Α. Στοιχεία από τις φετινές πυρκαγιές
Σύμφωνα με την ανάλυση των δεδομένων του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφόρησης για Δασικές Πυρκαγιές που επεξεργάστηκε η Πυρομετεωρολογική Ομάδα FLAME της μονάδας ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ):
Μέχρι την 30η Αυγούστου του 2023,από την αρχή της χρονιάς, είχαν καταγραφεί 1.610.080 στρέμματα καμένων εκτάσεων στην Ελλάδα κατατάσσοντας την επικεφαλής 20 Μεσογειακών χωρών.
Καταγράφοντας 45 μεγάλες δασικές πυρκαγιές (>300 στρέμματα) έως την Τετάρτη 30.08.2023, η Ελλάδα κατατάσσεται έβδομη μεταξύ 20 Μεσογειακών χωρών
Μέσα σε μία χρονιά έχει υπερτριπλασιαστεί το μέγεθος των καμένων εκτάσεων σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο. Καμένη η Δυτική Αττική, η Ανατολική Αττική (σύνολο Αττικής -μέχρι 25.08- 215.600 στρέμματα η Ρόδος, η Κέρκυρα, η Λακωνία, η Μαγνησία και ουκ έστι τέλος. Ενώ η φωτιά στον Έβρο (935.000 στρεμ. 03.09) είναι η χειρότερη εδώ και δεκαετίες σε συνολικό ευρωπαϊκό επίπεδο.
Β. Παράγοντες πρόκλησης πυρκαγιών
Παρόλο που η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και υπάρχουν συχνά καύσωνες, το ζήτημα των πυρκαγιών στην Ελλάδα είναι βαθειά πολιτικό. Η ρίζα του κακού βρίσκεται στις επιλογές των διαδοχικών κυβερνήσεων ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ που εναλλάσσονται στην Ελλάδα. Όλες, εφάρμοσαν και εφαρμόζουν στρατηγική απαξίωσης των όποιων μηχανισμών πυροπροστασίας και δασοπροστασίας για να εκμηδενίσουν κάθε προληπτική παρέμβαση στα δασικά οικοσυστήματα και να αντλήσουν από τα δάση το μέγιστο κέρδος για τους εντολείς τους: Το μεγάλο κεφάλαιο, την ΕΕ, τους ντόπιους και αλλοδαπούς επενδυτές και μια σειρά ντόπιους ιδιώτες ιδιοκτήτες.
Και όπως λέει ο Μιχάλης Μιχαήλ σε συνέντευξη στο Documento:
«Ξέρουν πολύ καλά γιατί το κάνουν. Γιατί απλούστατα δεν δίνουν δεκάρα τσακιστή ούτε για τη ζωή ούτε για το βιος του ελληνικού λαού και όσων κατοικούν σε αυτόν τον τόπο. Πόσο μάλλον για τον φυσικό πλούτο της χώρας, αφού ακόμη και αυτές τις στάχτες τις έχουν ήδη προκαταβολικά εξαργυρώσει στο χρηματιστήριο της “πράσινης” ανάπτυξης, αντικαθιστώντας τα δέντρα και τις καλλιέργειες με ανεμογεννήτριες και με ό,τι άλλο υπαγορεύουν τα συμφέροντα όσων υποστηρίζουν ενσυνείδητα το κυβερνητικό τους έργο!».
Σε αυτό στέκουν αρωγοί:
Β1. Ιδιοκτησιακό καθεστώς
Τα όρια δημοσίου και ιδιωτών στα δάση, βασισμένα σε ένα ιδιοκτησιακό καθεστώς που έλκει την προέλευσή του από τα τσιφλίκια της τουρκοκρατίας, είναι αδιευκρίνιστα ακόμη. Το δασικό κτηματολόγιο καρκινοβατεί. Υπάρχουν μεγάλες ιδιωτικές ιδιοκτησίες δασών σε όλες τις περιοχές της χώρας –π.χ. Εύβοια, Κρήτη κ.α.
