Πηγή: Pressenza.com
Ο θάνατος του Σωκράτη, του Φρανσουά-Ξαβιέ Φαμπρ (Εικόνα από το Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας της Γενεύης, Public domain, Wikimedia Commons)
Όπως αναμενόταν, ο νέος-παλαιός υπουργός Οικονομίας, Λουίς Καπούτο, παρουσίασε μια πρώτη δέσμη μέτρων που συγκεκριμενοποιεί το πρώτο βήμα του άγριου σχεδίου προσαρμογής που είχε ανακοινωθεί με την άφιξη του υπερφιλελεύθερου Χαβιέρ Μιλέι στην προεδρία της Αργεντινής.
Ο Καπούτο, ο οποίος είχε ήδη αναλάβει τη θέση του υπουργού Οικονομικών και την προεδρία της Κεντρικής Τράπεζας κατά τη διάρκεια της θητείας του Μαουρίσιο Μάκρι, αμόλησε τα μέτρα ένα προς ένα σε ένα προβιντεοσκοπημένο μήνυμα που αργότερα διορθώθηκε. Ο εν λόγω κατάλογος υποτιμά το νόμισμα της χώρας, προκαλώντας άμεσα έναν πληθωρισμό άνω του 100% και στοχεύει, λίγο πολύ, όπως και σε όλες τις προηγούμενες νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις, στη συρρίκνωση του κράτους, στην ευνοϊκή μεταχείριση των επιχειρήσεων του κεφαλαίου και στη συμμόρφωση με το εξωτερικό χρέος που ο λαός της Αργεντινής ούτε απέκτησε ούτε επικύρωσε, πολύ περισσότερο δεν απόλαυσε.
Γι’ αυτό και το πρόγραμμα, ανελέητο για την πλειοψηφία των Αργεντινών, πανηγυρίστηκε λίγες ώρες μετά από την Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, τη σημερινή επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η οποία σε διαδοχικά μηνύματα, αφού χαιρέτισε το σχέδιο «με ικανοποίηση», επεσήμανε ότι «μετά από σοβαρές πολιτικές καθυστερήσεις τους τελευταίους μήνες, το νέο αυτό πακέτο παρέχει μια καλή βάση για μελλοντικές συζητήσεις ώστε να τεθεί ξανά σε εφαρμογή το υφιστάμενο πρόγραμμα που υποστηρίζεται από το ΔΝΤ».
Σε αυτό προστίθεται, την τρίτη ημέρα της νέας κυβέρνησης, η εθνικοποίηση του ιδιωτικού χρέους των εισαγωγέων μέσω της έκδοσης χρηματοπιστωτικών τίτλων που εκφράζονται με σαφή ιδεολογική χροιά (Ομόλογα για την ανασυγκρότηση μιας ελεύθερης Αργεντινής), αλλά η ουσία τους αλυσοδένει το κράτος σε μια νέα υπερχρέωση. Ταυτόχρονα, ανακοινώνονται περικοπές στα εισοδήματα των συνταξιούχων και κυκλοφορούν φήμες για μια αδίστακτη εργασιακή μεταρρύθμιση με απότομη μείωση των δικαιωμάτων, η οποία θα επαναφέρει τις συνθήκες των εργαζομένων σε κάτι που μοιάζει με μισθωτή δουλεία.
Έτσι, επιβεβαιώνονται οι χειρότερες υποθέσεις και μπορούν να προβλεφθούν νέες διατάξεις στην ίδια κατεύθυνση. Το «κακό ποτό» που εξήγγειλε ο νέος πρόεδρος στην εναρκτήρια ομιλία του γίνεται έτσι ένα πολύ πικρό χάπι, που θυμίζει τη θανατηφόρα γεύση του κώνειου.
Η εκλογική αυτοκτονία του λαού της Αργεντινής
Σύμφωνα με τον Φαίδωνα του Πλάτωνα, ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο χωρίς να δειλιάσει, αφού καταδικάστηκε σε θάνατο για «διαφθορά της νεολαίας» και εισαγωγή θρησκευτικών ιδεών αντίθετες με τους θεούς της Αθήνας.
