Δεν πάνε πολλά χρόνια από τότε που η υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Κοντολίζα Ράις, είχε πει το περίφημο, «όσον αφορά το ζήτημα της Μέσης Ανατολής, εμείς θα ασχοληθούμε με το μαγείρεμα και η Ευρώπη μπορεί να πλύνει τα πιάτα». Αυτό συνέβη και με την υπόθεση των σχέσεων Ελλάδας – Βόρειας, πλέον, Μακεδονίας.
ΟΙ ΗΠΑ μαγείρεψαν, η Ευρώπη έπλυνε τα πιάτα και οι κυβερνήσεις των δυο χωρών ήταν ο μπάτλερ και ο βοηθός μπάτλερ στη δεξίωση.
Τα κείμενα των διεθνών συμφωνιών, γενικά και σε πρώτο επίπεδο, είναι κατά κανόνα κείμενα θετικού περιεχομένου και προθέσεων.
Η ίδια η συμφωνία Τσίπρα – Ζάεφ – Νίμιτς έχει σαφείς αναφορές περί αμοιβαίας φιλίας, σεβασμού των συνόρων, περί αμοιβαίας στήριξης της διατήρησης της κυριαρχίας και ανεξαρτησίας ακόμη και απέναντι σε τρίτους που τυχόν θα υπέβλεπαν την κυριαρχία – ανεξαρτησία των δυο κρατών.
Έχει αναφορές ότι κάθε κράτος όχι μόνο δεν θα προβαίνει αλλά και δεν θα επιτρέπει αλυτρωτικές δηλώσεις τρίτων σε βάρος των δυο κρατών, θα αποτρέπει ενέργειες που υποδαυλίζουν το σωβινισμό. Παραπέμπει στην ανάγκη συνεργασίας των δυο κρατών στη βάση του αμοιβαίου οφέλους και της τήρησης κλασσικών διεθνών συμβάσεων του ΟΗΕ.
Φυσικά οι αναφορές αυτές μπορούν να αποκτήσουν νόημα μόνο κάτω από την ηγεμονική παρουσία και πράξη μιας σύγχρονης εργατικής πολιτικής και των φορέων της. Αλλά οι διεθνείς συμφωνίες εξετάζονται πρωτίστως και κυρίως από το γενικό γεωπολιτικό στόχο που αυτές εξυπηρετούν, τριτευόντως από το ιδεολογικό τους ενδιαφέρον ή τα φιλολογικά τους χαρίσματα.
Η συμφωνία που υπογράφηκε υπό τις επευφημίες και τα συγχαρητήρια καγκελαρίων, προέδρων, πρωθυπουργών και γενικών γραμματέων, πρώτα – πρώτα του ΝΑΤΟ αλλά και του ΟΗΕ, εξυπηρετεί υλικά, άμεσα και πραγματικά την πολιτική απομόνωσης της Ρωσίας από τα Βαλκάνια καθώς και τα σχέδια περικύκλωση της.
Να σημειωθεί πως η προηγούμενη κυβέρνηση Γκρουέφσκι, συζητούσε το ενδεχόμενο παραχώρησης εδάφους για τη δημιουργία μόνιμης ρωσικής στρατιωτικής βάσης κοντά στα Σκόπια, ενδεχόμενο που προκάλεσε την ανησυχία στις ΗΠΑ. Οι τελευταίες μέσω και του αλβανού πρωθυπουργού Ε. Ράμα αξιοποίησαν την ισχυρή αλβανική μειονότητα στη Βόρεια Μακεδονία και έτσι σχηματίστηκε η Κυβέρνηση του Ζόραν Ζάεφ με τη συνεργασία των αλβανικών πολιτικών κομμάτων. (Οι σχέσεις του Ε. Ράμα με τους ηγέτες των Αλβανών της Β. Μακεδονίας, είναι πολύ στενές. Ο Ε. Ράμα θεωρείται ο πιο φιλοαμερικανός και ο πιο φιλότουρκος πολιτικός ηγέτης της Βαλκανικής. Οι αλβανοί πολιτικοί της π.Γ.Δ. Μακεδονίας και του Κοσσόβου, είναι υπό την πολιτική επιρροή του Ε. Ράμα.)
Η συμφωνία εξυπηρετεί επίσης τα σχέδια εξασφάλισης, μέσω στρατιωτικών βάσεων, ελευθερίας πτήσεων προς τη Μέση ανατολή και τα «ασιατικά Βαλκάνια» – τις χώρες γύρω από τη Κασπία- για την προστασία των εκεί δρώντων πετρελαϊκών εταιρειών και αγωγών αερίου και πετρελαίου, την προστασία του Ισραήλ, την απεξάρτηση από την ασταθή και απείθαρχη Τουρκία, καθώς, απ’ ό,τι φαίνεται, η αυξομειούμενη αστάθεια στη Μέση Ανατολή διαρκεί και θα διαρκεί.
Στα δεδομένα πρέπει να συνυπολογιστεί και άλλος ουσιαστικός παράγοντας. Το σύστημα των αμερικανικών βάσεων, μετά το δόγμα Ομπάμα και σε συνδυασμό με αλλαγές Τραμπ, βρίσκεται σε αναδιάταξη. 219 από τις 800 περίπου βάσεις που υπάρχουν κλείνουν, οι υπάρχουσες αναδιαμορφώνονται και αναπτύσσονται νέες (ειδικά μετά τον Τραμπ) σε περιοχές και χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Οι παλιές «κύριες επιχειρησιακές βάσεις», οι «προκεχωρημένες επιχειρησιακές μονάδες» και οι «μονάδες προεγκατάστασης» για την έγκαιρη προώθηση εξοπλισμού, συμπληρώνονται από βάσεις νέου τύπου ανά τον κόσμο τις οποίες οι ΗΠΑ τις ονομάζουν «συνεταιρικές περιοχές ασφαλείας» (Cooperative Security Location).
