Την Τετάρτη 28 Δεκεμβρίου, η ακροδεξιά κυβέρνηση της Ιταλίας ενέκρινε υπουργικό διάταγμα που επέβαλλε αυστηρότερους κανόνες στα φιλανθρωπικά πλοία που διασώζουν μετανάστες στη θάλασσα. Οι κανόνες θα δυσκολεύουν τα πλοία στη διάσωση όσο το δυνατόν περισσότερων μεταναστών – με αυστηρές ποινές σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης.
Την δε Πέμπτη 23 Φλεβάρη το ιταλικό κοινοβούλιο ενέκρινε σε νόμο το ως άνω υπουργικό διάταγμα, παρά τις επικρίσεις των Ηνωμένων Εθνών και των ανθρωπιστικών οργανώσεων ότι θα θέσει σε κίνδυνο ζωές.
Η κίνηση αυτή έρχεται εν μέσω της σκλήρυνσης της ρητορικής και των πολιτικών γενικά κατά των μεταναστών στην Ιταλία. Η νέα ακροδεξιά κυβέρνηση, υπό την πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι, ήρθε στην εξουσία με μια ισχυρή αντιμεταναστευτική γραμμή. Η Μελόνι είναι η ηγέτις του κόμματος Αδελφοί της Ιταλίας, η καταγωγή του οποίου εκτείνεται μέχρι το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα του Μπενίτο Μουσολίνι στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η προσφυγική κρίση της Ιταλίας
Τα τελευταία 30 χρόνια, η Ιταλία έχει δει αύξηση του αριθμού των μεταναστών που αναζητούν καταφύγιο στις ακτές της. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, σε σύγκριση με το 1990, όταν οι διεθνείς μετανάστες αποτελούσαν το 2,5%, το 2015 οι διεθνείς μετανάστες αποτελούσαν περίπου το 9,5% του συνολικού πληθυσμού της Ιταλίας.
Οι πολλαπλές πολιτικές και οικονομικές κρίσεις σε ολόκληρη την Αφρική και τη Δυτική Ασία έχουν επίσης οδηγήσει σε αύξηση της «παράνομης μετανάστευσης» – με πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, χωρίς χαρτιά, που εισέρχονται στην Ιταλία με παράνομους τρόπους. Συχνά, οι μετανάστες διατρέχουν μεγάλους κινδύνους. Για παράδειγμα, μια συνηθισμένη διαδρομή που ακολουθούν οι μετανάστες για να εισέλθουν στην Ιταλία περιλαμβάνει έναν ύπουλο διάπλου της Μεσογείου είτε από την Τουρκία είτε από τη Βόρεια Αφρική.
Σχεδόν 104.000 μετανάστες έχουν αποβιβαστεί στην Ιταλία το 2022, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Εσωτερικών, σε σύγκριση με περίπου 67.000 την ίδια περίοδο πέρυσι, 34.000 το 2020 και μια κορύφωση άνω των 181.000 το 2016.
Η αντιμεταναστευτική στάση της κυβέρνησης
Η εισροή μεταναστών στην Ιταλία έχει οδηγήσει σε εντάσεις στην κοινωνία, με τη μετανάστευση να έχει γίνει ένα καυτό πολιτικό ζήτημα. Ένα αυξανόμενο ακροδεξιό κίνημα έχει κερδίσει έδαφος στη χώρα, με τις εκλογές του 2022 να φέρνουν στην εξουσία την ακροδεξιά κυβέρνηση της Τζόρτζια Μελόνι. Η ιταλίδα πρωθυπουργός έχει εκφράσει έντονα τις αντιρρήσεις της για τη μετανάστευση και τις θέσεις της κατά της παγκοσμιοποίησης.