Στην Ελλάδα λοιπόν, όπου ο μόνος τρόπος πλουτισμού είναι η γαιοπρόσοδος και δεν υπάρχει πια εθνική περηφάνεια και πολιτική σκέψη ιδιαίτερα μετά την προδοσία του ΣΥΡΙΖΑ όπου ο σώζων εαυτόν σωθήτω, υπάρχει πλήθος ιδιωτών ιδιοκτητών που επιθυμεί το δάσος να γίνει στάχτη για την άμεση παράδοσή του στους επενδυτές προς χρήση γης …«εθνικού ή κοινωνικού συμφέροντος».
Εκατοντάδες οικιστικοί συνεταιρισμοί των δεκαετιών του 1960, ‘70, ’80, ’90 είναι μέσα σε περιοχές με χαρακτηρισμό δάσους και οι ιδιοκτήτες τους αγωνιούν πως θα αξιοποιηθούν άμεσα…
Και τώρα, μετά τον καθορισμό από την ΕΕ της Ελλάδας ως χώρας κατ’ αποκλειστικότητα τουρισμού και άντλησης «πράσινης ενέργειας» πολλοί επενδυτές real estate ψάχνουν με το μικροσκόπιο όλη την Ελλάδα για να βρουν τις κατάλληλες εκτάσεις για τουριστικά θέρετρα (resorts) και εκτάσεις για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών. Μετά από αυτά η ανεύρεση προφανώς «εμπρηστών» για να φύγουν από τη μέση τα εμπόδια των δασικών περιοχών, είναι εύκολη υπόθεση.
Β2. Αποδυνάμωση δασικής υπηρεσίας. H δασοπυρόσβεση στην ευθύνη της πυροσβεστικής. Πολυδιάσπαση φορέων υπεύθυνων για την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και των δασικών οικοσυστημάτων.
Αυτή η συνθήκη επιτεύχθηκε σταδιακά με τον διαχωρισμό της δασοπροστασίας – διαχείρισης δασών και της δασοπυρόσβεσης η οποία ξεκίνησε και δρομολογήθηκε επί κυβέρνησης Σημίτη.
Το 1998 αφαιρέθηκε με τον νόμο 2612/1998 η ευθύνη και ο επιχειρησιακός σχεδιασμός της καταστολής των πυρκαγιών στα δάση και στις δασικές εν γένει εκτάσεις από τη Δασική Υπηρεσία και ανατέθηκε στο Πυροσβεστικό Σώμα.
Η Δασική Υπηρεσία –η οποία σημειωτέον λειτουργούσε από το 1836– σταδιακά έκτοτε αποδιοργανώθηκε.
Το προσωπικό της, τόσο επιστημονικό όσο και εργατικό, δασονόμοι, δασοφύλακες και όλα τα εναέρια και επίγεια μέσα καθώς και οποιοδήποτε άλλο ελαφρύ πυροσβεστικό υλικό διέθετε ελαχιστοποιήθηκε. Όλα: προσωπικό, υλικά και μέσα παραδόθηκαν στο Πυροσβεστικό Σώμα. Ακόμα και τα παρατηρητήρια (πυροφυλάκια) για την πρώτη ανίχνευση των πυρκαγιών πέρασαν σε αυτό.
Η πρόληψη που εγκαταλείφθηκε στην άνευ προσωπικού Δασική Υπηρεσία εξασθένισε. Η διαχείριση των Δασών για τα τελευταία τουλάχιστον 25 χρόνια υπήρξε ελάχιστη και ένα θολό ζήτημα (αν ήταν ή όχι στην υπευθυνότητα της Δασικής Υπηρεσίας ή των επί μέρους δήμων και κοινοτήτων). Η ύπαιθρος εγκαταλείφθηκε και τα σχετικά επαγγέλματα της εκμετάλλευσης του δάσους –η οργανωμένη υλοτομία, η ρητινοκαλλιέργεια, η αποξήλωση των φλοιών των δένδρων, η οργανωμένη βόσκηση, η συλλογή μανιταριών και φρούτων του δάσους (καρυδιών, κάστανων κλπ.)– εξαφανίστηκαν κατά το πλείστον με την πάροδο του χρόνου αποστερώντας τα δάση από τους φυσικούς προστάτες τους.
