Η περιοχή μας, των Βαλκανίων, Ανατολικής Μεσογείου και Καυκάσου είναι σε μεγάλη αναταραχή. Στην κατεστραμμένη Ουκρανία, ο επιθετικός συνασπισμός των ΝΑΤΟ, ΗΠΑ, ΕΕ, έχει στην πραγματικότητα ηττηθεί. Οι Ρώσοι έχουν ορθώσει αδιαπέραστο τείχος στην προέλασή τους προς τα Ανατολικά. Εν τω μεταξύ όμως ξεσπάνε άλλες υποβόσκουσες εντάσεις που προκαλεί συστηματικά ή προσπαθεί να εκμεταλλευτεί ο Αμερικάνικος και Ευρωπαϊκός Ιμπεριαλισμός αλλά και οι αναδυόμενες περιφερειακές δυνάμεις ήσσονος σημασίας (Τουρκία – Ιράν-Αζερμπαϊτζάν) και βέβαια η ίδια η Ρωσία.
Ας δούμε λίγο από πιο κοντά, τι γίνεται στην περιοχή του Καυκάσου με τη σύρραξη Αζερμπαϊτζάν – Αρμενίας. Η νικηφόρα επίθεση των δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ στις 19 Σεπτεμβρίου οδήγησε στην έξοδο σχεδόν του συνόλου του αρμενικού πληθυσμού που ζούσε εκεί, με μόνο πενήντα περίπου κατοίκους να έχουν απομείνει. Οι εκατό χιλιάδες περίπου Αρμένιοι που έφυγαν είναι τώρα πρόσφυγες στην Αρμενία, φοβούμενοι για το μέλλον τους. Η αυτοανακηρυχθείσα κυβέρνηση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει συνθηκολογήσει μετά από τριάντα χρόνια, και τρεις αιματηρούς πολέμους καθιστώντας την επιστροφή απίθανη (βλέπε σχετικά άρθρο μας στο kommon, εδώ).
O φόβος της Αρμενίας
Μετά την αστραπιαία επίθεση των αζέρικων στρατευμάτων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ στις 19 Σεπτεμβρίου και την πτώση του αυτονομιστικού θύλακα, οι Αρμένιοι έχουν μόνο έναν φόβο: Είναι αυτή η «εθνοκάθαρση» ένα πρώτο βήμα πριν το Αζερμπαϊτζάν εισβάλει στην ίδια την Αρμενία; Εδώ και τρία χρόνια, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, ζητά τη δημιουργία του «διαδρόμου Ζανγκεζούρ», ο οποίος υποτίθεται ότι θα συνέδεε τη χώρα του με το αποκλεισμένο Ναχιτσεβάν, στα νοτιοδυτικά της Αρμενίας και θα προσέφερε χερσαία συνέχεια με την Τουρκία, τον μεγάλο του σύμμαχο. Μπροστά στην εχθρότητα των Αρμενίων, είχε δηλώσει ότι ήταν έτοιμος να τον αποκτήσει με τη βία.
Το Μπακού διαβεβαιώνει επίσης τακτικά ότι η αρμενική περιοχή Σιουνίκ, στα νοτιοανατολικά της χώρας, «είναι Αζερμπαϊτζάν», εγείροντας φόβους για επίθεση.