Αυτό που πολλοί αναρωτιούνται αυτή τη στιγμή, εντός και εκτός των συνόρων της Αργεντινής, είναι τι οδήγησε τον λαό της Αργεντινής σε αυτού του είδους την κοινωνική αυτοκτονία. Ίσως η περίπλοκη κοινωνικοοικονομική κατάσταση του μισού σχεδόν πληθυσμού πριν από τις εκλογές, η ύπουλη προπαγάνδα κατά των Κίρχνερ που ξεχυνόταν από τα ηγεμονικά μέσα ενημέρωσης τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ίσως το κύμα της παγκόσμιας πολιτικής δεξιάς ή η ανάδυση μιας νέας γενιάς που στερείται κάθε ελπίδας στις τρέχουσες πολιτικές πρακτικές αποτελούν μέρος της απάντησης.
Μπορεί όμως να υπάρχουν και εύλογες υποθέσεις, όπως η φθορά και η χλιαρότητα των προοδευτικών προτάσεων απέναντι στα επιθετικά και στεντόρεια υπερδεξιά τέρατα, η αδιάκοπη δράση λιγότερο ορατών δυνάμεων, όπως οι διεθνείς τράπεζες ή οι (αντι)διπλωματικές υπηρεσίες της αμερικανικής κυβέρνησης και τα διάφορα πλοκάμια της, ή ο φανατικός ανορθολογισμός σημαντικών ομάδων βυθισμένων στην ονειροπόληση θεϊκών ή μαγικών λύσεων.
Ίσως το εκλογικό αποτέλεσμα να επηρεάστηκε από την έλλειψη γνώσης της βασικής στρατηγικής των νέων κυβερνώντων, που κρύφτηκε από τον θόρυβο των επιθέσεων «κατά της τάξης», το στίγμα της υποτιθέμενης λαϊκίστικης διαφθοράς ή τις φανταστικές υποσχέσεις ότι «θα ξαναγίνουμε δύναμη» στο μεσσιανικό ύφος του συνθήματος του Τραμπ «να κάνουμε την Αμερική σπουδαία ξανά».
Ίσως πολλοί ψηφοφόροι του Μιλέι έτρεφαν την κρυφή ελπίδα ότι τελικά η νέα εκτελεστική εξουσία δεν θα ήταν σε θέση να εφαρμόσει δραστικά μέτρα όπως κάποια από αυτά που παρουσιάστηκαν, πιστεύοντας ουσιαστικά ότι οι αντίπαλοι είχαν εξαπολύσει μια υπερβολική εκστρατεία φόβου. Και σίγουρα, όπως συνέβη σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις, η διάδοση των ψευδών ειδήσεων και της ρητορικής μίσους μέσα από κατακερματισμένες ψηφιακές φούσκες έπαιξε καθοριστικό ρόλο.
Πέρα από όλες αυτές τις αναλυτικές τομές, αξίζει να θέσουμε το ερώτημα του Βίλχελμ Ράιχ από το βιβλίο του «Η μαζική ψυχολογία του φασισμού» (1933): «Γιατί οι άνθρωποι επί αιώνες ανέχονται την εκμετάλλευση, τον εξευτελισμό, τη δουλεία, σε σημείο που να τα θέλουν όχι μόνο για τους άλλους, αλλά και για τον εαυτό τους; Στο οποίο οι Ζιλ Ντελέζ και Φελίξ Γκουαταρί προσθέτουν στο έργο τους «Ο αντι-Οιδίποδας – Καπιταλισμός και σχιζοφρένεια» (1972): «όχι, οι μάζες δεν εξαπατήθηκαν, επιθυμούσαν τον φασισμό σε μια συγκεκριμένη στιγμή, υπό συγκεκριμένες συνθήκες και αυτό είναι που χρειάζεται εξήγηση, αυτή η διαστροφή της συλλογικής επιθυμίας…».
Είναι χρήσιμο να κλαίμε για κάτι που ήδη έγινε, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς, είναι δυνατόν να μετριάσουμε τη ζημιά ή να αποτρέψουμε παρόμοιες καταστροφές στο μέλλον αναλύοντας παράγοντες που δεν έχουν τις ρίζες τους στην πολιτική συγκυρία αλλά στην βαθύτατη κοινωνική δομή; Θα μπορούσε να είναι χρήσιμο να αποφευχθούν παρόμοιες συλλογικές ήττες αλλού; Δεν ξέρουμε, αλλά σίγουρα αξίζει μια προσπάθεια.
