Ψυχόκοσμος
Ομιλία στην παρουσίαση του ποιητικού βιβλίου Άπνοια Μνήμη της Κατερίνας Θανοπούλου, Εικαστικός Κύκλος Sianti
Αθήνα 9 Απριλίου 2019
ΛεΚολ Ζεμάν. Τοις πάσιν χρόνος Ντιβρέι Κοέλετ μπεν Νταβίντ- Ρήματα Εκκλησιαστού υιού Δαβίδ…
Τοις πάσι χρόνος και καιρός τω παντί πράγματι υπό τον ουρανόν.
Και τα ποιήματα στην Άπνοια Μνήμη της Κατερίνα Θανοπούλου, με τον δικό τους τρόπο, τον χρόνο μέσα στα πάντα ψάχνουν. Την Στιγμή που χάνεται και την επόμενη Στιγμή αναζητούν
τραγουδώντας,
ψάχνοντας έτσι
την αλληλουχία του Χρόνου
στην επόμενη
Ο μελαγχολικός Εκκλησιαστής, εβραϊστί Κοέλετ, “αυτός που συγκαλεί”, και σύμφωνα με ορισμένους ερμηνευτές “συγκεντρώνει την σοφία των λαών της Ανατολής” “αυτός που απευθύνει τις ρήσεις του στην λαοσύναξη” βλέπει την αλληλουχία του χρόνου να είναι κυκλική
και ανατέλλει ο ήλιος και δύει ο ήλιος και εις τον τόπον αυτού έλκει
αυτός ο ανατέλλων εκεί πορεύεται προς νότον και κυκλοί προς βορράν ΄
κυκλοί κυκλών, πορεύεται το πνεύμα, και επί κύκλους αυτού επιστρέφει
το πνεύμα
Η ηχώ φτάνει και στην Άπνοια Μνήμη, στο Fractal
Σκέψεις αέναα στριφογυρνούν
Κύκλοι ενώνονται και κύκλοι κλείνουν
Ένας αιώνας οι στιγμές
Μία στιγμή αιώνας
Στην προνεωτερική εποχή του Εκκλησιαστή, όλη η συγκεντρωμένη σοφία των λαών της Ανατολής δεν μπορούσε να ξεπεράσει τον κύκλο μιας Αιώνιας Επιστροφής. Στους ταραγμένους Μοντέρνους Καιρούς, ο κύκλος του χρόνου, καθώς προχωρά, απροσδόκητα σπάζει σε κοφτερά θραύσματα.
Η ποιήτρια το αισθάνεται
Οι χρόνοι γδέρνουν
πλην των παροντικών
που οξύνουν
την αντίθεση της συνείδησης
Το ονομάζει Όξυνση μνήμης. Η μνήμη, όμως, κινδυνεύει διαρκώς με αφανισμό στους Μοντέρνους Καιρούς, προπαντός στην εποχή της αστικής παρακμής και της πνιγηρής άπνοιας. Στον τίτλο του ποιητικού βιβλίου Άπνοια Μνήμη εγγράφεται μια αντίφαση, μια ενότητα ασυμβίβαστων κι αλληλοσυγκρουόμενων αντιθέτων. Πώς να θυμηθείς όταν πνίγεσαι;
Στην εποχή του Εκκλησιαστή, τα αντίθετα φαίνονταν να αλληλοδιαδέχονται το ένα το άλλο
καιρός του τεκείν και καιρός του αποθανείν, καιρός του φυτεύσαι και καιρός του εκτίλαι το πεφυτευμένον
Καιρός της σποράς και καιρός του θερισμού. Στην εποχή μας, όμως, τα πράγματα μπερδεύονται. Πρώτη από τις Διαπιστώσεις της ποιήτριας είναι
ψάχνω τον σπόρο
και χάνω την σπορά
The time is out of joint- ο Χρόνος έχει βγει από τους αρμούς του. Η κραυγή του Άμλετ διαπερνά όλη την νεωτερικότητα. Μπορεί η ποιήτρια των ημερών μας να συνεχίζει να βλέπει πρώτα τον κοσμικό χρόνο
