Η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την υγεία, κυρίως μέσω οδηγιών και κανονισμών, δημιουργεί νέα πρότυπα λειτουργίας του δημόσιου συστήματος υγείας, ενώ συχνά ενθαρρύνει την εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα μέσω χρηματοδοτικών και οργανωτικών μηχανισμών.
Η ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στο ελληνικό πλαίσιο μπορεί να ιδωθεί ως μια μορφή βιοεξουσίας, που στοχεύει τόσο στην πειθαρχία των ατόμων όσο και στη ρύθμιση του πληθυσμού. Οι πολιτικές για την ψυχική υγεία και τις εξαρτήσεις διαμορφώνονται μέσα από:
- Την Πειθάρχηση των Ατόμων:
- Οι θεραπευτικές κοινότητες και τα κέντρα απεξάρτησης λειτουργούν ως μηχανισμοί που κανονικοποιούν τη συμπεριφορά των εξαρτημένων ατόμων. Οι θεραπείες επικεντρώνονται στην “επανένταξη” και στην “κανονική” ζωή, ενώ η παρακολούθηση των συμμετεχόντων ενισχύει τον έλεγχο της εξουσίας πάνω στα σώματα και στις ζωές τους.
- Οι νόμοι για τη χρήση ουσιών, αν και μειώνουν την ποινικοποίηση, εξακολουθούν να θέτουν όρια και κανόνες, καθορίζοντας τι θεωρείται “κανονικό” και “αποδεκτό”.
- Τη Ρύθμιση του Πληθυσμού:
- Οι πολιτικές πρόληψης και δημόσιας υγείας, όπως τα προγράμματα μείωσης της βλάβης (π.χ. διανομή συριγγών), αποτελούν εργαλεία για τη διαχείριση του πληθυσμού και τη μείωση των κοινωνικών και υγειονομικών δαπανών.
Τα στατιστικά δεδομένα που συλλέγονται μέσω ερευνών και καταγραφών ενισχύουν τη “γνώση” που χρησιμοποιείται για τη διαμόρφωση πολιτικών, ενδυναμώνοντας την εξουσία των κρατικών μηχανισμών.
Επιπτώσεις
Παρά τη θετική κατεύθυνση της εναρμόνισης με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, η εφαρμογή αυτών των πολιτικών στην Ελλάδα αντιμετωπίζει προκλήσεις:
- Ανεπαρκής Χρηματοδότηση: Οι περιορισμένοι πόροι συχνά καθιστούν δύσκολη την εφαρμογή κοινοτικών προγραμμάτων και την ανάπτυξη νέων δομών.
- Κοινωνικά Στίγματα: Παρά τις νομοθετικές αλλαγές, τα άτομα με ψυχικές ασθένειες ή εξαρτήσεις εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν στιγματισμό.
- Συγκρούσεις Εξουσίας: Οι διαφορετικοί φορείς (κράτος, ΜΚΟ, κοινοτικές οργανώσεις) έχουν συχνά αντικρουόμενες προσεγγίσεις και συμφέροντα, κάτι που δυσχεραίνει τη συνοχή των πολιτικών.
Η Βιοεξουσία του Michel Foucault
Η έννοια της βιοεξουσίας, όπως την εισάγει ο Michel Foucault, αναφέρεται στις τεχνικές και τους μηχανισμούς που χρησιμοποιεί η εξουσία για να ρυθμίσει τη ζωή των ατόμων και των πληθυσμών. Η βιοεξουσία λειτουργεί μέσα από δύο άξονες:
- Η πειθαρχική εξουσία, η οποία στοχεύει στη ρύθμιση της συμπεριφοράς των ατόμων μέσω θεσμών όπως το σχολείο, η φυλακή και το νοσοκομείο.
- Η ρύθμιση του πληθυσμού, που επικεντρώνεται σε μακρο-επίπεδο στη διαχείριση δημογραφικών δεδομένων, τη δημόσια υγεία και την κοινωνική πρόνοια.
Η βιοεξουσία, επομένως, δεν περιορίζεται στη σωματική καταπίεση αλλά διαμορφώνει κανονικότητες, συμπεριφορές και πρακτικές μέσα από τον έλεγχο της γνώσης και την επιτήρηση της ζωής.
