Την πρώτη θέση ανάμεσα στις 12 καλύτερες ξένες ταινίες του 2023 ψήφισαν πρόσφατα τα μέλη της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου. Στις δύο πρώτες θέσεις ισοβαθμούν η “Ζώνη ενδιαφέροντος” του Τζόναθαν Γκλέιζερ και τα “Πεσμένα φύλλα” του Άκι Καουρισμάκι.
Δύσκολα περνά απαρατήρητη η “Ζώνη ενδιαφέροντος”. Μια όμορφη οικογένεια σε ένα ονειρεμένο σπίτι στην εξοχή. Λουλούδια, δέντρα, περιβόλι, θερμοκήπιο, πισίνα, υπηρέτριες, κηπουροί, ένας πιστός σκύλος πνιγμένος στα χάδια. Καλοκαίρι. Πέντε όμορφα παιδάκια. Νέοι, τρυφεροί γονείς, πάτερ φαμίλιας ο Ρούντολφ Ες, ο διοικητής του στρατοπέδου του Άουσβιτς. Και μια λεπτομέρεια: ο μικρός οικογενειακός παράδεισος βρίσκεται μεσοτοιχία με το στρατόπεδο. Κυριολεκτικά. Το ψηλό τείχος του στρατοπέδου είναι και το τείχος του κήπου. “Βασίλισσα του Άουσβιτς” χαρακτηρίζει τον εαυτό της η Γερμανίδα κυρία του σπιτιού, σύζυγος του Ες. Αυτή διαλέγει για τον εαυτό της τα προϊόντα του πλιάτσικου που έρχονται από τις διπλανές εγκαταστάσεις και χαρίζει τα ρετάλια στις υπηρέτριές της. Και τα αγοράκια, αντί να παίζουν με βόλους, παίζουν με ξεριζωμένα χρυσά δόντια. Στο μακρινό φόντο οι ψηλές καμινάδες του στρατοπέδου απ’ όπου βγαίνει γκρίζος καπνός – που δεν είναι από καυσόξυλα. Μακρινές, αραιές κραυγές και βογκητά.
Ηθελημένη βραδύτητα. Τα πρόσωπα της ταινίας διασχίζουν διαδρόμους, ανεβαίνουν σκάλες, κλείνουν πόρτες, ανοίγουν πόρτες και η κάμερα ακολουθεί τον αργό ρυθμό της ανθρώπινης κίνησης. Αυτή ήταν η επιλογή του σκηνοθέτη, τελείως διαφορετική, π.χ., από εκείνη του Σπίλμπεργκ στη “Λίστα του Σίντλερ”.
Η ταινία δεν δείχνει τη φρίκη του στρατοπέδου παρά μόνο έμμεσα. Μέσα από συζητήσεις στελεχών των ναζί για τη βέλτιστη απόδοση, για την επιτάχυνση της εξολόθρευσης. Δείχνει όμως τη φρίκη μιας οικογενειακής ευτυχίας χτισμένης πάνω σε μια κτηνωδία που δεν φαίνεται αλλά υπονοείται.
Η “Ζώνη ενδιαφέροντος” δεν συγκινεί, δεν θέλγει, δεν συναρπάζει, όμως δεν είναι από τις ταινίες που ξεχνάς εύκολα. Εξάλλου και σήμερα, χάρη στην τηλεόραση και το διαδίκτυο, ζούμε σε “μεσοτοιχία” με την κόλαση της Γάζας και ας μη μας πνίγουν ο καπνός από τις εκρήξεις και η σκόνη από τα χαλάσματα, ας μη μας φτάνει η βαριά οσμή από τους άταφους νεκρούς. Υπάρχουν μεσοτοιχίες που τις χτίζει ένα διεθνές σύστημα προπαγάνδας και πληροφόρησης, όπως υπάρχουν και μεσοτοιχίες που τις υψώνουμε εμείς οι ίδιοι.
Αυτό που σκεφτόμουν πολύ καιρό αφότου είδα την ταινία είναι ότι η ευτυχισμένη οικογένεια του διοικητή του Άουσβιτς δεν ήταν “απλοί Γερμανοί”, αλλά προνομιούχοι αφού ζούσαν πριγκηπικά. Ήταν η ελίτ. Πώς όμως εκατομμύρια Γερμανοί, εργάτες, υπάλληλοι, άνεργοι αποδέχτηκαν, στήριξαν τον φασισμό και δεν ήθελαν να ξέρουν τι συνέβαινε πίσω από τη μεσοτοιχία; Ίσως μια απάντηση έχει δώσει ένας σημαντικός Γάλλος κοινωνιολόγος. Δηλαδή ότι υπάρχουν άνθρωποι που η αλήθεια είναι το συμφέρον τους, όπως υπάρχουν και άνθρωποι που τη μόνη αλήθεια την οποία πιστεύουν και αναγνωρίζουν είναι η αλήθεια των συμφερόντων τους. Το ψέμα ή η επιλεκτική όραση και ακοή γίνεται η αλήθεια τους.
Στην ταινία δεν βλέπουμε ούτε το έγκλημα ούτε την τιμωρία. Βλέπουμε αυτούς που επωφελήθηκαν από το έγκλημα, οι οποίοι δεν ήταν “ένα γρανάζι στην τεράστια μηχανή εξολόθρευσης του Τρίτου Ράιχ”, όπως έγραψε ο ίδιος ο Ες στα απομνημονεύματά του. Ήταν ένα γρανάζι αλειμμένο με χρυσόσκονη, ένα γρανάζι που τρεφόταν από το αίμα των άλλων.
Ο Ρούντολφ Ες δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ανάμεσα στο πλήθος που παρακολούθησε τον απαγχονισμό του, τον Απρίλιο 1947 στο Άουσβιτς υπήρχαν και κρατούμενοι του στρατοπέδου, όπως βλέπουμε στην ιστορική αυτή φωτογραφία.