Λόγω έλλειψης φροντίδας, κάθε χρόνο, συσσωρεύεται στα δάση και τις φυσικά και άναρχα δασωμένες περιοχές μέχρι τα όρια των οικισμών, μεγάλη μάζα καύσιμης ύλης (φυσική βιομάζα) η οποία δημιουργεί εκρηκτικές συνθήκες. Σε συνδυασμό με την ξηρασία, τους ανέμους και τα ιδιωτικά συμφέροντα δημιουργεί τις μεγαπυρκαγιές που είδαμε πέρσι στην Εύβοια και φέτος στο Έβρο.
Β3. Στρατηγικός κυβερνητικός σχεδιασμός πυροπροστασίας
Τα αρνητικά ρεκόρ της ατελέσφορης, ως προς τα λαϊκά συμφέροντα, κυβερνητικής πολιτικής που επίμονα διαδέχονται το ένα το άλλο δεν κρύβονται. Τα μετράμε με πολλά εκατομμύρια καμένης δασικής και αγροτικής γης, με ανθρώπινες απώλειες, με χαμό οικόσιτων και άγριων ζώων, με καρβουνιασμένες κατοικίες, με απανθρακωμένα απομεινάρια δέντρων. Οι κοντινές στην πυρκαγιά πόλεις –και όχι μόνο– πνίγονται στην αιθάλη και τα μικροσωματίδια.
Οι ζωές που χάθηκαν στις πυρκαγιές – εκείνες του 2007 και του 2018 είναι κραυγαλέες της παντελούς αδυναμίας του κρατικού μηχανισμού και των λάθος επιλογών του: Ηλεία, Αχαΐα, Πάρνηθα, Ανατολική Αττική, Μάτι.
Και φέτος 2023 σε σύνολο 28 ανθρώπινων απωλειών είχαμε 18 απανθρακωμένους μετανάστες στην πυρκαγιά του Έβρου. Γιατί γι’ αυτούς δεν υπήρξε το φοβερό μήνυμα 112: Εκκενώστε το χωριό σας… για να καλυφθεί το μόνο δόγμα της δασοπυροσβεστικής πολιτικής του Μητσοτάκη: «τουλάχιστον δεν θρηνούμε θύματα…» και στη συνέχεια οι ελάχιστες κρατικές αποζημιώσεις. Στην πλάτη του ελληνικού λαού και αυτές…
Και ο Μητσοτάκης εν μέσω των τραγικών συνθηκών των πυρκαγιών δεν είχε κανένα ενδοιασμό να παραχωρήσει στις ασφαλιστικές καινούργιο πεδίο κερδοφορίας: Όποιος ασφαλίσει το σπίτι του έναντι των πυρκαγιών θα έχει έκπτωση στον ΕΝΦΙΑ! Ποιος πληρώνει και πάλι; Ο έρμος ο στην Ελλάδα φορολογούμενος.
Και όμως τα τελευταία τριάντα χρόνια μετράμε 882 νεκρούς από δασικές και αστικές πυρκαγιές, εκ των οποίων πάνω από τους μισούς ήταν κάτοικοι των περιοχών που πλήγηκαν προσπαθώντας να σώσουν τα ζωντανά ή τις περιουσίες τους, πολλοί πυροσβέστες και 12 πιλότοι στους οποίους προστέθηκαν φέτος και άλλοι δύο. Το αεροπλάνο που έπεσε ήταν κατασκευής του 1950. ..
