ΠΗΓΗ: liva
Το τέλος του Γκορμπατσώφ δεν είναι αφορμή για χαιρεκακία, αλλά μάθημα και προειδοποίηση για το μέλλον.
Μετάφραση : Δημήτρης Μπάρλας
Το μακρινό 1985 ήμουν ένας κυνικός σοβιετικός μαθητής, που τα παιδικά του χρόνια συνέπεσαν με το «πενταετές των μεγάλων κηδειών[1]». Τότε, με μια κάποια απογοήτευση διαπίστωσα ότι η μεγαλοπρεπής ταφή του νέου Γενικού Γραμματέα στο τείχος του Κρεμλίνου, μάλλον, δεν αναμένεται και πολύ σύντομα.
«Ναι, αλλά μπορεί να πάθει έμφραγμα» ή «Να πάθει υπερκόπωση» σκεφτόμουν με μια δειλή ελπίδα, ονειρευόμενος άλλη μια έξτρα αργία. Όμως, ούτε στον πιο τρομακτικό μου όνειρο, δεν μπορούσα να μαντέψω ότι ο νεαρός Γενικός Γραμματέας θα ζήσει 31 χρόνια περισσότερο από την ΕΣΣΔ, την χώρα που ζούσα τότε.
Ένας φίλος επαναλάμβανε συνεχώς φωναχτά ότι ο Γκορμπατσώφ πούλησε στη Δύση τη Σοβιετική Ένωση για λίγα καπίκια, ίσα ίσα για μια συσκευή βίντεο. Αυτό είναι ένας συνηθισμένος μύθος – αλλά ενδεικτικός μύθος, μύθος που δείχνει τη στάση του λαού προς τον τελευταίο Γενικό Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΣΕ. Στη συλλογική μνήμη θα μείνει εσαεί σαν ο Αρχιπροδότης, του οποίου η άθλια μορφή συγχέεται μέχρι πλήρους ομοιότητας με την εικόνα του εχθρού και διαδόχου του Γιέλτσιν.
Κατέχοντας την ανώτατη εξουσία στη Σοβιετική Ένωση και όντας ένας από τους πανίσχυρους ανθρώπους του πλανήτη, ο Γκορμπατσώφ δεν είχε κανένα συμφέρον να εξαφανίσει τη χώρα, που τότε κυβερνούσε. Η ευθύνη αυτού του πολιτικού βρίσκεται στην εγκληματική ανικανότητα και αδυναμία του.
Επιδιώκοντας να πάρει από τη Δύση δάνεια, τεχνολογία και οικονομικά προνόμια, σαν αποτέλεσμα της «ομαλοποίησης» των σχέσεων με το δυτικό ιμπεριαλιστικό μπλοκ, και επιθυμώντας να ενταχθεί στις διαδικασίες της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, που πλούτισε τις ελίτ και κατέστρεψε τους λαούς, προχώρησε σε άνευ προηγουμένου υποχωρήσεις στον πολιτικό τομέα. Παρά τις συμβουλές των ειδικών και των στρατιωτικών, ο Γενικός Γραμματέας παρέδωσε θέσεις της ΕΣΣΔ ανά την υφήλιο, παραβλέποντας και προδίδοντας τη μοίρα των συμμάχων. Και όλα αυτά τα έκανε χωρίς αμφιταλαντεύσεις.
Οι οικονομικές του κινήσεις, ακόμη και αν είχαν στη βάση τους κάποια ψήγματα λογικής, οδήγησαν αναπότρεπτα σε καταστροφικά αποτελέσματα, ξεκινώντας από τη μάχη με τον αλκοολισμό και φτάνοντας στην κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου στο εξωτερικό εμπόριο. Στα έξι χρόνια της διακυβέρνησής του, ο Γκορμπατσώφ έφερε τη Σοβιετική Ένωση στο χείλος της οικονομικής καταστροφής. Μεγάλο μέρος των φωτογραφιών με άδεια ράφια, δελτία τροφίμων και αδιανόητες ουρές, τις οποίες η σημερινή εξουσία μας τις παρουσιάζει σαν την «φρίκη του κομμουνισμού», είναι αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων της αγοράς, που άρχισαν την περίοδο της διακυβέρνησης αυτού του ανθρώπου.
Η φιλελευθεροποίηση της εσωτερικής πολιτικής, που είχε αρχίσει ήδη πριν αρχίσει η Περεστρόικα, οδήγησε στο να είναι η Σοβιετική Ένωση η πιο ελεύθερη χώρα στον κόσμο. Στις οθόνες των κρατικών καναλιών μπορούσε να προβληθεί οποιαδήποτε άποψη, συμπεριλαμβανομένων προτροπών για την ανατροπή του ίδιου του σοβιετικού κράτους, πράγμα που εξέπληττε εκείνον τον καιρό ακόμη και τους αμερικάνους.
Τελικά, ωστόσο, το Κρεμλίνο έχασε τον έλεγχο της κατάστασης. Η ΕΣΣΔ πλημμύρισε από εθνικούς διωγμούς και αποσχιστικά κινήματα. Μερικά απ΄ αυτά – στην Τιφλίδα, το Μπακού και το Βίλνιους – καταστάλθηκαν με τη χρησιμοποίηση στρατού. Αν αυτό το έκανε κάποιος άλλος κυβερνήτης της Σοβιετικής Ένωσης, θα τον είχαν στιγματίσει στους αιώνες των αιώνων σαν αιματοβαμμένο τύραννο, γυρίζοντας γι΄ αυτούς τους φόνους αμέτρητες αποκαλυπτικές ταινίες. Αλλά στον Μιχαήλ Γκορμπατσώφ η αστική τάξη συγχώρησε τα πάντα.