Μετά την κατάληψη του Ναγκόρνο Καραμπάχ έφυγε ένα μεγάλο εμπόδιο στη σύνδεση του Αζερμπαϊτζάν με τη Γεωργία. Οι δε κινήσεις του Αζερμπαϊτζάν δεν ευνοούν την αμοιβαία συνεννόηση. Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Ναγκόρνο – Καραμπάχ στις 15 Οκτωβρίου, πατώντας τη σημαία των Αρμενίων αυτονομιστών μπροστά στις κάμερες της κρατικής τηλεόρασης. Είκοσι χρόνια ακριβώς μετά την κληρονομιά της εξουσίας από τον πατέρα του…
Η Αρμενία φοβάται πώς ήρθε η σειρά της για να εξαλειφθεί ως εμπόδιο της σύνδεσης του Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία για τον επιπλέον λόγο της ύπαρξης του κόμβου στο Χάσμα της Γκάντζας (λίγο πιο βόρεια από πρώην αντίστοιχα σύνορα Ναγκόρνο Καραμπάχ) διέλευσης προς Γεωργία, Τουρκία, Ευρώπη, Ρωσία, Ιράν, Ινδία, εμπορικών δρόμων, αγωγών υδρογονανθράκων, διεθνών μεταφορών – μέχρι και του ευρωπαϊκού αυτοκινητόδρομου Ε60, από τη Βρέμη της Γαλλίας μέχρι τα σύνορα Κιργιστάν – Κίνας.
Προς επίρρωση αυτών των φόβων, στις 23.10.2023, το Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε στρατιωτικές ασκήσεις με την Τουρκία κοντά στην Αρμενία. Σύμφωνα με τον υπουργό Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν, οι ασκήσεις αυτές, με τη συμμετοχή 3.000 στρατιωτών και από τις δυο χώρες, οργανώνονται στο Μπακού, στον αζερικό θύλακα του Ναχιτσεβάν, ο οποίος συνορεύει με την Αρμενία και το Ιράν, και σε «απελευθερωμένα εδάφη» (μήπως στο Ναγκόρνο Καρμπάχ;).
Το Αζερμπαϊτζάν αποκτά τον έλεγχο του αποκλεισμένου Ναχιτσεβάν
Λίγο πριν αδειάσει το Ναγκόρνο Καραμπάχ από τους Αρμένιους, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ αποκατέστησε διακριτικά την κυριαρχία του στο Ναχιτσεβάν, μια αυτόνομη επίσης περιοχή, που έλκει την ύπαρξή της από τη Σοβιετική Εποχή. Η περιοχή αυτή, τελείως εκτός ορίων Αζερμπαϊτζάν, του ανήκει εδαφικά και οι κάτοικοι είναι Αζέροι. Είναι μια απομονωμένη περιοχή 5.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων, στα νοτιοδυτικά της Αρμενίας, με 460.000 κατοίκους, κλειστή για τα δυτικά μέσα ενημέρωσης εδώ και τριάντα χρόνια. Το Νακχισεβάν ζούσε σε ουσιαστική αυτονομία λόγω των πολέμων που διεξάγουν εδώ και τρεις δεκαετίες οι Αρμένιοι και οι Αζερμπαϊτζανοί.
Το δύσβατο ανάγλυφο του Νότιου Καυκάσου το είχε καταστήσει, έναν φυσικό διάδρομο που συνέδεε το Ερεβάν με το Μπακού και την Τεχεράνη. Προς τα βόρεια και ανατολικά, αποκόπτεται από το Αζερμπαϊτζάν από μια οροσειρά που ανήκει στην εχθρική -για αυτό- Αρμενία και είναι γνωστή ως «διάδρομος Ζανγκεζούρ». Στη νοτιοδυτική του πλευρά, ο ποταμός Άραξε αποτελεί το σύνορο με το Ιράν, έναν γείτονα με τον οποίο το Μπακού μέχρι πρόσφατα είχε μόνο αμυδρή σχέση. Η μόνη χερσαία οδός που συνέδεε το Ναχιτσεβάν με το υπόλοιπο Αζερμπαϊτζάν περνούσε από το Ιράν, κάνοντας μια εκτροπή αρκετών εκατοντάδων χιλιομέτρων για να παρακάμψει τα αρμενικά σύνορα. Η Τεχεράνη είχε αποκόψει αυτή τη διαδρομή κατά τη διάρκεια του πολέμου του 2020. Στις 6 Οκτώβρη ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν άλλαξε αιφνίδια στάση και επέτρεψε τη διέλευση των Αζέρων μέσα από το έδαφός του. Ανακοινώνονται κοινά έργα (Τεχεράνης – Μπακού) οδοποιίας, γεφυρών κ.λπ., για την υλοποίησή του. Στο βορειοδυτικό άκρο του, το Ναχιτσεβάν συνορεύει με την Τουρκία, κατά μήκος μιας επαφής μήκους μόλις 10 χιλιομέτρων, την οποία σύντομα -όπως ακούγεται- πρόκειται να διασχίσει ένας αγωγός φυσικού αερίου που θα μεταφέρει αζέρικο φυσικό αέριο στο Ναχιτσεβάν, μέσω της Γεωργίας.