Αυτή η στρατηγική απαξίωσης των προληπτικών παρεμβάσεων και του κρατικού μηχανισμού πυροπροστασίας που υλοποιείται διαχρονικά και μεθοδικά από το 1998:
Έχει βασικό στόχο, παράλληλα με τη στήριξη της κερδοφορίας των ιδιωτικών συμφερόντων, τη μείωση της κρατικής χρηματοδότησης η οποία προορίζεται βασικά για την κάλυψη του χρέους της χώρας, τη μεταφορά μέσω της ανταποδοτικότητας του οικονομικού κόστους της πυρασφάλειας στους δημότες και κατοίκους των οικισμών.
Στοχεύει δε ακόμα στην εμπορευματοποίηση και τη μεταφορά αρμοδιοτήτων πυρασφάλειας και διαχείρισης δασικών οικοσυστημάτων σε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, στους δήμους, στις ΜΚΟ και τις εθελοντικές οργανώσεις.
Στη βάση αυτού του στρατηγικού σχεδιασμού:
Από το 2017 έχουν δημιουργηθεί 14 πυροσβεστικές υπηρεσίες και 11 πυροσβεστικά κλιμάκια με 1.000 και πλέον πυροσβέστες υπό καθεστώς ενοικίασης και λειτουργούν με ευθύνη των εταιρειών και των κοινοπραξιών που εκμεταλλεύονται τα αεροδρόμια και τους οδικούς άξονες της χώρας!
Έχουν ιδρυθεί μέχρι στιγμής τουλάχιστον 30 εθελοντικά πυροσβεστικά κλιμάκια με αποκλειστική ευθύνη των δήμων που πλαισιώνονται αποκλειστικά από εθελοντές και έχουν συσταθεί, σε μεγάλους αρχικά δήμους, κλιμάκια πολιτικής προστασίας με εθελοντές.
Αυτά γίνονται τη στιγμή μάλιστα που το πυροσβεστικό σώμα παραμένει με ~4.500 κενές οργανικές θέσεις (σε σύνολο της τάξης των 15.000-16.000) ενώ το ελλειμματικό προσωπικό του διοχετεύεται, είτε προς τις ιδιωτικές πυροσβεστικές υπηρεσίες, είτε μεσούσης της αντιπυρικής περιόδου για να καλύψει ελλείμματα στο ΕΚΑΒ.
Εμπλέκονται μέσω ΣΔΙΤ ιδιώτες στη δημιουργία υποδομών πυροσβεστικών υπηρεσιών.
Έχουν παραχωρηθεί στους δήμους και στις περιφέρειες, υποχρεώσεις συντήρησης και υποστήριξης σε υποδομές, μέσα και υλικά κρατικών δομών πυροπροστασίας. Δήμοι όπως της Βούλας ή της Κηφισιάς έχουν ξεκινήσει και μισθώνουν υπηρεσίες πρόληψης για ανίχνευση των πυρκαγιών με εξοπλισμό drones, κ.λπ…
Αφήνεται ο εθνικός εναέριος στόλος στην τύχη του και ενισχύεται η αεροπυρόσβεση με όλο και περισσότερα πανάκριβα ιδιωτικά πτητικά μέσα με μια άνευ προηγουμένου υπερπροβολή για την προσφορά τους. Πολλά από αυτά τελούν υπό ενοικίαση. Ξοδεύονται υπερβολικά ποσά ενώ έχει καταγγελθεί ότι πολλά είναι ασύμβατα με τις ελληνικές συνθήκες ανοιχτής θάλασσας κατασκευασμένα για συνθήκες άντλησης νερού από λίμνες.
Είναι γνωστό στους ειδικούς στην πυροπροστασία, ότι χωρίς τις αντίστοιχες, ικανές τον αριθμό, μέσα, και επιτελικό σχεδιασμό επίγειες πυροσβεστικές δυνάμεις να επεμβαίνουν αμέσως μετά τη ρίψη νερού από αέρος, η όποια συμμετοχή τους καθίσταται αναποτελεσματική ή το πολύ με μικρά αποτελέσματα.