Η Μελόνι έχει ταχθεί ανέκαθεν υπέρ του αποκλεισμού των μεταναστών που προσπαθούν να φτάσουν στα ιταλικά λιμάνια, τονίζοντας την ανάγκη να ενισχυθεί το ποσοστό γεννήσεων των Ιταλών υπηκόων για να μειωθεί η απαίτηση για μεταναστευτικό εργατικό δυναμικό. Είχε επίσης δηλώσει κάποτε ότι «η Ιταλία θα πρέπει να επαναπατρίσει τους μετανάστες και να βυθίσει τα σκάφη που τους διέσωσαν», σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας The Guardian.
Αφού ανέβηκε στην εξουσία, η κυβέρνηση Μελόνι άρχισε να υλοποιεί τις προεκλογικές της υποσχέσεις. Με ένα σχέδιο που δέχθηκε έντονη κριτική από ανθρωπιστικές οργανώσεις, διασώστες και ΜΚΟ και τέθηκε σε ισχύ τον Οκτώβριο, η Ρώμη κατέστησε δυσκολότερο για τους μετανάστες που διασώζονται από τη θάλασσα να λάβουν προστασία εντός των συνόρων της.
Μια αντιπαράθεση με ένα σκάφος διάσωσης έγινε πρωτοσέλιδο στην Ευρώπη στις αρχές Νοεμβρίου. Η Ιταλία αρνήθηκε να αφήσει ένα σκάφος που μετέφερε σχεδόν 200 πρόσφυγες να εισέλθει στα λιμάνια της, με το σκάφος να πλέει τελικά προς τη Γαλλία. Αυτό οδήγησε σε διπλωματική αντιπαράθεση μεταξύ των δύο χωρών.
Σημαντικές συνέπειες εάν ένα πλοίο «ψάχνει για περισσότερες διασώσεις»
Ο τελευταίος νόμος αναφέρει ότι μόλις τα πλοία διασώσουν οποιοδήποτε άτομο ή άτομα από τη θάλασσα, θα πρέπει να ζητήσουν λιμάνι και να πλεύσουν κατευθείαν προς αυτό «χωρίς καθυστέρηση», αντί να παραμείνουν στη θάλασσα αναζητώντας άλλα σκάφη μεταναστών που βρίσκονται σε κίνδυνο.
Μέχρι τώρα, ένας αριθμός φιλανθρωπικών οργανώσεων και ΜΚΟ διεξήγαγαν επιχειρήσεις διάσωσης στα ανοικτά των ακτών της Ιταλίας, αναζητώντας μετανάστες των οποίων οι εύθραυστες βάρκες ήταν πιθανό να έχουν ανατραπεί στα φουρτουνιασμένα νερά. Σε γενικές γραμμές, αυτά τα σκάφη διάσωσης επιχειρούσαν για μέρες, συχνά διεξάγοντας διάφορες διασώσεις και παίρνοντας ενδεχομένως εκατοντάδες ανθρώπους στο σκάφος.
Ο νέος νόμος της Ιταλίας επιβάλλει στους καπετάνιους να επιστρέφουν στην ακτή τη στιγμή που θα κάνουν έστω και μία διάσωση – με δυνητικά θανατηφόρες συνέπειες. Ο Ρικάρντο Γκάτι, επικεφαλής πλοίου διάσωσης που διαχειρίζεται η ανθρωπιστική οργάνωση Γιατροί Χωρίς Σύνορα, δήλωσε στην εφημερίδα la Repubblica την Πέμπτη 30.12.2022 ότι το διάταγμα αποτελεί μέρος μιας στρατηγικής που «αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου για χιλιάδες ανθρώπους».
Η εύρεση ενός επιπλέον επιζώντος στη θάλασσα μπορεί να είναι σημάδι ότι υπάρχουν πολλοί ακόμη επιζώντες στην περιοχή. Ωστόσο, με τον νέο νόμο της Ιταλίας, τα σκάφη διάσωσης δεν θα μπορούν να διεξάγουν περαιτέρω επιχειρήσεις έρευνας. Το νέο διάταγμα αναφέρει επίσης ότι οι καπετάνιοι πρέπει να ενημερώνουν τους διασωθέντες επιζώντες ότι «μπορούν να ζητήσουν διεθνή προστασία οπουδήποτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση».