αρχίζοντας απ’ το Χρόνο
μόνο το σύμπαν μπορώ να δω
αναγνωρίζοντας ότι
Το βέλος του χρόνου
-διάσταση στο σύμπαν-
μας κοιτά σκωπτικά
Αλλά στο ανοιχτό αυτό σύμπαν, η ανθρώπινη υποκειμενικότητα μπορεί να δει τον πεπερασμένο της εαυτό να μην χωρά μέσα στο άπειρο, να ασφυκτιά μέσα στην απεραντοσύνη, να ζητάει να κινηθεί άνευ ορίων και άνευ όρων
Στο απέραντο
πως είναι δυνατόν
να μην χωράμε…
Εάν η μοντέρνα κοσμολογία βλέπει το σύμπαν να αρχίζει με ένα Big Bang , η υποκειμενικότητα γεννιέται στην αγκαλιά του και στην θέα του με ένα Little Bang, όπως τιτλοφορείται το ωραίο εικαστικό έργο του Παναγιώτη Σιάγκρη που κοσμεί το βιβλίο της Κατερίνας Θανοπούλου. Στην αγκαλιά του σύμπαντος, στην θέαση και στον κοινωνικό μεταβολισμό μαζί του, αναδύεται με ένα Little Bang, ο Ψυχόκοσμος – για να δανειστούμε τον τίτλο που έδωσε ο Ούγγρος μουσικός Peter Eötvös σε μια θαυμάσια μουσική του σύνθεση για κύμβαλο και ορχήστρα.
Μεταξύ του ανοικτού σύμπαντος και του ψυχόκοσμου, ανάμεσα στον κοσμικό χρόνο και την ανθρώπινη υπαρξιακή συνθήκη, στην νεωτερικότητα, εμφανίζεται ως αναγκαία διαμεσολάβηση ο ιστορικός χρόνος. Ένας χρόνος της ανθρώπινης Ιστορίας που δεν μπορεί πια να θεωρείται γραμμικός. Αποκαλύπτεται κι ανακαλύπτεται γεμάτος τομές, ρήξεις, άλματα στα ύψη και καταποντισμούς στα ερέβη, απρόβλεπτος. Η Ιστορία τραυματίζεται και τραυματίζει
Δακρύζω κάθε που χάνεται η στιγμή κι η ιστορία
πληγώνεται
γράφει κι η σύγχρονή μας ποιήτρια.
Οι πληγές της Ιστορίας, προπαντός οι ανεπούλωτες, είναι ανοιχτές όχι μόνο προς τα έξω αλλά και προς τα μέσα. Διεισδύουν βαθιά στον ψυχόκοσμο, ανοίγοντας συχνά χάσματα αγεφύρωτα. Εξάλλου, σε τελευταία ανάλυση, η Ιστορία δεν είναι κάποια αλλότρια οντότητα, μακριά από μας σε κάποιον Όλυμπο: είναι εμείς. Μέσα της ζούμε και αναπνέουμε και κινούμαστε, μέσα της αγωνιούμε, παλεύουμε, αγαπάμε, μισούμε, ελπίζουμε, απελπιζόμαστε
Αγκομαχά η ιστορία
γράφει η ποιήτρια αλλά κι εσύ εκεί
… προχωράς
ασθμαίνοντας
πληβείος και είλωτας
όσο κι αν θεωρείς εαυτόν
εξαιρετικόν και μεγαλοπρεπή.
Καμωμένος από πηλό και σάρκα φλέγουσα,
αυτάρεσκος ή κολακευμένος
καταθλιπτικός ή μοναχικός,
πάντα μισός…
Εκεί κι εσύ περπατάς: στο σκληρό έδαφος της Ιστορίας. Είτε το αγνοείς, είτε θέλεις να το αγνοείς είτε όχι.
Αν ασθμαίνεις, αν αγκομαχάς, αν ασφυκτιάς, είναι γιατί λιγόστεψε ο αέρας γύρω σου, ο αέρας της Ιστορίας, κι ο ψυχόκοσμος πνίγεται.