Μαιευτική μέθοδος για Αργεντινούς
Επιστρέφοντας στον Σωκράτη, η τεχνική του -βασισμένη στην πυθαγόρεια ιδέα της θύμησης- συνίστατο στο να θέτει ο συνομιλητής ερωτήσεις μέσω των οποίων ανακαλύπτει σταδιακά ζητήματα που τον βοηθούν να φτάσει στη γνώση. Η σωκρατική μαιευτική μέθοδος παραπέμπει στο έργο της μαίας, η οποία συμβάλλει στην εκμαίευση για να φέρει τη γνώση στο φως.
Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσε κανείς να διερευνήσει ποιες τάσεις κατοικούν στο εσωτερικό του, οι οποίες επέτρεψαν σε αυτό το συντηρητικό και υπερ-καπιταλιστικό όραμα να έρθει στην πολιτική εξουσία στο όνομα μιας χιλιοειπωμένης «ελευθερίας».
Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η απεριόριστη αποδοχή του καπιταλισμού ως γενικού πλαισίου της οικονομίας και της κοινωνικής ζωής δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση αποκλειστική κληρονομιά αυτών των ελευθεριακών ρευμάτων, τα οποία απλώς τον ριζοσπαστικοποιούν.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 στην Αργεντινή, «Κάθε μέρα ένα ποτηράκι, τονώνει και σε κάνει να αισθάνεσαι καλά» ήταν ένα επιτυχημένο διαφημιστικό σλόγκαν μιας γνωστής μάρκας τζιν ολλανδικής προέλευσης. Σήμερα, το δημοφιλές ποτό φαίνεται να έχει αντικατασταθεί από μια καθημερινή δόση κώνειου. Έτσι, που χρόνο με τον χρόνο, κυβέρνηση με κυβέρνηση, ο λαός πίνει τη μεθυστική επίδραση ενός συστήματος που προκρίνει την ιδιοκτησία ως πηγή εξουσίας και υποτιθέμενης ευτυχίας.
Ή πώς αλλιώς θα αποδεχόταν κανείς τη διαχείριση της συλλογικής ζωής από εταιρείες που έχουν ως μοναδικό σκοπό την αύξηση του κέρδους; Πώς αλλιώς μπορεί κανείς να κατανοήσει τις προσπάθειες ενός πληθυσμού που εξομοιώνει την πρόοδο με την κατανάλωση, που αποδέχεται ένα μοντέλο ανάπτυξης που συνεπάγεται σημαντική περιβαλλοντική καταστροφή, που επιτρέπει σε μονοπωλιακές εταιρείες να διαχειρίζονται τη ζωή του, που εξακολουθεί να πιστεύει ότι η βία σε οποιαδήποτε μορφή μπορεί να λυθεί με περισσότερη βία; Αναμφίβολα, η συλλογική πειθάρχηση που υποδείχθηκε από τους υποστηρικτές του νεοφιλελευθερισμού τη δεκαετία του 1980 και αναβίωσε στο λόγο του ο Μιλέι («δεν υπάρχει εναλλακτική λύση», είχε πει η Θάτσερ), έχει ριζώσει στη συλλογική ευαισθησία με τρόπο που δεν είναι εύκολο να εξοβελιστεί.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τη μετασχηματιστική πολιτική δράση, η οποία αποτέλεσε πρωταρχικό στόχο των πολιτικών-εκκλησιαστικών-στρατιωτικών δικτατοριών που ακολούθησαν το επαναστατικό ξέσπασμα της Λατινικής Αμερικής στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Η τρομοκρατία που εξαπολύθηκε έδρασε (και συνεχίζει να δρα) στη συνείδηση ως απειλή τιμωρίας για όσους φιλοδοξούν να επιτύχουν βαθιές αλλαγές. Αυτοί που δεν είναι πια εδώ σήμερα και αυτοί που αναγκάστηκαν να φύγουν εξαιτίας των αιματηρών διώξεων ήταν τα πρώτα θύματα του κοινωνικού εκφοβισμού που συντέθηκε στις δυσοίωνες φράσεις «κάτι πρέπει να έκαναν» και «μην ανακατεύεσαι», οι οποίες διείσδυσαν βαθιά στη μετέπειτα ψυχοκοινωνική δομή.
