και κέρδους, είναι και ανασυγκρότηση του εαυτού της τον επόμενό μήνα, το επόμενο έτος, και στο διηνεκές.
Εξετάζει δε δύο περιπτώσεις:
Η πρώτη περίπτωση αναφέρεται στην απλή αναπαραγωγή του κεφαλαίου, όπου το οικονομικό σύστημα με αυθόρμητο τρόπο και χωρίς καμμία έξωθεν παρέμβαση, ανασυγκροτεί τον εαυτό του ταυτόσημο με αυτό που ήταν χθες. Δεν ανασυγκροτεί βέβαια τον εαυτό του στις λεπτομέρειές του, αυτές που ανάγονται στην πραγματικότητα της μιας ή της άλλης χώρας ούτε της μιας ή άλλης εποχής, και έχουν επομένως αστάθμητο χαρακτήρα, δεν αναπαράγει αυτά που μπορεί να υπάρχουν ή να μην υπάρχουν, όσα δηλαδή είναι ενδεχόμενα˙ η αναπαραγωγή αναφέρεται σε όσες σχέσεις μένουν αναλλοίωτες στον χρόνο και στον χώρο (στα τοιαύτα των όντων όσων αι αρχαί μη ενδέχονται άλλως έχειν όπως λέει ο Αριστοτέλης από τον οποίο ο Μαρξ κληρονόμησε τον ορισμό του οικονομικού νόμου –και όχι μόνο).
Η δεύτερη περίπτωση αναφέρεται στην διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου, όπου και πάλι με τρόπο αυθόρμητο και χωρίς καμμία έξωθεν παρέμβαση, το σύστημα ανασυγκροτεί τον εαυτό του, ακριβώς όπως στην απλή αναπαραγωγή, αυτή την φορά όμως σε διευρυμένη έκδοση˙ αναπαράγει τον εαυτό του δηλαδή, ταυτόσημο, ίδιον με αυτό που ήδη ήταν χθες, καθ’ όλα πλην όμως σε μεγαλύτερη κλίμακα, μεγεθυμένο.
Στο σημείο αυτό μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί για ποιο λόγο ο Μαρξ δεν αναπτύσσει την τρίτη περίπτωση, δηλαδή ένα σχήμα συρρικνούμενης αναπαραγωγής του κεφαλαίου, όπου το οικονομικό σύστημα θα αναπαρήγε τον εαυτό του σε φθίνουσα κλίμακα. Η απάντηση του Μαρξ σε αυτό το ερώτημα δεν είναι θεωρητική αλλά εμπειρική: δεν μας απασχολεί αυτό επειδή δεν εμπίπτει στις παρατηρήσεις μας. Πράγματι, εάν εξαιρέσουμε τις περιόδους πολέμου, το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα δεν συρρικνώνεται και η φθίνουσα αναπαραγωγή είναι μια εξαίρεση, ένα ειδικό καθεστώς συσσώρευσης κεφαλαίου, που εμφανίζεται σπάνια ή πολύ σπάνια.
Μια τέτοια εξαίρεση λοιπόν αποτελεί και η Ελλάδα μετά το 2009, όπου το παραγωγικό σύστημα φθίνει. Αυτό θα εξετάσουμε τώρα στην συνέχεια αυτού του άρθρου.
Τα τεκμήρια της συρρίκνωσης
Ως κριτήρια για την ύπαρξη φθίνουσας αναπαραγωγής του ελληνικού καπιταλισμού θα χρησιμοποιήσουμε εδώ το μέγεθος του παραγωγικού συστήματος, όλων δηλαδή εκείνων των υλικών ή άυλων μέσων που μας επιτρέπουν να παράγουμε ως χώρα το σύνολο των εμπορευμάτων: μηχανές και μηχανικά συστήματα, κτίρια, υποδομές, λογισμικό κλπ. Ως δείκτες δε του μεγέθους του παραγωγικού συστήματος θα χρησιμοποιήσουμε τους εξής:
1.το απόθεμα παγίου κεφαλαίου, δηλαδή τον δείκτη που θέλει να μας περιγράψει πόσο πολλά είναι τα μέσα παραγωγής που είναι εγκατεστημένα στην χώρα (όχι πόσο μεγάλη είναι η αξία τους αλλά πόσο πολλά είναι, πόσο μεγάλος είναι ο όγκος τους),
2.το προσαρμοσμένο απόθεμα παγίου κεφαλαίου, έναν βελτιωμένο δείκτη του αποθέματος παγίου κεφαλαίου (βλ. στο stats.oecd.org όπου αναφέρεται με το όνομα productive capital stock), και
3.το δυνητικό ΑΕΠ, δηλαδή την μέγιστη παραγωγή που μπορεί να πραγματοποιήσει μια οικονομία μακροχρονίωςχωρίς να σπάσει τα μούτρα της˙ χωρίς δηλαδή να βρεθεί μια μέρα με μη ανεκτά ελλείμματα στις συναλλαγές της με τις άλλες χώρες˙ χωρίς επίσης να βρεθεί με πληθωρισμό τον οποίο προκειμένου να διορθώσει θα απαιτηθεί οικονομική ύφεση ή επιβράδυνση της οικονομίας (επομένως και μείωση ή επιβράδυνση της παραγωγής, αύξηση της ανεργίας και συνακόλουθες επιπτώσεις).