Ο πρώην ηγέτης του, Βασίφ Ταλίμποφ, πρόεδρος της Ανώτατης Συνέλευσης της Αυτόνομης Δημοκρατίας του Ναχιτσεβάν (1995-2022), είχε παίξει ο ίδιος σημαντικό ρόλο στην απομόνωση της περιοχής.
«Ο Ταλίμποφ έλεγχε τα πάντα, κατεύθυνε τα πάντα και κατέστειλε αμέσως όποιον του αντιστεκόταν. Ο Χεϊντάρ Αλίεφ με τον οποίο ήταν συγγενής, του έδωσε το Ναχιτσεβάν ως προσωπικό φέουδο. Το Μπακού έχασε γρήγορα κάθε εξουσία εδώ. Ο πόλεμος του 2020, ο οποίος οδήγησε στην απελευθέρωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ (και τη βίαιη αποχώρηση 100.000 Αρμενίων στις αρχές Οκτωβρίου), άλλαξε εντελώς το περιφερειακό πλαίσιο», εξηγεί ο Ανάρ Ιμπραχίμωφ, αναπληρωτής πρόεδρος του κοινοβουλίου της Αυτόνομης Δημοκρατίας του Ναχιτσεβάν.
Ο Βασίφ Ταλίμποφ ανακοίνωσε την παραίτησή του στις 21 Δεκεμβρίου 2022, επισήμως για λόγους υγείας. «Όλοι γνωρίζουν ότι απολύθηκε επειδή ο Ιλχάμ Αλίεφ αποφάσισε να αναλάβει τα ηνία της περιοχής», εξαιτίας πιθανότατα της γεωπολιτικής αναταραχής. (Το Ναχιτσεβάν αποτελούσε ειδική περίπτωση με το καθεστώς του ως αυτόνομη δημοκρατία, ένα είδος κακού παραδείγματος. Αυτό ήταν μάλλον που οδήγησε σε πολιτικές αλλαγές στην περιοχή.)
Οι πρόεδροι της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν επισκέφθηκαν το Ναχτσιβάν στις 25 Σεπτεμβρίου, με την ευκαιρία της έναρξης της κατασκευής μιας μεγάλης παράκαμψης αγωγού του αζέρικου φυσικού αερίου στο Ναχιτσεβάν, μέσω της Γεωργίας και Τουρκίας, υπογραμμίζοντας τη γεωπολιτική σημασία αυτής της επί μακρόν παραμελημένης γωνιάς του Καυκάσου.
Το Ναχιτσεβάν βρίσκεται ξεκάθαρα, στη διαδικασία ανάκτησης του ρόλου του διαδρόμου που του αναθέτουν οι καινούργιες γεωπολιτικές συνθήκες.
Η προσπάθεια διείσδυσης της Δύσης στην περιοχή του Καυκάσου
Εν τω μεταξύ η Δύση, τόσο ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ όσο και της ΕΕ , προσπαθούν να διεισδύσουν στην περιοχή τόσο εμπορικά, μέσω συμφωνιών προμήθειας αζέρικου αερίου, όσο και στρατιωτικά μέσω της Αρμενίας.
Ο πρόεδρος της Αρμενίας στράφηκε προς την Αμερική, κάνοντας στις αρχές του φθινοπώρου κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με τους Αμερικάνους και στέλνοντας «ανθρωπιστική βοήθεια» στην Ουκρανία. Με δε τη Γαλλία αναπτύσσει στρατιωτική συνεργασία.