Β3. Νομικό οπλοστάσιο της εγκατάλειψης της φροντίδας των δασών
Εν τω μεταξύ η δασική νομοθεσία, δυστυχώς τα τελευταία 15 χρόνια, με αλλεπάλληλες τροποποιήσεις, έχει σε μεγάλο βαθμό εξουδετερώσει την συνταγματική προστασία των δασών επιτρέποντας πια την εγκατάσταση μέσα στα δάση πολλαπλών χρήσεων που εξυπηρετούν δήθεν το δημόσιο συμφέρον (εγκαταστάσεων πράσινης ενέργειας, τουριστικών, επιχειρηματικών πάρκων κλπ.) ενώ εξυπηρετούν το κεφάλαιο και τους επενδυτές.
Σύμφωνα με το ΑΡΘΡΟ 117 ΠΑΡ. 3 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ, από τη στιγμή που ένα δάσος καεί και κηρυχθεί υποχρεωτικά αναδασωτέο, ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΡΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΑ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΓΙΑ ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ ΑΛΛΟ ΣΚΟΠΟ ΠΛΗΝ ΤΗΣ ΑΝΑΔΑΣΩΣΗΣ. Xρήσεις δηλαδή οι οποίες, καλώς ή κακώς, επιτρέπονται μέσα στα δάση, απαγορεύονταν στα αναδασωτέα μέχρι να ολοκληρωθεί η αναδάσωση.
Το «εμπόδιο» αυτό ήρθε να άρει η γνωστή ΑΠΟΦΑΣΗ 2499/2012 ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ, η οποία, παρά την κατηγορηματικά αντίθετη διάταξη του Συντάγματος, έκρινε ότι στα αναδασωτέα επιτρέπεται να εγκαθίστανται όχι μόνο ανεμογεννήτριες αλλά και κάθε «έργο το οποίο αποβλέπει την εξυπηρέτηση ανάγκης με ιδιαίτερη κοινωνική, εθνική ή οικονομική σημασία».
Β4. Πιστώσεις της Ελλάδας για τις λειτουργικές ανάγκες του ΠΣ
Ο δασολόγος Λευτέρης Σταματόπουλος εκτιμά πως, για το 2023, το σύνολο των πιστώσεων της Ελλάδας για τις λειτουργικές ανάγκες του ΠΣ –συνυπολογίζοντας το σύνολο των δαπανών εξοπλισμού και τις δαπάνες ενοικίασης των πολυάριθμων εναέριων μέσων– είναι περίπου 1-1,5 δισ. ευρώ τον χρόνο, πάνω από 10 φορές από ό,τι ξοδεύει η Γαλλία (με υπερδεκαπλάσια έκταση δασών) και πολλές άλλες μεσογειακές χώρες. Σύμφωνα δε με έρευνα του Μεσογειακού Ινστιτούτου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (ΜΙΙR) σε συνεργασία με τη WWF, στην Ελλάδα το 83,95% των συνολικών κρατικών πόρων κατευθύνεται προς την καταστολή και μόλις το 16,05% προς την πρόληψη.
Γ. Καταλήγοντας στο τι πρέπει να γίνει για να προστατευτεί το περιβάλλον και οι ζωές μας.
Όλοι οι ειδικοί επιστήμονες αλλά και οι χώρες με θετικά επιτεύγματα στον τομέα τονίζουν:
Πρέπει να αλλάξει το μοντέλο δασοπυροπροστασίας. Πρέπει να δημιουργηθεί Ενιαίος φορέας δασοπυροπροστασίας – Ολοκληρωμένη διαχείριση δασών με επικεφαλής την Δασική Υπηρεσία. Και οπωσδήποτε αλλαγή της ποσόστωσης των κρατικών πόρων με το μεγαλύτερο μέρος στην πρόληψη και το μικρότερο στην πυρόσβεση.
Ο φορέας αυτός θα πρέπει να συνδυάζεται με όλους τους φορείς προστασίας του περιβάλλοντος (ενάντια στις πλημμύρες, τους σεισμούς, τη θαλάσσια και ατμοσφαιρική ρύπανση) σε κοινή επιτελική οργάνωση.
