Δημοσιεύθηκε τις προηγούμενες ημέρες η Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ σχετικά με τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821.
Το κείμενο της Διακήρυξης ξεκινά από μια διαπίστωση ορθή και βάσιμη, στην πολύ αφηρημένη της μορφή, σχετικά με τον ταξικό χαρακτήρα της Επανάστασης του 1821. Ότι δηλαδή ήταν μια επανάσταση υπό την ηγεσία της τότε διαμορφούμενης ελληνικής αστικής τάξης (βασικά εμπορικής και πλοιοκτητικής-εφοπλιστικής) σε συμμαχία με μια διαφωτιστική ριζοσπαστική διανόηση, ένα τμήμα των προεστών (δηλαδή των τοπικών αξιωματούχων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), τους οπλαρχηγούς και την αγροτιά.
Αυτό το σχήμα ερμηνείας, προφανώς, είναι αρκετά παλιό. Είναι το σχήμα ερμηνείας του κομμουνιστή αγωνιστή και ιστορικού Γιάνη Κορδάτου στο έργο του «Η κοινωνική σημασία της Επανάστασης του 1821», κατά την δεκαετία του 1920. Στην πορεία, το σχήμα αυτό αμφισβητήθηκε, το 1935-1936 κυρίως, από τον επίσης κομμουνιστή αγωνιστή Γιάννη Ζεύγο, ο οποίος προσδιόρισε την επανάσταση ως «λαϊκοδημοκρατική», τονίζοντας τον ουσιαστικά αντεπαναστατικό και υπονομευτικό ρόλο και της αστικής τάξης, όπως και των γαιοκτημόνων και προεστών.
Προφανώς, και το ένα σχήμα ερμηνείας όπως και το άλλο σχετίζονταν και με τις εκάστοτε στρατηγικές ανάγκες του ΚΚΕ σε κάθε περίοδο: το σχήμα λ.χ. του Ζεύγου, πέρα από κάποιες ορθές πλευρές του, αντανακλά και την θεώρηση της 6ης Ολομέλειας του ΚΚΕ τον 2.1934 για μια φάση της αστικοδημοκρατικής επανάστασης , υποτίθεται ακόμη επίκαιρη, που θα την διαχειριζόταν η εργατική και η αγροτική τάξη ως ηγεμόνες της, την φάση της «λαϊκής δημοκρατίας». Αντιθέτως, το παλιότερο σχήμα του Κορδάτου τόνιζε ότι η αστικοδημοκρατική επανάσταση είχε επιτελεσθεί και ολοκληρωθεί και τώρα πια ήταν ώριμη η σοσιαλιστική επανάσταση, την θέση δηλαδή του ΚΚΕ ως την 6η Ολομέλεια του 1934 .
Ανεξαρτήτως αυτής της ιστορικής διαφωνίας, και ο Κορδάτος, και ο Ζεύγος, αλλά και όσοι συγγραφείς ή αναλυτές τους ακολούθησαν , στα πλαίσια μιας μαρξιστικής προσέγγισης στο 1821 (πχ Σβορώνος) , τόνισαν σχεδόν ανεξαιρέτως τον ρόλο των λαϊκών τάξεων στην Επανάσταση του 1821 και τον εξήραν, των αγροτών, των μικροβιοτεχνών, των εργαζόμενων στα καράβια των καραβοκυραίων, του απλού λαού και των υποτελών τάξεων.
Ακόμη και αν κρατήσουμε την γενική διατύπωση και ερμηνεία περί αστικής επανάστασης, τίποτε δεν δικαιολογεί το γεγονός ότι η Διακήρυξη του ΚΚΕ ελαχιστοποιεί, υποβαθμίζει και σχεδόν διαγράφει τον ρόλο των λαϊκών τάξεων και του λαϊκού παράγοντα στην Επανάσταση. Οι κλασσικές αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις , ιδίως η Γαλλική Επανάσταση, μπορεί να αποσκοπούσαν στην εγκατάσταση της αστικής πολιτικής κυριαρχίας, αλλά θα ήταν απολύτως αδύνατες χωρίς την συμμαχία της αστικής τάξης ως ηγέτιδας τάξης με τους αγρότες, τους μικροβιοτέχνες και τους εργάτες (που λόγω ανάπτυξης του καπιταλισμού έπαιζαν σημαντικότερο ρόλο στην Γαλλία του 18ου αιώνα από ό,τι στον ελλαδικό χώρο το 1821). Η εμπλοκή των υποτελών τάξεων και στην Γαλλία αλλά και στην Ελλάδα της Επανάστασης δημιούργησε οξύτατες και αιματηρές εσωτερικές συγκρούσεις μεταξύ αυτών των τάξεων ή στρωμάτων και της αστικής τάξης. Κατ’ αναλογίαν, το 1821, μεταξύ των αγροτικών και πληβειακών τάξεων από την μια πλευρά και των προεστών –Φαναριωτών και καραβοκυραίων ή εμπόρων από την άλλη, κατά την διάρκεια του επαναστατικού αγώνα.