Ενάντια στην ασφυξία και την άπνοια, η ποιήτρια Κατερίνα Θανοπούλου ανακαλεί την Μνήμη. Μνημονεύει επαναστάσεις και ήττες, την “ Ελλάδα που αντιστέκεται” στα βουνά αλλά και την “ Ελλάδα που υποκύπτει” στις πόλεις και τις Μητροπόλεις. Ανάσα κι ελευθερία γίνονται ένα.
Ανάσα μου λεύτερη στα βουνά
ανάσα πεθαμένη στ’ αναμάσημα…
Το αναμάσημα δεν είναι μνήμη αλλά πολτοποίηση της μνήμης. Στερεότυπα, ρουτίνα, κοινοτοπίες είναι δηλητηριασμένοι καρποί της αντεπανάστασης. Άπνοια της αστικής παρακμής. Το ζητούμενο είναι, όπως λένε κι οι ακροτελεύτιοι στίχοι του ποιητικού τούτου βιβλίου, να δοθεί “ παρουσία [..]στην μνήμη / και στην άπνοια ανάσα”.
Χωρίς μνήμη, χωρίς ανάσα, η παράδοση στην αναπαραγωγή του ξέπνοου κόσμου είναι δεδομένη. Στην εποχή της όψιμης αστικής νεωτερικότητας, ο προνεωτερικός μύθος της Αιώνιας Επιστροφής του Ίδιου επανέρχεται και σκιάζει τα πάντα. Επανέρχεται και η ρήση του Εκκλησιαστή: Αβέλ Αβελίμ Α-Κολ Αβέλ- ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης.
Μήπως είναι μάταιη και η μνήμη και η ανάσα; Μήπως είναι μάταιη και η ομιλία κι η συνομιλία, η λαλιά με λόγια πεζά ή στίχους ποιητικούς ή και με άναρθρες κραυγές ακόμα;
Ο Εκκλησιαστής επιμένει στον διαχωρισμό και την αντιδιαστολή των χρόνων
Καιρός του σιγάν και καιρός του λαλείν
Κι όμως η ποιήτρια των δικών μας καιρών αντιλέγει, με την δεύτερη από τις Διαπιστώσεις της
Ίσως είναι ο καιρός της ηχηρής σιωπής
Η Κατερίνα Θανοπούλου επιμένει στο οξύμωρο. Μιλάει για ήχους σιωπής -ή, μήπως με ήχους σιωπής;- για το πόσο τη σιγαλιά/οι ήχοι της μνήμης ξύνουν. Ή ακόμα για μια σιωπή γεμάτη ήχους άκοσμους, μέσα στο σύμπαν. Να επιμένεις στην αντίφαση, να την ζεις, όσο οδυνηρό κι αν είναι, αποτελεί και την μόνη οδό στην Έξοδο από τον λαβύρινθο, με οδηγό το αριάδνειο νήμα της λογικής των αντιφάσεων.
Εάν, αντιθέτως, αποφύγεις τις αντιφάσεις, τις ξορκίσεις, αν μείνεις τυφλός μπροστά τους, κουφός στο μήνυμα που στέλνουν επίμονα, πάντα σιωπηλά αλλά συνάμα και ηχηρά, τότε είσαι χαμένος.
Μπορεί να είναι ο καιρός της ηχηρής σιωπής αλλά όπως λέει και η ποιήτρια των ημερών τούτων
Οι καιροί συνοδεύουν τις ανάγκες
μα κι αυτές κοπιάζεις να τις καταλάβεις
[…]οι καιροί διψούνε για σκέψη
μα κι αυτή θέλει αντάμωμα
για να γίνει πράξη
Για να μην μείνουμε στην άπνοια, δέσμιοι ενός κόσμου χωρίς πνοή, σε μιαν έρημη γη όπου τίποτα το καινούργιο δεν φαίνεται να γίνεται κάτω από τον ουρανό, η μόνη διέξοδος προς το Καινούργιο είναι να γίνει πράξη αυτό που ο Μαρξ ονόμασε έφοδο στον ουρανό.
Το ζητούμενο δεν διαφέρει από ό,τι ζητάει και η ποιήτρια
Ουρανό ζητώ
σ’ όλα τα χρώματα του χρόνου