Τελικά, όταν τη διάλυση της χώρας την υποστήριξε η τοπική κομματική γραφειοκρατία, που επιθύμησε να κυβερνήσει αυτόνομα τα τσιφλίκια της, η ΕΣΣΔ βρέθηκε καταδικασμένη. Αν και η κατάρρευση του πρώτου στην ιστορία σοσιαλιστικού κράτους δεν άρχισε από την περιφέρεια, αλλά, αντιθέτως, από το κέντρο διακυβέρνησής του.
Η ευθύνη του Γκορμπατσώφ είναι μεγάλη, όπως η ευθύνη του στρατηλάτη, που οδήγησε το στρατό που του εμπιστεύθηκαν σε συνθηκολόγηση. Στην αρχαιότητα αυτό επέσυρε την ποινή του θανάτου. Αλλά σήμερα, που ακούστηκε γι΄ αυτόν τον άνθρωπο η ετυμηγορία της μοίρας, εμείς πρέπει να θέσουμε στους εαυτούς μας την ερώτηση: Γιατί ένας τέτοιος πολιτικός βρέθηκε στην πιο υψηλή κρατική θέση;
Δυστυχώς, αυτό δεν ήταν σύμπτωση. Η ιστορία του ανατολικού μπλοκ έχει γνωρίσει τουλάχιστον δύο ακόμη περιπτώσεις, στις οποίες η ανώτατη εξουσία βρέθηκε στα χέρια υποχωρητικών, αδύναμων και ανερμάτιστων ανθρώπων. Ο λόγος είναι προφανώς για τον Ίμρε Νάγκι και τον Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ. Πήραν τις θέσεις τους σαν συμβιβαστικές φυσιογνωμίες, που μπορούσαν να συμβιβάσουν τις διάφορες κομματικές φράξιες. Ενδιαφέρον είναι το ότι οι ηγέτες αυτοί είχαν σχέση με την αγροτική οικονομία και τη βιομηχανία τροφίμων, του πιο τρωτού τομέα της λαϊκής οικονομίας, και δεν είχαν σταθερές ιδεολογικές αντιλήψεις.
Αναντίρρητα, αιτία της κρίσης στελεχών ήταν η γένεση της άρχουσας ελίτ στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Στην Ουγγαρία και την Τσεχοσλοβακία αυτό συνέβη νωρίτερα. Στην ΕΣΣΔ αργότερα. Παρόμοια κρίση εμφανίστηκε σαν αποτέλεσμα της έλλειψης δημοκρατίας και της αδυναμίας της σοβιετικής κοινωνίας των πολιτών, που δεν μπόρεσε να ασκήσει πίεση στην εξουσία, ώστε αυτή να μην παρεκκλίνει από το κομμουνιστικό πρόταγμα.
Το τέλος του Γκορμπατσώφ δεν είναι αφορμή για χαιρεκακία, αλλά μάθημα και προειδοποίηση για το μέλλον. Δυστυχώς, τους καρπούς των ενεργειών αυτού του ανθρώπου τους γευόμαστε μέχρι σήμερα, στο έδαφος της Ουκρανίας, όπου πρώην πολίτες της ΕΣΣΔ αλληλοσκοτώνονται σε αδελφοκτόνο πόλεμο.
Οι φαντασιώσεις για το «κοινό ευρωπαϊκό σπίτι» τέλειωσαν με συζητήσεις για τον εντελώς πιθανό πυρηνικό Αρμαγεδδώνα και το νέο «σιδηρούν παραπέτασμα», το οποίο χτίζουν τώρα από την αντίθετη πλευρά. Είναι πολύ χαρακτηριστικός συμβολισμός το ότι, την ημέρα του θανάτου του Γκορμπατσώφ, η Φινλανδία έστειλε για παλιοσίδερα τα βαγόνια του εξπρές που συνέδεε την Πετρούπολη με το Ελσίνκι.
Για το θάνατο του Γκορμπατσώφ θα έρθουν αναμφίβολα πολλά μηνύματα από τραπεζίτες, προέδρους και βασιλιάδες. Θα αρχίσουν να θρηνούν υπηρεσιακά «ελεύθεροι» άνθρωποι της τέχνης και «τίμιοι» δημοσιογράφοι. Όμως, όπως έγινε και το 1953 στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το 2022, σ΄ όλη την έκταση της πρώην επικράτειας θα σέρνεται ο ήρεμος λαϊκός ψίθυρος: «Ψόφησε, ψόφησε, ψόφησε».
31.08.2022
[1] Πενταετές των μεγάλων κηδειών = Ειρωνική έκφραση για την πρώτη πενταετία της δεκαετίας του 1980, οπότε πέθαναν τρεις εν ενεργεία Γενικοί Γραμματείς του ΚΚΣΕ στη σειρά. (Μπρέζνιεφ 1982, Αντρόποφ 1984 και Τσερνιένκο 1985).