Πηγή: Νέα Κρήτη
Η μεγάλη μετάβαση από αγαθό σε πανάκριβη υπηρεσία
Κάποτε λέγαμε «θα πούμε το νερό, νεράκι» ως υπερβολή, σαν σχήμα λόγου για να φοβίσουμε τον εαυτό μας πως ίσως μια μέρα στερηθούμε το αυτονόητο. Σήμερα δεν είναι πια υπερβολή. Είναι ο τίτλος ενός φακέλου που ήδη άνοιξε, προχωρά αθόρυβα, μεθοδικά και χωρίς αντίδραση. Είναι το τελευταίο μεγάλο δημόσιο αγαθό που μπαίνει στο τραπέζι των ιδιωτικοποιήσεων. Και το χειρότερο είναι ότι αυτή τη φορά δε θα φταίει κανείς άλλος παρά η δική μας παθητική αποδοχή.
Η διαδικασία έχει αρχίσει. Και, όπως συνήθως, παρακολουθούμε το κακό να εξελίσσεται, ενώ εμείς – οι πολλοί – στεκόμαστε στη γωνία, κουρασμένοι, απογοητευμένοι, σχεδόν συμφιλιωμένοι με την ιδέα ότι ό,τι κι αν γίνει, «εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα». Αυτή η κουλτούρα της παραίτησης, που έχει απλωθεί όπως η λειψυδρία στα ξεχαρβαλωμένα μας δίκτυα, είναι το πραγματικό όπλο όσων θέλουν να μετατρέψουν το νερό σε υπηρεσία, σε προϊόν, σε τιμολόγιο που θα πληρώνουμε με τρόμο.
Γιατί αυτό είναι το σχέδιο: όχι η “προστασία” του νερού, όχι η “εξοικονόμηση”, όχι η “ορθολογική διαχείριση”. Το νερό, ως υπέρτατο ζωτικό αγαθό, είναι το μεγάλο τρόπαιο. Το τελευταίο. Η ενέργεια ξεπουλήθηκε. Ο δημόσιος χώρος ξεπουλιέται. Οι υποδομές, το ίδιο. Τώρα ήρθε η σειρά του νερού.
Και όπως πάντα, πριν από κάθε ιδιωτικοποίηση, ξεκινά η περίφημη προετοιμασία της κοινής γνώμης. Το αφήγημα. Η σκηνοθεσία. Οι πρόλογοι. Οι “λαγοί” στο μεϊντάνι.
Πρώτος λαγός: η “λειψυδρία”.
Δεύτερος: η “πολυδιάσπαση των παρόχων”.
Τρίτος: η θεαματική καθησυχαστική δήλωση «το νερό δε θα ιδιωτικοποιηθεί».
Έτσι ακριβώς ξεκινούν όλες οι μεγάλες ανατροπές. Με δηλώσεις-διαβεβαίωσης που πραγματώνουν το αντίθετό τους. Με τρόμο περί κλιματικής αλλαγής και ανομβρίας, που χρησιμοποιείται πια σαν λευκή επιταγή για κάθε είδους πολιτική και οικονομική αναδιάρθρωση. Με νέα θεσμικά εργαλεία, όπως η μετατροπή της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας σε Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και Υδάτων. Για όσους ξέρουν να διαβάζουν πίσω από τα τυπικά, αυτό σημαίνει μόνο ένα πράγμα: ιδιωτικοποίηση με ρυθμιστικό μανδύα.
Δεν είναι θεωρία συνωμοσίας. Είναι επανάληψη ενός έργου που έχουμε δει σε όλες τις υποδομές που παραδόθηκαν σε λίγους: τα τρένα, την ενέργεια, τις τηλεπικοινωνίες. Η ίδια μεθοδολογία, ο ίδιος ρυθμός, το ίδιο “καρότο” περί “εκσυγχρονισμού” και “επενδύσεων”.
Μόνο που τώρα δε μιλάμε για κουπόνια ενέργειας, για μηνιαία πακέτα ή για διόδια. Μιλάμε για νερό. Και το νερό, αν περάσει σε μία ή δύο πολυεθνικές, δεν επιστρέφει ποτέ εύκολα σε δημόσιου συμφέροντος διαχείριση. Ή, πιο σωστά, επιστρέφει μόνο σε τιμές που θα θυμίζουν ηλεκτρικό ρεύμα την περίοδο των κυρώσεων.
Η μεγάλη σύγχυση: λειψυδρία δεν είναι ανομβρία
Εδώ έχουμε μία ακόμη μεγάλη στρέβλωση που χρησιμοποιείται πλέον ως εργαλείο προπαγάνδας: η ταύτιση της λειψυδρίας με την ανομβρία. Ανομβρία σημαίνει δε βρέχει. Λειψυδρία σημαίνει δε διαχειριζόμαστε σωστά το νερό.