Τα αποτελέσματα για τους τρεις ανωτέρω δείκτες φαίνονται στο διάγραμμα 1. Όλοι οι δείκτες, μαζί και ο καθένας ξεχωριστά, υποδεικνύουν ότι το παραγωγικό σύστημα της Ελλάδας βρίσκεται σε διαδικασία συρρίκνωσης. Από το 2010 και μετά, το παραγωγικό σύστημα συρρικνώνεται διαρκώς, χωρίς η φθίνουσα πορεία του να ανακοπεί ούτε για μία χρονιά.
Μια ερμηνεία σε πρώτη ανάλυση μάς δίνει το διάγραμμα 2: Ο ελληνικός καπιταλισμός είναι σε διαδικασία αποεπένδυσης. Πιο συγκεκριμένα, οι καθαρές επενδύσεις σε πάγιο κεφάλαιο είναι αρνητικές από το 2011 έως σήμερα, που σημαίνει ότι οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου δεν επαρκούν καν για να αναπληρώσουν το φθαρμένο παραγωγικό δυναμικό που αποσύρεται από την παραγωγή, και κατά μείζονα λόγο δεν επαρκούν για να το μεγεθύνουν.
Μπορεί, βέβαια, ένας δύσπιστος αναγνώστης να ισχυριστεί ότι αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα αλλά γενικώς, δηλαδή και σε άλλες χώρες. Θα μπορούσε τότε να συμβουλευτεί τα διαγράμματα 3, 4 και 5, όπου φαίνονται οι τρεις δείκτες που χρησιμοποιούνται στο άρθρο αυτό υπολογισμένοι για τις χώρες της Μεσογείου που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση (επειδή αυτές έχουν οικονομικά χαρακτηριστικά που μοιάζουν κάπως περισσότερο με αυτά της Ελλάδας). Θα διαπίστωνε τότε ο δύσπιστος αναγνώστης ότι η μοναδική χώρα που παρουσιάζει αδιαμφισβήτητα φθίνουσα συσσώρευση κεφαλαίου είναι η Ελλάδα. Μόνο στην περίπτωση της Ελλάδας εμφανίζονται φθίνοντες και οι τρεις δείκτες, και μόνο στην περίπτωση της Ελλάδας η πτώση είναι ευδιάκριτη και επίμονη. Εάν μάλιστα προσθέταμε στα διαγράμματα αυτά και τις χώρες της βόρειας Ευρώπης, τότε θα διαπιστώναμε πανηγυρικά ότι η ελληνική αποεπένδυση είναι μοναδική στον χώρο της ΕΕ.
Συμπέρασμα
Πράγματι, λοιπόν, ο ελληνικός καπιταλισμός βρίσκεται σε διαδικασία φθίνουσας αναπαραγωγής του κεφαλαίου, δηλαδή σε πορεία συρρίκνωσης του παραγωγικού συστήματος˙ και πράγματι αυτό αποτελεί μια εξαίρεση στον χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης˙ και πράγματι αποτελεί ένα ειδικό καθεστώς συσσώρευσης κεφαλαίου που γνωρίζουμε από την οικονομική ιστορία ότι εμφανίζεται πολύ σπάνια.
Όταν όμως συρρικνώνεται το παραγωγικό σύστημα μιας χώρας, παρασύρει μαζί του στην παρακμή και την εργασία, τους μισθούς, την αναπαραγωγή των υποτελών κοινωνικών τάξεων, την φτώχεια, την υλική στέρηση κλπ. Τι σημαίνουν όλα αυτά για τον ελληνικό καπιταλισμό και για τις υποτελείς κοινωνικές τάξεις, και τι σημαίνουν για την σταθερότητα της αστικής εξουσίας, θα τα εξετάσουμε σε επόμενα άρθρα της σειράς.
