Η τοξικομανία δεν είναι χρόνια και ανίατη νόσος, αλλά μία «παράδοξη στρατηγική επιβίωσης» των ευάλωτων και ανασφαλών ατόμων όλων των τάξεων και η κρίση έχει αυξήσει τη διάδοση όλων των ουσιών. Νόμιμων και παράνομων.
Η Κατερίνα Μάτσα συμμετείχε στο συνέδριο TEDx Talks που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα τη χρονιά που μας πέρασε. Μέσα σε δεκαοχτώ λεπτά που διήρκησε η ομιλία της σκιαφράφησε ξεκάθαρα το πρόβλημα των ναρκωτικών στη χώρα μας, έγινε ιδιαίτερα σαφής για τους λόγους που αυτό διογκώνεται και διακριτικά (αν και ουσιαστικά) καυστική για τους παράγοντες που συμβάλλουν στην διόγκωσή του.
Η χρήση ουσιών διαφόρων τύπων δεν είναι πρόβλημα μιας κοινωνικής τάξης. Είναι ένα κοινωνικό πλήγμα που αγγίζει όλα τα στρώματα και εντείνεται από τις συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που μαστίζουν τη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Τα θύματα αυτής της μάστιγας είναι νεαρά, κυρίως, άτομα, ιδιαίτερα ευάλωτα ψυχικά που κουβαλούν ένα βαθύ εσωτερικό κενό. «Κανέις δεν έγινε τοξικομανής απλά και μόνο επειδή δοκίμασε μία φορά», λέει η κ. Μάτσα και εξηγεί ότι όσοι οδηγούνται στη χρήση κατ’ επανάληψη και άρα στο σταδιακό εθισμό, αναζητούν στις ουσίες ένα μέσο φυγής από μία πραγματικότητα που τους είναι δυσβάσταχτη και κυρίως από τον εαυτό τους που τον απαξιώνουν και δεν τον αντέχουν διαφορετικά.
Οι φθηνές και εύκολα προσβάσιμες ουσίες που έχουν έρθει στο προσκήνιο την εποχή της κρίσης λειτουργούν παρηγορητικά για τους νέους αυτούς, που χαρακτηρίζονται από συναισθηματική ανωριμότητα και είναι εσωτερικά ευάλωτοι. Οι πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού που προάγουν την εξατομίκευση, προβάλλουν τα «αντι-πρότυπα» και καταρρακώνουν το κράτος πρόνοιας, μεταδίδουν ένα αίσθημα ενοχής για την κρίση σε αυτά τα άτομα και δημιουργούν σε όλη την κοινωνία ένα διάχυτο και ρευστό φόβο, αναφέρει η Μάτσα θυμίζοντας έννοιες που έχει αναπτύξει ο Ζ. Μπάουμαν.
Η κ. Μάτσα στέκεται ιδιαιτέρως στο γεγονός ότι η τοξικομανία δεν είναι νόσος, και μάλιστα χρόνια και υποτροπιάζουσα, όπως αναφέρεται συχνά, αλλά ο χαρακτηρισμός αυτός, η «ιατρικοποίηση» δηλαδή του κοινωνικού φαινομένου, έχει ξεκάθαρους πολιτικοκοινωνικούς στόχους. Τέτοιοι είναι ο δια βίου στιαγματισμός των χρηστών (ανίατοι ασθενείς), ο έλεγχος και ο περιορισμός τους (αρκετά βολικό για τους κρατούντες), η απενεχοποίηση του κράτους και της κοινωνίας (δεν θεραπεύεται η ασθένεια, άρα δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα) και, βέβαια, η αύξηση των κερδών των φαρμακοβιομηχανιών που παράγουν τα φάρμακα για τη λεγόμενη νόσο και η ανεξέλεγκτη συνταγογράφησή τους από τον ιατρικό κόσμο.
Ο χρήστης, λοιπόν, αφού δεν είναι χρόνιος και ανίατος ασθενής μπορεί να θεραπευτεί. Αυτό, βεβαίως, χρειάζεται κάποιες πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως προγράμματα «στεγνά» (που δεν χρησιμοποιούν υποκατάστατα), δημόσια και δωρεάν. Τα προγράμματα αυτά μέσα από ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες, οικογενειακή στήριξη και τη συμβολή της τέχνης, βοηθούν τον άνθρωπο να επανενταχθεί στην κοινωνία με τους δικούς του όρους και να βρει τις πηγές ικανοποίησης που δεν είχε ποτέ. Καταφέρνει έτσι να βγει από τη «σχέση τυραννικού καταναγκασμού» όπως περιγράφει την εξέλιξη της εξάρτησης από τις ουσίες η επιστημονική υπεύθυνη του 18ΑΝΩ.
Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές αφήνουν τα δημόσια προγράμματα να καταρρέουν, ενώ προωθούν τη δημιουργία ιδιωτικών μονάδων οι οποίες θα κερδοσκοπήσουν πάνω στον πόνο των χρηστών και των οικογενειών τους. Κανείς δεν ενδιαφέρεται, τα δικαστήρια κατατρέχουν και κρίνουν με ιδιαίτερη αυστηρότητα τους χρήστες και η απελπισία είναι διάχυτη. Πρέπει, επιτέλους, το κράτος να αναλάβει τις ευθύνες του απέναντι σε αυτά τα άτομα, που με προσωπικό κόπο και θέληση επανεντάσσονται στην κοινωνία ως άλλοι άνθρωποι. Αυτό που μπορεί να τους κάνει να ξεπεράσουν τον κοινωνικό ρατσισμό είναι συλλογικές δράσεις κοινωνικής αλληλεγγύης και η συμμετοχή σε μορφές αυτοοργάνωσης, χαρακτηριστικό των δημόσιων μονάδων. «Η ελπίδα μάς δόθηκε για τους απελπισμένους» λέει κλείνοντας η κ. Μάτσα, μνημονεύοντας τη ρήση του Βάλτερ Μπένγιαμιν, δίνοντας χώρο σε κάτι καλύτερο που μπορεί να έρθει στο μέλλον για τη ζωή και την αξιοπρέπεια του ατόμου.
ΜΑΡΙΑ ΛΟΓΙΩΤΑΤΙΔΟΥ
Η Κατερίνα Μάτσα είναι ψυχίατρος, επιστημονική υπεύθυνη της Μονάδας Απεξάρτησης Τοξικομανών Ψ.Ν.Α. – 18 ΑΝΩ και συγγραφέας.
______________________