Σε όλα αυτά προστίθενται οι διάφορες ρωγμές που χωρίζουν και διχάζουν μια κατακερματισμένη κοινωνία, καθιστώντας δύσκολη την υλοποίηση κοινών μαζικών σχεδίων. Οι ρωγμές αυτές δεν είναι αυτές που επιφανειακά συνήθως σχετίζονται με τον ανταγωνισμό των πολιτικών χρωμάτων, αλλά είναι αποτέλεσμα ιστορικών παραγόντων ανάπτυξης.
Το κοινωνικό ρήγμα είναι προϊόν της ρήξης των κοινοτικών δεσμών, οι οποίοι έχουν πληγεί σοβαρά όχι μόνο από την ατομικιστική ιδεολογία που ψεκάζεται καθημερινά στις διάφορες οθόνες, αλλά και από τις διαρκώς εξελισσόμενες αλλαγές στην τεχνολογία, οι οποίες έχουν εισάγει σημαντικούς μετασχηματισμούς στις μορφές παραγωγής, επικοινωνίας και σχέσεων.
Υπάρχει επίσης ένα έντονο πολιτισμικό χάσμα μεταξύ των «μαυροκέφαλων» και των «ξανθοκέφαλων» στον πληθυσμό της Αργεντινής, το οποίο οδηγεί σε διακρίσεις και αυτό-διακρίσεις που μόλις και μετά βίας καλύπτονται από μια ψευδαίσθηση και μια ομοιογενή αργεντίνικη ταυτότητα που δεν επιτεύχθηκε ποτέ.
Και υπάρχει επίσης ένα τεράστιο χάσμα γενεών, μεταξύ εκείνων των κοινωνικών τμημάτων που έζησαν τη χρυσή εποχή τους στην περίοδο της ανάπτυξης της βαριάς βιομηχανίας, του σιδήρου και του σκυροδέματος, και των ομάδων που, γεννημένες δεκαετίες μετά, μεγάλωσαν σε περιβάλλοντα οικολογικής διεκδίκησης και ψηφιοποίησης. Και στις δύο πλευρές αυτού του χάσματος, ωστόσο, κυριαρχεί η ίδια αίσθηση αποσταθεροποίησης. Στους ηλικιωμένους, η αστάθεια φωλιάζει στην εξαφάνιση των γνωστών παραμέτρων, στη νοσταλγία για ένα παρελθόν που έχει εξαφανιστεί, ενώ στις ψυχές των νέων γενεών κυριαρχεί το αίσθημα του αποπροσανατολισμού στο παρόν και του αβέβαιου μέλλοντος. Αυτή η αμηχανία, αυτή η κοινή ανασφάλεια, εξηγεί την πολυπλοκότητα του κοινωνικού μωσαϊκού των νέων και των όχι και τόσο νέων που υποστήριξαν τον προσωρινό θρίαμβο του ελευθερισμού.
Αυτή η αστάθεια εξηγεί επίσης τον παραλογισμό της διεκδίκησης μιας άκαμπτης κοινωνικής τάξης και την καθυστερημένη απαίτηση για αξίες που έχουν ήδη λήξει. Είναι σαφές πώς η νεοφασιστική-ελευθεριακή παραλλαγή ταιριάζει κάπως σαν σανίδα σωτηρίας μπροστά στο ναυάγιο στο οποίο αναμειγνύονται ο φόβος και η αβεβαιότητα, η απώλεια των αναφορών και η συστημική ασφυξία. Και ταυτόχρονα, γιατί, σε καιρούς ιλιγγιώδεις, η παραίσθηση αυτής της ορδής οπτικοποιείται ως ριζοσπαστική και ιογενής δυνατότητα αλλαγής σε αντίθεση με την μη ελκυστική βραδύτητα και την καθυστερημένη αποτελεσματικότητα των προτάσεων για ανοδική κοινωνική κινητικότητα που εισήχθησαν από τον προηγούμενο αιώνα.