Αυτές οι συγκρούσεις δεν ήταν απλώς συγκρούσεις μεταξύ καθεστωτικών ή αστικών μερίδων, όπως το παρουσιάζει η Διακήρυξη. Ιδίως, ο ρόλος των αγροτών και σε κάποιες περιπτώσεις και των ναυτεργατών όπως στην Ύδρα ( εξέγερση του Οικονόμου) υπήρξε πάρα πολύ σημαντικός. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ένα κόμμα που θέλει να λέγεται κομμουνιστικό και θέλει να λέει ότι εκπροσωπεί σήμερα πολιτικά τις κυριαρχούμενες τάξεις συρρικνώνει στην αφήγησή του πλήρως τον λαϊκό, αγροτικό, μικροβιοτεχνικό κοινωνικό και πολιτικό παράγοντα εκείνης της εποχής μέσα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα αλλά και μέσα στην εσωτερική ταξική πάλη στα πλαίσια αυτού του αγώνα (Βλ. για παράδειγμα το περίφημο πολύτομο έργο του Τάκη Σταματόπουλου «Ο εσωτερικός αγώνας», Αθήνα 1979, Κάλβος). . Τι σημαίνει να χαρίζεις τον Κολοκοτρώνη ή τον Καραϊσκάκη στην υπό διαμόρφωση τότε αστική τάξη; Έτσι, απλά; Τι σημαίνει να είσαι στεγανός στην λαϊκότητα και στον μαζικό αγώνα των υποτελών τάξεων κατά την Ελληνική Επανάσταση; Ιδίως μάλιστα, αν λάβει κανείς υπόψιν του την σχέση συνέχειας ανάμεσα σε αυτήν την παράδοση λαϊκών αγώνων και στους εθνικοαπελευθερωτικούς, δημοκρατικούς και επαναστατικούς κοινωνικούς αγώνες της δεκαετίας του 1940 και στο ΕΑΜ.
Εντυπωσιακό είναι ακόμη το ότι σε μια επανάσταση που δεν ήταν μόνο εθνικοαπελευθερωτική αλλά και φιλελεύθερη-δημοκρατική, εντασσόμενη με αυτήν την έννοια οργανικά στις δημοκρατικές αστικές επαναστάσεις του 18ου-19ου αιώνα, η διακήρυξη του ΚΚΕ καταφέρνει σε ένα όχι πολύ σύντομο κείμενο να μην αναφέρει ούτε μια φορά το ουσιαστικό Δημοκρατία ή το επίθετο δημοκρατικός. Σημαίνει αυτό ότι ο αστικός χαρακτήρας της Επανάστασης σημαίνει μόνο την επικράτηση των οικονομικών συμφερόντων των αστών (που ήταν ακόμη υπό διαμόρφωση) πάνω στους Οθωμανούς ή Έλληνες φεουδάρχες; Πέραν του ότι, κατά μια ισχυρή ιστορικά άποψη, φεουδάρχες δεν πολυυπήρχαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αυτού του είδους ο μαρξισμός είναι η επιτομή του ψευδομαρξιστικού οικονομισμού και του μηχανιστικού τρόπου κατανόησης των τάξεων, της διαγραφής της πολιτικής ταξικής πάλης. Η ιδεολογία των όποιων αστών ήταν φιλελεύθερη, με μοναρχικές φωτοσκιάσεις, και ακόμη περισσότερο των αγροτικών και λαϊκών στρωμάτων ήταν φιλελεύθερη-δημοκρατική και γιακωβίνικη. Ήταν αντιμοναρχική και αντιαπολυταρχική-αντιαριστοκρατική.