Η γαλλική συνεργασία στην Αρμενία
Αμέσως μετά την κρίση, στις 3 Οκτωβρίου, επισκέφτηκε το Ερεβάν η υπουργός εξωτερικών της Γαλλίας. Η Κολονά δήλωσε ότι το Παρίσι είχε “δώσει τη συγκατάθεσή του” για την “παράδοση στρατιωτικού εξοπλισμού στην Αρμενία για να μπορέσει να υπερασπιστεί τον εαυτό της”.
Τη Δευτέρα 23.10.2023, ο υπουργός Ενόπλων Δυνάμεων της Γαλλίας, Σεμπαστιέν Λεκορνού και ο Αρμένιος ομόλογός του Σουρέν Παπικιάν παρουσίασαν στη Γαλλία τις λεπτομέρειες μιας νέας “στρατηγικής οικειότητας”. Ο Γάλλος υπουργός δήλωσε ότι θα αποσταλούν εξοπλισμοί που θα είναι πάνω απ’ όλα “αμυντικοί” και πρόκειται για συμβάσεις εξοπλισμού και όχι για δωρεές. Αφορούν συστήματα ραντάρ για τον εντοπισμό εναέριων απειλών μεσαίας εμβέλειας σε απόσταση έως 250 χιλιομέτρων. Συζητείται ακόμα και η περίπτωση προμήθειας απροσδιορίστου αριθμού πυραύλων Μιστράλ επιφανείας-αέρος, μικρού βεληνεκούς, σχεδιασμένους να αναχαιτίζουν απειλές σε απόσταση έως 6 χιλιομέτρων.
Η δεύτερη πτυχή αυτής της συνεργασίας είναι η “ανταλλαγή τεχνογνωσίας” μεταξύ του γαλλικού και του αρμενικού στρατιωτικού προσωπικού. Αυτό αφορά την άμυνα εδάφους-αέρος και τις χερσαίες δυνάμεις, ιδίως στους τομείς της μάχης με πυροβολικό, της μάχης στο βουνό και της σκοποβολής ακριβείας. Ένας αδιευκρίνιστος αριθμός Γάλλων στρατιωτών πρόκειται να σταλεί στην Αρμενία μεταξύ “του τέλους του έτους και των αρχών του 2024”, δήλωσε ο Λεκορνού, για να παράσχει εκπαίδευση στις δυνάμεις του Ερεβάν κατά τα πρότυπα εκείνης που παρέχεται στους Ουκρανούς στρατιώτες στην Πολωνία.
Τα παραπάνω έρχονται να προστεθούν στη δημιουργία θέσης αμυντικού ακόλουθου στη γαλλική πρεσβεία στο Ερεβάν, η οποία είχε γίνει αποδεκτή και από τα δύο μέρη στα τέλη Σεπτεμβρίου.
Οι αντιδράσεις του Μπακού
Το Μπακού θεωρεί ότι η “φιλοαρμενική” στάση της Γαλλίας την αποκλείει από διαμεσολαβητή στις ειρηνευτικές συνομιλίες. “Η απόφαση της Γαλλίας δεν συμβάλλει στην ειρήνη, αλλά μάλλον σε μια νέα σύγκρουση, και αν ξεσπάσουν νέες συγκρούσεις στην περιοχή, η Γαλλία θα είναι υπεύθυνη”, απείλησε ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ στις 7 Οκτωβρίου, μετά την ανακοίνωση της Κολονά.
Δύο ημέρες νωρίτερα, ο Αλίεφ είχε αρνηθεί να παραστεί στη σύνοδο κορυφής της ευρωπαϊκής πολιτικής κοινότητας στη Γρανάδα (Ισπανία), στην οποία συμμετείχε ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, λόγω της “πολιτικής που αφορά τη στρατιωτική ανάμειξη “ της Γαλλίας στον Καύκασο. Οι συζητήσεις μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν επρόκειτο να αποτελέσουν ένα από τα σημαντικότερα σημεία της συνάντησης.