Πηγαίνοντας ακόμα πιο βαθιά, στο θεμέλιο της αργεντίνικης κουλτούρας υπάρχουν ίχνη αυτομαστιγώσεως, προϊόν ενός ιουδαιοχριστιανικού τοπίου στο οποίο η αυστηρότητα, η τιμωρία για αμαρτωλή συμπεριφορά και ο πόνος εξακολουθούν να εκτιμώνται και να θεωρούνται αναπόσπαστο μέρος της ύπαρξης.
Στα πιο πρόσφατα τεκτονικά στρώματα της συνείδησης, είναι δυνατόν να παρατηρηθεί μια αυξανόμενη επιδείνωση της ατομικής ψυχικής υγείας, η οποία βαθαίνει λόγω των δυσκολιών στο δέσιμο, της αυξημένης μοναξιάς και επιδεινώνεται από την απομόνωση που υπέστησαν στην περίοδο της πανδημίας του κορονοϊού. Μπορεί κανείς να μιλήσει ήδη για μια συλλογική πανδημία ψυχικής υγείας ως συνιστώσα της οδυνηρής ανόδου του ανορθολογισμού στην πολιτική σφαίρα;
Ακολουθώντας άλλα μονοπάτια
Σε εσχατολογικό τόνο, ο Μιλέι υποστήριξε στην εναρκτήρια ομιλία του ότι θα υπάρξει «φως στο τέλος του δρόμου», ενώ επικαλούμενος τον εξολοθρευτή των ιθαγενών πληθυσμών Χούλιο Αρχεντίνο Ρόκα, είπε ότι για να επιτευχθεί η «αναβάθμιση των λαών απαιτείται μόνο το κόστος υπέρτατων προσπαθειών και οδυνηρών θυσιών». Μια γνωστή συνταγή που υπόσχεται μεγαλύτερη κοινωνική δυστυχία βραχυπρόθεσμα, αναβάλλοντας την ευημερία και την ανάπτυξη για το αύριο σε πολύ αναξιόπιστα χέρια.
Αλλά δεν φαίνονται όλα τόσο σκοτεινά. Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι περισσότεροι από έντεκα και μισό εκατομμύρια άνθρωποι, το 45% του εκλογικού σώματος, γύρισαν την πλάτη στην ακροδεξιά φόρμουλα. Άνθρωποι που, πέρα από την τρέχουσα κατάσταση, δήλωσαν με την ψήφο τους την προθυμία τους να υπερασπιστούν την υλική και άυλη κοινή κληρονομιά που έχει συσσωρεύσει ιστορικά ο λαός της Αργεντινής και να αντισταθούν στην αναισθησία της αναισθησίας.
Ωστόσο, η οικοδόμηση του μέλλοντος θα πρέπει να συμπεριλάβει νέα συστατικά και συλλογικούς πρωταγωνιστές που θα εμπλουτίσουν αυτή την κληρονομιά. Δεν αρκεί να επαναλαμβάνουμε «θα επιστρέψουμε» ή «θα επιστρέψουμε καλύτερα», ούτε αρκεί να πιστεύουμε ότι οι μετα-νεοφιλελεύθερες φόρμουλες της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα θα είναι αρκετές για να καλλιεργήσουν νέες ουτοπίες.
Από αυτή την αναγνώριση της ανάγκης για επικαιροποίηση των παραδειγμάτων, των συνθημάτων και των μορφών πάλης, θα πρέπει να διεξαχθεί μια έντονη συζήτηση με ισχυρή λαϊκή συμμετοχή, προκειμένου να προχωρήσουμε, από τη σύγκλιση της διαφορετικότητας, προς ένα νέο πολιτικό και κοινωνικό στάδιο για όλους τους κατοίκους αυτών των εδαφών.
Μετάφραση από τα αγγλικά: Pressenza Athens
O Javier Tolcachier είναι ερευνητής στο Παγκόσμιο Κέντρο Ανθρωπιστικών Σπουδών, ένας οργανισμός του Ανθρωπιστικού Κινήματος
Mail: javiertolcachier@disroot.org
Twitter: @jtolcachier