Η Κρήτη είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το νησί που κατακλύζεται από νερό όταν βρέχει – μερικές φορές μάλιστα πνιγόμαστε μέσα και στις πόλεις από τα 30 χιλιοστά που πέφτουν σε λίγα λεπτά, δε συζητάμε για περιοχές με ανύπαρκτες υποδομές – παρουσιάζεται ως περιοχή “απόλυτης ανομβρίας”. Πώς γίνεται να πνίγεσαι από το νερό και ταυτόχρονα να μην έχεις νερό;
Γίνεται όταν: τα δίκτυα είναι παμπάλαια και στάζουν, οι υποδομές είναι αποσπασματικές, η διαχείριση γίνεται με λογική «ο καθένας όπως μπορεί», δεν υπάρχουν ενιαία σχέδια, το νερό της βροχής χάνεται στη θάλασσα, και οι υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες μένουν αναξιοποίητοι ή κακοδιαχειρισμένοι.
Το πλέον εξοργιστικό όμως είναι ότι, ενώ η Κρήτη πνίγεται κάποιες φορές από την ποσότητα νερού, ενώ στα δυτικά του νησιού μας η επάρκεια είναι εμφανής, ετοιμαζόμαστε να μπούμε σε ακριβές, ενεργοβόρες λύσεις αφαλάτωσης, μαζικά. Σαν να έχεις γεμάτο το ψυγείο και να παραγγέλνεις ντελίβερι.
Κρήτη: το χαρακτηριστικό παράδειγμα του “νερού χωρίς στρατηγική”
Η Κρήτη είναι το ζωντανό εργαστήριο όλων αυτών που θα δούμε τα επόμενα χρόνια σε όλη τη χώρα. Ένα νησί με υδατικά αποθέματα(προφανώς έχουμε και κύκλους ξηρασίας, αλλά το μεγάλο θέμα είναι η υπεράντληση σε πλειάδα δραστηριοτήτων, βροχοπτώσεις που ξεπερνούν πολλές περιοχές της Ελλάδας, υπόγειους υδροφορείς όπως οι υδάτινοι θύλακες του Ψηλορείτη, που όμως: καταλήγουν στον Αλμυρό ποταμό, δηλαδή στη θάλασσα, χωρίς να αξιοποιούνται, δεν εντάσσονται σε ενιαίο σχέδιο διαχείρισης, δε συνδέονται με τα αστικά δίκτυα, δε χρησιμοποιούνται για υδροδότηση ή άρδευση.
Την ίδια στιγμή, τα φαραωνικά ξενοδοχεία εξασφαλίζουν άδειες για τεράστιες υδροβόρες εγκαταστάσεις: πολυπισίνες, τεχνητές λίμνες, “water experiences”, ό,τι μπορεί να αυξήσει τη γοητεία του τουριστικού προϊόντος. Η άντληση γίνεται ανεξέλεγκτα, τα φράγματα λειτουργούν χωρίς συντονισμό, οι τοπικές ΔΕΥΑ παλεύουν με ελλείψεις και διαρροές, ενώ η Περιφέρεια Κρήτης – όπως σε όλα τα κρίσιμα ζητήματα – κρατά αγγελικά αδιάφορη στάση.
Το νερό που κυλάει στον Ψηλορείτη είναι υπόθεση της τύχης. Το νερό που χάνεται από τα δίκτυα, υπόθεση του «ποιος έχει τα λεφτά να τα αλλάξει». Το νερό που απαιτείται από τα ξενοδοχεία, υπόθεση των επενδυτών. Το νερό που θα χρειαστεί ο αγρότης, υπόθεση της καλής του θέλησης.
Ένα νησί, τέσσερις διαφορετικές πολιτικές. Κι όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, στο τέλος πληρώνει ο πολίτης.
Οι ενεργειακές αποθήκες των ΑΠΕ “τρώνε” το νερό που “λείπει” από τους πολίτες
Προσθέτουμε τώρα και το επόμενο στάδιο: τα υδάτινα αποθέματα εγκλωβίζονται σε έργα αντλησιοταμίευσης, για να λειτουργήσουν ως αποθήκες ενέργειας των ΑΠΕ. Νερό δεν έχουμε – σύμφωνα με το αφήγημα – αλλά έχουμε αρκετό για να το χρησιμοποιήσουμε ως βοηθητική μπαταρία ενός ενεργειακού μοντέλου που ήδη έχει αποδειχθεί στρεβλό.
Με άλλα λόγια, το νερό που λείπει από τον πολίτη θα χρησιμοποιηθεί για να σταθεροποιήσει το ηλεκτρικό σύστημα. Και όπως πάντα, η λογική είναι: «πληρώνει ο πολίτης, κερδίζει ο ιδιώτης».
Data centers, τεχνητή νοημοσύνη και η νέα υδροβόρα εποχή
Το αφήγημα γίνεται ακόμα πιο περίπλοκο όταν προσθέσουμε τον νέο παράγοντα: τα data centers. Τα κέντρα δεδομένων απαιτούν τεράστιες ποσότητες νερού καθημερινά για να ψύχουν τους servers. Μιλάμε για ποσότητες που σε βάθος χρόνου είναι συγκρίσιμες με βιομηχανική χρήση.