- Βιοεξουσία και Διακυβέρνηση της Υγείας
Η έννοια της βιοεξουσίας του Foucault εστιάζει στη διαχείριση της ζωής και του πληθυσμού μέσω πολιτικών και τεχνολογιών ελέγχου. Στο πλαίσιο αυτό:
- Διακυβέρνηση της υγείας:Το κράτος και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί εφαρμόζουν στρατηγικές που ελέγχουν όχι μόνο την παροχή υπηρεσιών, αλλά και τις συμπεριφορές των πολιτών (π.χ. προγράμματα πρόληψης, εμβολιασμοί, διατροφή).
- ΣΔΙΤ και Βιοεξουσία:Η εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα μέσω των ΣΔΙΤ μπορεί να θεωρηθεί ως επέκταση της βιοεξουσίας, όπου ο έλεγχος της υγείας περνά σε μια σύνθεση κρατικής και ιδιωτικής εξουσίας. Η υγεία παύει να είναι καθαρά δημόσιο αγαθό και μετατρέπεται σε αντικείμενο εμπορευματοποίησης.
Οι ΣΔΙΤ και Ιδιωτικοποίηση της Υγείας
Οι ΣΔΙΤ προωθούνται ως μέσο βελτίωσης των υποδομών υγείας και παροχής υπηρεσιών, κυρίως λόγω της οικονομικής δυσχέρειας του ελληνικού κράτους. Ωστόσο προωθούν την εμπορευματοποίηση της υγείας, περιορίζοντας τη δωρεάν πρόσβαση και υποβαθμίζοντας το δημόσιο χαρακτήρα του συστήματος υγείας.
Η ιδιωτικοποίηση της υγείας, που ενισχύεται από τις ευρωπαϊκές επιταγές για οικονομική βιωσιμότητα και ανταγωνιστικότητα, συνδέεται με τη σταδιακή αντικατάσταση του κράτους ως κύριου παρόχου υπηρεσιών από ιδιώτες. Αυτό συχνά ενισχύει τις ανισότητες στην πρόσβαση, καθώς το κόστος μετακυλίεται στους πολίτες.
1ο Συμπέρασμα
Η ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την υγεία στο ελληνικό νομικό πλαίσιο αποτελεί ένα δυναμικό πεδίο όπου η βιοεξουσία, όπως την ορίζει ο Foucault, παίζει κεντρικό ρόλο. Μέσα από μηχανισμούς πειθαρχίας και ρύθμισης, το κράτος και οι θεσμοί επιδιώκουν να διαχειριστούν και να ελέγξουν τη ζωή των ατόμων, αλλά και να διαμορφώσουν κοινωνικές κανονικότητες. Ωστόσο, για την αποτελεσματική εφαρμογή αυτών των πολιτικών απαιτείται μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση που θα ενισχύει τη συμμετοχή της κοινωνίας και θα μειώνει τις ανισότητες.
2ο Συμπέρασμα
Η ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στην ελληνική υγεία επιταχύνει τη μετάβαση προς ένα υβριδικό μοντέλο διακυβέρνησης, όπου ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα ενισχύεται μέσω ΣΔΙΤ και άλλων μηχανισμών. Παράλληλα, μέσω των πολιτικών αυτών, η υγεία γίνεται εργαλείο βιοεξουσίας, με το κράτος και την αγορά να ορίζουν ποιος έχει πρόσβαση στις υπηρεσίες και υπό ποιες προϋποθέσεις. Αυτή η δυναμική εγείρει ζητήματα για την ισότητα και τη δικαιοσύνη στην πρόσβαση στην υγεία.
3ο Συμπέρασμα
Οι Κυβερνήσεις, μέχρι και σήμερα, έχουν εγκαταλείψει τον τομέα της Κοινωνικής Πολιτικής ή τον παρέδωσαν στην φιλανθρωπία της αστικής τάξης. Η μέριμνα για τους φτωχοποιημένους πολίτες, τους άνεργους και άλλες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες έχει περιορισμένη θέση στην πρακτική των Κυβερνήσεων. Αυτό δεν είναι θέμα, μόνο, πολιτικής πρακτικής, αλλά είναι κυρίως θέμα πολιτικής ιδεολογίας.
Για μια πιο διευρυμένη ανάλυση ακολουθεί εδώ η συνέντευξη στο 90,4 fm στην εκπομπή «Κοινωνικές Αντινομίες» με τον Ψυχίατρο Παναγιώτη Γεωργάκα.