Οι καπετάνιοι που παραβιάζουν αυτούς τους κανόνες κινδυνεύουν με πρόστιμα έως και 50.000 ευρώ, ενώ οι επαναλαμβανόμενες παραβιάσεις μπορεί να οδηγήσουν στην κατάσχεση του σκάφους.
Το σκεπτικό της ιταλικής κυβέρνησης και οι αντιδράσεις
Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που η κυβέρνηση της πρωθυπουργού Μελόνι στοχοποιεί φιλανθρωπικές οργανώσεις διάσωσης στη θάλασσα, κατηγορώντας τις ΜΚΟ για την αύξηση των αφίξεων και τη διευκόλυνση του έργου των διακινητών ανθρώπων. Ένα έγγραφο από το γραφείο του υπουργού Εσωτερικών Ματέο Πιαντεντόζι ανέφερε ότι τα σκάφη διάσωσης λειτουργούσαν ως «παράγοντας έλξης» για όσους έκαναν το επικίνδυνο ταξίδι στη Μεσόγειο από τη Λιβύη.
Ο Nicola Molteni, αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών και μέλος του σκληροδεξιού κόμματος Λέγκα, δήλωσε στην ανώτερη Γερουσία πριν από την τελική ψηφοφορία την Πέμπτη ότι «αν η μετανάστευση δεν ελέγχεται, δημιουργεί εκμετάλλευση, καταναγκαστική εργασία, παράνομη εργασία».
Ανθρωπιστικές ομάδες δήλωσαν ότι η απαγόρευση των πολλαπλών διασώσεων θα προκαλέσει ακόμη περισσότερους θανάτους, ενώ τα Ηνωμένα Έθνη κάλεσαν την Ιταλία να αποσύρει το διάταγμα. «Αυτός είναι απλώς ο λάθος τρόπος για την αντιμετώπιση αυτής της ανθρωπιστικής κρίσης», δήλωσε ο Φόλκερ Τούρκ, Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία της Ιταλίας δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι τα νέα μέτρα παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και πρέπει να καταργηθούν.
Οι ΜΚΟ καταγγέλλουν επίσης ότι η κυβέρνηση τις αναγκάζει να μεταφέρουν τους μετανάστες σε απομακρυσμένα λιμάνια της βόρειας Ιταλίας, μακριά από το σημείο όπου πραγματοποιούν τις διασώσεις.
Οι νέες υποχρεώσεις έχουν αυξήσει σημαντικά το κόστος για τις ΜΚΟ και μόνο λίγες βάρκες έχουν βγει στη θάλασσα τους τελευταίους μήνες. Όμως οι μειωμένοι πλόες τους δεν έχουν κάνει τίποτα για να επιβραδύνουν την άφιξη των μεταναστών.
Τα κυβερνητικά στοιχεία δείχνουν ότι 12.667 άνθρωποι έχουν φθάσει στην Ιταλία μέχρι στιγμής φέτος, υπερδιπλάσιοι σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2022. Το πρόγραμμα για τους αγνοούμενους μετανάστες αναφέρει ότι τουλάχιστον 157 άνθρωποι έχουν δηλωθεί ως αγνοούμενοι, πιθανώς νεκροί, φέτος.
Εσωτερικό έγγραφο του υπουργείου Εσωτερικών που είδε το Reuters αναφέρει ότι από τους 105.000 μετανάστες που έφτασαν στην Ιταλία το 2022, μόνο το 10% περίπου αποβιβάστηκε από σκάφη ΜΚΟ.
Δεν μπορεί κανείς να σκεφτεί παρά το ότι οι σημερινοί ακροδεξιοί είναι αντάξιοι των προγόνων τους…