Εκτός από το Αζερμπαϊτζάν, η Ρωσία θα μπορούσε επίσης να εκλάβει αυτή τη στρατιωτική συνεργασία ως απειλή. Η Μόσχα, ο ιστορικός σύμμαχος της Αρμενίας, φαίνεται -από τις αντιδράσεις της- είναι αποφασισμένη να διατηρήσει την επιρροή της στην περιοχή. Επιπλέον, η ανακοίνωση της γαλλικής στρατιωτικής βοήθειας έρχεται σε μια περίοδο κατά την οποία η Αρμενία εξακολουθεί να είναι μέλος του Οργανισμού του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας, μιας περιφερειακής στρατιωτικής συμμαχίας στην οποία πρωτοστατεί η Ρωσία. Ωστόσο, το Ερεβάν έχει έκδηλα αντιφατική στάση καθώς αναζητά υποστήριξη πια αλλού, ιδίως από τους Ευρωπαίους και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ευρωπαϊκές διαιρέσεις
Μένει να δούμε πώς και εάν το Ερεβάν θα χρηματοδοτήσει τις αγορές που ανακοινώθηκαν τη Δευτέρα, οι οποίες μπορεί να κοστίσουν αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Βέβαια στις 3 Οκτωβρίου, η Κολονά πρότεινε να μπορέσει η Αρμενία να επωφεληθεί από την Ευρωπαϊκή Διευκόλυνση Ειρήνης (EPF), έναν μηχανισμό που χρησιμοποιείται για την οργάνωση της στρατιωτικής υποστήριξης προς την Ουκρανία και τη Μολδαβία. Αυτό και αν αποτελεί επιθετική ενέργεια!
Παρόλα αυτά, η ένταξη της Αρμενίας στον κατάλογο των δυνητικών δικαιούχων απέχει ακόμη πολύ, καθώς η ΕΕ-27 είναι διχασμένη επί του θέματος.
Συσπειρώσεις περιφερειακών δυνάμεων
Η ανακοίνωση της συνεργασίας μεταξύ της Γαλλίας και της Αρμενίας έρχεται ακριβώς τη στιγμή που οι επικεφαλής της διπλωματίας της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν, της Ρωσίας, της Τουρκίας, του Ιράν και της Γεωργίας συναντήθηκαν στην Τεχεράνη τη Δευτέρα 23.10.2023 σε μια προσπάθεια να κατευνάσουν τις εντάσεις. Η συνάντηση αποσκοπούσε στην αποφυγή “παρεμβάσεων από μη περιφερειακές και δυτικές χώρες”, σύμφωνα με το επίσημο ιρανικό πρακτορείο Τύπου. Ανοίγοντας τη συνάντηση, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Χοσεΐν Αμίρ Αμπντολαχιάν δήλωσε ότι “τα προβλήματα της περιοχής, συμπεριλαμβανομένου του Νοτίου Καυκάσου”, μπορούν να επιλυθούν “χωρίς την παρέμβαση των ξένων”. “Η παρουσία ξένων στην περιοχή όχι μόνο δεν λύνει τα προβλήματα, αλλά περιπλέκει την κατάσταση”, πρόσθεσε. Νωρίτερα, είχε προτείνει ότι η συνάντηση αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει “τον ακρογωνιαίο λίθο στο δρόμο προς την ειρήνη και τον τερματισμό των προκλήσεων στον Νότιο Καύκασο”.
Είναι εμφανές ότι ο Παγκόσμιος Νότος, με όλες τις εσωτερικές του αντιφάσεις, συσπειρώνεται…
Για την ώρα όμως, η πυριτιδαποθήκη καλά κρατεί και ενισχύεται… Ας ελπίσουμε ότι δεν θα δούμε καινούργιες Ουκρανίες…