Αυτό όχι μόνο γιατί η επανάσταση ήταν αστική, αλλά γιατί οι λαϊκές τάξεις πρωταγωνίστησαν σε αυτήν και επέβαλαν συντάγματα δημοκρατικά , βασισμένα στην καθολική ψηφοφορία, που ήταν πρωτοφανή για όλη την Ευρώπη, με την εξαίρεση της Γαλλίας, που όμως και αυτή ακόμη βίωνε τότε την Παλινόρθωση των Βουρβώνων. Ήταν η μοναρχική εκτροπή δεδομένη , επειδή η επανάσταση ήταν αστική; Ήταν η καθοδήγηση των Μεγάλων Δυνάμεων δεδομένη; Δεν επρόκειτο για καμία «προδοσία» αλλά για την «ομαλή εξέλιξη της αστικής επανάστασης» , μας λέει καθησυχαστικά η ΚΕ του ΚΚΕ. Υπόδειγμα ακύρωσης της ταξικής πάλης και του μαρξισμού. Ήταν η επιβολή των κυρίαρχων ταξικά στρωμάτων και των Μεγάλων Δυνάμεων που τα υποστήριξαν που έκρινε αυτήν την εξέλιξη του αγώνα, και όχι «οι νομοτέλειες της ΚΕ του ΚΚΕ».. Ο τότε λαός δεν μπορούσε, βεβαίως, να ξεπεράσει τον ανώριμο και ασθενή ακόμη καπιταλισμό και να πάει κατευθείαν στον σοσιαλισμό, μπορούσε όμως να επιβάλει μια αποφασιστική δημοκρατική εξέλιξη. Αυτά για το ΚΚΕ είναι ψιλά γράμματα, γιατί η προσέγγισή του στην ταξική πάλη είναι εξελικτικιστική και οικονομίστικη-νομοτελειακή. Αφού δεν υπήρχε ακόμη προλεταριάτο, κατά το ΚΚΕ, δεν μπορούσε να γίνει τίποτε το πολύ σημαντικό. Αφού δεν υπήρχε τότε ένα κόμμα σαν το ΚΚΕ, δεν μπορούσε να γίνει ουσιαστικά τίποτε. Αυτό ισχύει , για το ΚΚΕ, στο παρελθόν, στο παρόν και στο απεριόριστο μέλλον.
Δεν είναι, όμως, μόνο αυτό. Το ιστορικό τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ αποκλείεται να μην γνωρίζει ότι σε όλες τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις οι καθαρά υποτελείς τάξεις και η αστική τάξη συμμάχησαν μεν έναντι της απολυταρχίας-αριστοκρατίας αλλά και κατασφάχτηκαν μεταξύ τους. . Αποκλείεται να μην έχει ακούσει για τον Ροβεσπιέρο και γιατί η τάση του έχασε τα κεφάλια της στον Θερμιδώρ του 1794. Αποκλείεται να αγνοεί τον Γράκχο Μπαμπέφ και την «Ενωση των Ίσων». Το πρόβλημα της ΚΕ του ΚΚΕ είναι η αναφορά στην «δημοκρατία», γιατί δεν πιστεύει σε αυτήν. Εξηγούμαι συνοπτικά: Το ΚΚΕ , αλλά και άλλα ρεύματα μέσα στην ιστορική Αριστερά, πιστεύουν ότι η αστική δημοκρατία είναι απλώς μια κοροϊδία των αστών και όχι μια μορφή κυριαρχίας του κεφαλαίου, η οποία, προκειμένου να συντηρείται, εξαρτάται από έναν ¨ορισμένο ταξικό συσχετισμό δύναμης.
Αυτός ο συσχετισμός συνεπάγεται και διατηρεί ιστορικές κατακτήσεις και δικαιώματα των υποτελών τάξεων, έστω σε κάποιον βαθμό. Όταν πάψει να τα εγγυάται,όταν ο συσχετισμός καταλυθεί, παύει να υπάρχει αστική δημοκρατία και εγκαθίσταται ένα δικτατορικό αστικό καθεστώς. Αυτά τα δύο έχουν ουσιώδεις διαφορές μεταξύ τους. Από την άλλη πλευρά όποιος υποστηρίζει ότι η αστική δημοκρατία είναι αποκλειστικά και μονοσήμαντα ψέμα και χειραγώγηση των αστών, εννοεί πιθανότατα με κυνικό τρόπο ότι η σοσιαλιστική δημοκρατία, όπως αυτός την εννοεί, θα είναι επίσης ένα αντίστοιχο ψέμα: ένα κάλυμμα για την δικτατορία της γραφειοκρατίας πάνω στα εργατικά- λαϊκά στρώματα.