Το παράδοξο; Ενώ ετοιμαζόμαστε να φέρουμε στη χώρα γιγα-μονάδες τεχνητής νοημοσύνης, που θα καταναλώνουν νερό σαν σταθμοί παραγωγής, λέμε στον πολίτη να κάνει ντους 4 λεπτών γιατί «η κλιματική αλλαγή είναι αδυσώπητη».
Δεν αρνούμαστε τη συζήτηση για την κλιματική αλλαγή. Δεν την υιοθετούμε τυφλά. Δεν την εργαλειοποιούμε. Απλώς βλέπουμε κάτι απλό: πίσω από την “κλιματική αφήγηση” κρύβονται επιλογές που δεν έχουν σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά με την προστασία των νέων επενδυτικών συμφερόντων.
Από την πολυδιάσπαση στη συγκέντρωση, κι από εκεί στην ιδιωτικοποίηση
Κι εδώ επιστρέφουμε στην κεντρική ιδέα. Το νερό θα περάσει σε λίγα χέρια. Όχι αύριο, αλλά προετοιμάζεται σήμερα. Με τη συζήτηση περί λειψυδρίας, ώστε να δημιουργηθεί η ανάγκη για “σωτήρες”. Με την ανάδειξη της πολυδιάσπασης, ώστε να ζητηθεί η “ενοποίηση” σε μία ή δύο οντότητες. Με τη μετατροπή της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας και σε Ρυθμιστική Αρχή Υδάτων, ώστε να υπάρχει ο “ανεξάρτητος” μηχανισμός εποπτείας – ο ίδιος που ιδιωτικοποίησε την ενέργεια. Με την είσοδο πολυεθνικών στα υδάτινα έργα, από αφαλατώσεις έως έργα αποθήκευσης ενέργειας. Με το αφήγημα της “πράσινης ανάπτυξης”, που θέλει κάθε δημόσια υποδομή να μετασχηματίζεται σε ιδιωτικό εργαλείο κέρδους.
Όλα αυτά μαζί παράγουν το τελικό αποτέλεσμα. Το νερό παύει να είναι δημόσιο αγαθό και γίνεται υπηρεσία. Όποιος έχει να πληρώσει, πίνει.
Όποιος δεν έχει, απλώς ελπίζει ότι δε θα αυξηθούν κι άλλο τα τιμολόγια. Και η κοινωνία; Απογοητευμένη, αμήχανη, εγκλωβισμένη.
Έχουμε κουραστεί να διαμαρτυρόμαστε για μάχες που χάθηκαν πριν καν δοθούν. Έχουμε απογοητευτεί. Έχουμε πειστεί πως «έτσι είναι τα πράγματα». Κι αυτή η παραίτηση είναι το λίπασμα του συστήματος.
Η κοινωνία δεν είναι αδιάφορη. Είναι εξαντλημένη. Αλλά η αδράνεια παράγει τετελεσμένα. Και το νερό είναι η πιο επικίνδυνη περίπτωση για να αφήσουμε ένα τετελεσμένο να περάσει.
Δε μιλάμε για μια υπηρεσία. Μιλάμε για την ίδια τη ζωή. Για την ίδια τη δημοκρατία. Για το αν θα μπορεί ο πολίτης να πίνει νερό σε μια χώρα που – κάποτε – είχε άφθονο.
Αν δεν υπάρξει ενιαία διαχείριση, διαφάνεια, επενδύσεις σε δημόσια δίκτυα, αν δεν αξιοποιηθούν οι υπόγειοι πόροι, αν δεν ενισχυθούν οι ΔΕΥΑ και αν δεν υπάρξει επιτέλους σχέδιο, τότε το επόμενο βήμα είναι δεδομένο: το νερό θα γίνει προϊόν. Και το προϊόν θα γίνει κερδοφορία. Και η κερδοφορία θα πληρωθεί από τους πολλούς, όπως πάντα.
Ανάγκη η αφύπνισή μας
Δεν ξέρω αν υπάρχει τρόπος να ανακοπεί αυτή η σιωπηλή, αργή, μεθοδική πορεία προς την ιδιωτικοποίηση του νερού.
Ξέρω όμως πως, αν δεν υπάρξει έστω μια στοιχειώδης αφύπνιση, αν δεν καταλάβουμε πως η λειψυδρία δεν είναι φυσικό φαινόμενο αλλά πολιτικό, ότι η Κρήτη δεν είναι “διψασμένη” αλλά ανοργάνωτη, ότι η “κλιματική αλλαγή” δεν είναι το άλλοθι για να χαθούν κι άλλα κοινά αγαθά, τότε μια μέρα θα καταλάβουμε ότι η φράση “θα πούμε το νερό, νεράκι” δεν ήταν προειδοποίηση, αλλά η τελική περιγραφή της ζωής μας.
Και τότε, όπως πάντα, θα είναι αργά.