Όλοι προτείνουν λίγο ως πολύ:
Η Δασική Υπηρεσία πρέπει εκ νέου να στελεχωθεί με επιστημονικό προσωπικό εξειδικευμένο στην αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών, δασονόμους, δασοφύλακες, εργατικό και βοηθητικό προσωπικό. Να εξοπλιστεί με σύγχρονης τεχνολογίας μέσα ανίχνευσης, κατάσβεσης, εναέριων και επίγειων μέσων πυροπροστατευτικού και πυροσβεστικού υλικού.
Πρώτα από όλα πρέπει να υπάρξει τόσο συνολικό επιτελικό σχέδιο όσο και επί μέρους (ίσως ανά τοπική αυτοδιοίκηση) όπου η δασική υπηρεσία συντονίζει σε περίπτωση πυρκαγιών τους πόρους, τα μέσα, το ανθρώπινο δυναμικό, τα επίγεια και εναέρια μέσα.
Η κατανομή στη χώρα των υπηρεσιών και εξοπλισμού της Δασικής Υπηρεσίας θα πρέπει να γίνει σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε διαμερίσματος της τοπικής αυτοδιοίκησης και να συνεπικουρείται από επιτόπιους εθελοντές εκπαιδευμένους και ενταγμένους στο μερικό επιτελικό σχέδιο. Το σύνολο του πληθυσμού ξεκινώντας από τη νεολαία που σε πολλές περιπτώσεις ασχολείται με την υπεράσπιση της φύσης, να εκπαιδευτεί και να ενταχθεί με σχέδιο για την αντιμετώπιση κινδύνων.
Πρέπει να επανέλθει σε ισχύ το άρθρο του συντάγματος 117 στην ολότητά του και να αποκατασταθεί η νομική κάλυψη των δασών.
Να γίνει:
Εκσυγχρονισμός της πρόληψης. Αναδάσωση με επιλεγμένα είδη διαφορετικά μεταξύ τους που παρεμποδίζουν την εξάπλωση της πυρκαγιάς. Εναλλαγή ψηλής και χαμηλής βλάστησης οριζόντιας ή κατακόρυφης κόμης κ.α. Δημιουργία αντιπυρικών ζωνών. Δημιουργία πόρων για τους ιδιοκτήτες των δασών από την εκμετάλλευση των φυσικών προϊόντων και της ατμόσφαιρας τους. Εκμετάλλευση της φυσικής βιομάζας. Επαναφορά της βάσει σχεδίου υλοτόμησης, της βόσκησης, της ρητινοκαλλιέργειας, της μελισσοκομίας κλπ. Του πεζοπορικού, αναρριχητικού και εκπαιδευτικού τουρισμού κλπ.
Όλα αυτά αποτελούν οπωσδήποτε max στόχους. Συγκροτούν το εναλλακτικό πολιτικό σχέδιο υπέρ των συμφερόντων του λαού και της διατήρησης του φυσικού πλούτου της χώρας. Προϋποθέτουν την αλλαγή του πολιτικού μοντέλου της χώρας.
Επειδή δε είναι απολύτως σίγουρο ότι οι κυβερνήσεις που υπηρετούν το ιδιωτικό συμφέρον και το μεγάλο κεφάλαιο δεν πρόκειται ποτέ να τα εφαρμόσουν αν δεν πιεστούν από το λαϊκό κίνημα, είναι ένα πεδίο άμεσων διεκδικήσεων από τις πολιτικές δυνάμεις της αριστεράς και τις ενωτικές της κινήσεις στο πλαίσιο της Αυτοδιοίκησης και των άμεσων αυτοδιοικητικών εκλογών.
Στο πεδίο αυτό μπορεί να συσπειρωθούν τα θιγόμενα λαϊκά στρώματα, η νεολαία και οι σκεπτόμενοι άνθρωποι αυτού του τόπου, για να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, σε αγώνες με καινούργια πνοή.