Τέλος, για το ζήτημα του έθνους και της εθνικής απελευθέρωσης. Το ΚΚΕ το προσπερνά ως ένα «αυτόματο» αποτέλεσμα της ανόδου της αστικής τάξης. Είναι μια άποψη που ιστορικά υπήρξε όντως ισχυρή στην μαρξιστική παράδοση. Η αστική τάξη υποτίθεται ότι δημιουργεί το κράτος της και δι΄’ αυτού διαμορφώνει και το «έθνος». Αν και έχει υποστηριχθεί ως η πεμπτουσία του μαρξισμού, αυτή η θέση είναι πολύ προβληματική, καθώς προαστικές εθνότητες και φαινόμενα υπήρξαν σε πολύ μεγάλο βαθμό, προτού η ανάπτυξη του καπιταλισμού «μπετονάρει» την εθνότητα σε κάτι το τελείως ομοιογενές που είναι το εθνικό κράτος και ο λαός του. Δεν το λέμε εμείς μόνο, το έχει τεκμηριώσει ο Ν. Πουλαντζάς στο τελευταίο έργο του, αλλά και αρκετοί άλλοι. Ανεξάρτητα όμως από την θεωρία περί του έθνους, ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του 1821, δεμένος με τον δημοκρατικό και αντιδεσποτικό αγώνα , υπήρξε ένα μεγάλο λαϊκό κίνημα και συλλογικό βίωμα: η συνέχεια με τους αρχαίους και τον Παλαιολόγο, η σύγκρουση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ανεξάρτητα από το αν ίσχυει η σχέση συνέχειας ή όχι, τους συγκλόνιζε.
Όπως ακριβώς ήταν συλλογικό βίωμα των Γάλλων δημοκρατών έναντι των αυτοκρατοριών, των Γερμανών και Ιταλών δημοκρατών για την δημιουργία εθνικού δημοκρατικού κράτους, των Πολωνών και των Ούγγρων το 1848 το ίδιο κοκ. Για το ΚΚΕ, όλη αυτή η προσπάθεια ήταν απλώς η ελάσσων μεταφορά των καπιταλιστικών σχέσεων στο εποικοδόμημα ή μάλλον η μηχανιστική τους αντανάκλαση, λες και το εποικοδόμημα δεν έχει σημαντική αυτοτέλεια και είναι «καθρέφτης». Με την «εθνική αφύπνιση», οι αστοί… πούλαγαν καθρεφτάκια στις υποτελείς τάξεις για να τις έχουν ως πεζικό τους. Καθρεφτάκι η Δημοκρατία, καθρεφτάκι η εθνική απελευθέρωση είτε την πεις εθνογέννεση είτε την πεις εθνοαναγέννηση (προσωπικά, συμφωνώ με το δεύτερο, αλλά δεν είναι εκεί το πρόβλημα).
Το κείμενο- Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ αποπνέει κάτι το πνιγηρά νεκρό, την μούχλα της γραφειοκρατίας. Αποπνέει πλήρη έλλειψη εμπιστοσύνης στις λαϊκές τάξεις και στρώματα, την αντίληψη διαχρονικής τους ποδηγέτησης, τότε από την ανερχόμενη αστική τάξη και σήμερα από τον καπιταλισμό μέχρις ότου αυτός αντικατασταθεί στην θέση του υποκινητή/χειραγωγού από το «σοφό κόμμα» . Αποπνέει μια αναθεώρηση της Ιστορίας του επαναστατικού αγώνα, που δεν ήταν μόνο αστικός αλλά ως μαζικός αγώνας του λαού ήταν και δημοκρατικός απελευθερωτικός από τον δεσποτισμό καθώς και εθνικός απελευθερωτικός από την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως κράτος, , κράτος ανατολικού δεσποτισμού και όχι φεουδαρχίας δυτικού τύπου, και αγώνας απελευθερωτικός για να μην γίνει η νέα Ελλάδα προτεκτοράτο των Μεγάλων Δυνάμεων, όψη που, δυστυχώς, απέτυχε πλήρως.
Ο λαός σήμερα, για να εμπνευσθεί και να οργανωθεί για τα δικαιώματά του και τις κοινωνικές ανάγκες του, για το ψωμί, την δημοκρατία, την απεξάρτηση από τον ιμπεριαλισμό και τα καπιταλιστικά δεσμά, χρειάζεται και οφείλει συνάμα να συνδεθεί με την συνέχεια και παράδοση εκείνου του μεγαλειώδους και προδομένου λαϊκού αγώνα και όχι να ποτιστεί με άνοστα δήθεν «υπερ-ματεριαλιστικά καταπότια», χωρίς ίχνος ταξικής πάλης μέσα τους, σαν αυτά που του δίνει να πιεί το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ και η ίδια η ΚΕ του ΚΚΕ.
*Δικηγόρος, Δρ. Συνταγματικού Δικαίου