Αυτή η πολιτική πρέπει να υπηρετηθεί και να εξυπηρετηθεί.
Στο πλαίσιο της, στα Βαλκάνια, η «ευρωπαϊκή διοίκηση» των ΗΠΑ, στην αρμοδιότητα της οποίας υπόκειται η Αφρική και η Ευρώπη, σχεδιάζει να μετατρέψει το τεράστιο στρατόπεδο Μπόντστιλ (Camp Bondsteel) στο Κοσσυφοπέδιο» και το Ιγκλ μπέιζ (Eagle Base) στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη σε μια «προκεχωρημένη επιχειρησιακή μονάδα» μεγάλου ειδικού επιχειρησιακού βάρους.
Το Camp Bondsteel, ή η «μεγάλη κυρία», όπως αποκαλείται από τους Αμερικάνους η βάση στο Κόσσοβο, μετατρέπεται σε μια από τις μεγαλύτερες αν όχι η μεγαλύτερη (σε συνδυασμό με τη βάση της Σούδας) αμερικανική βάση στον κόσμο. Πολύ σύντομα θα μεταφερθεί εκεί και ἡ αμερικανική αεροπορική δύναμη που σταθμεύει στο Αβιανό της Ιταλίας, δυνάμεις από τη Χαιδελβέργη κ.α. Καταλαμβάνει εκτάσεις στα εδάφη τόσο του Κοσσυφοπεδίου όσο και της ΠΓΔΜ καθώς οι Αμερικάνοι δεν έλαβαν υπόψη τα σύνορα όταν τη σχεδίασαν. Η τοποθεσία επιλέχτηκε με βάση τους σχεδιασμούς των κρίσιμης σημασίας ενεργειακών δρόμων που ήδη, πριν από το 1992, είχαν χαραχτεί στους χάρτες των μεγάλων αμερικάνικων εταιρειών και του Πενταγώνου.
Η συμφωνία Ζάεφ – Τσίπρα – Νίμιτς εντάσσεται πρωτίστως και κυρίως στην υπηρέτηση αυτών των συγκεκριμένων σχεδιασμών. Εξ ου και οι πολλαπλές παρεμβάσεις του γ.γ. του ΝΑΤΟ ο οποίος όχι μόνο ευχαρίστησε τους δύο πρωθυπουργούς για τη βούλησή τους να λύσουν τη διαφωνία, η οποία, όπως λέει, «επηρέασε την περιοχή επί μακρόν», αλλά και καλεί τις δύο χώρες «να την οριστικοποιήσουν».
Όποιος αγαπά το μέλι δεν φοβάται τις μέλισσες (τις αντιθέσεις)
Η συμφωνία λοιπόν εξασφαλίζει το μόνο βέβαιο: Την είσοδο της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ.
Η είσοδος των Δυτικών Βαλκανίων (και της Βόρειας Μακεδονίας) στην ΕΕ είναι πιο σύνθετο αλλά και αβέβαιο ζήτημα. «Η Ευρώπη αποφεύγει να μιλήσει για «ένταξη», υπόσχεται ενίσχυση δεσμών» είναι ο πηχυαίος τίτλος άρθρου του Βήματος στις 17 του περασμένου Μάη. Το άρθρο συμπυκνώνει και αποκαλύπτει τα τεκταινόμενα κατά τη περασμένη «σύνοδο των Βαλκανίων» των χωρών της ΕΕ στη Σόφια. Από τη σύνοδο απουσίαζε ο τότε ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι, καθώς η Ισπανία δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία του αποσχισθέντος από τη Σερβία Κοσσόβου. Τυχόν αναγνώριση του, ανοίγει αυτόματα τον ασκό …της Καταλονίας.
Ανάλογα και για Ελλάδα και Κύπρο: Τυχόν αναγνώριση ανοίγει το ζήτημα των κατεχομένων εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Οι εκπρόσωποι λοιπόν των χωρών της ΕΕ συναντήθηκαν στη σύνοδο της Σόφιας με τους ομολόγους τους των Δυτικών Βαλκανίων, της Αλβανίας, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου, της Βόρειας πλέον Μακεδονίας και του Κοσσόβου «για πρώτη φορά εδώ και δεκαπέντε χρόνια», όπως δήλωσε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ. Οι 27 χώρες της ΕΕ που μένουν μετά την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου το 2019, ζητούν από καιρό χαμηλούς ρυθμούς στη διαδικασία ένταξης. «Δεν είναι λογικό» να αντιμετωπίζεται η προοπτική ένταξης χωρών σε μία Ένωση «που δεν έχει ακόμη βρει το μοντέλο λειτουργίας της στα 28 μέλη» διαρρέουν «πηγές».
Οι Ευρωπαίοι ανησυχούν για τις εντάσεις που παραμένουν στην περιοχή, όπως ανάμεσα στην Σερβία και την πρώην σερβική επαρχία του Κοσσόβου, το όργιο παρανομίας στο τελευταίο και όχι μόνο, την άρνηση πέντε κρατών (Ισπανία, Ελλάδα, Κύπρος, Σλοβακία και Ρουμανία) να αναγνωρίσουν την μονομερή κήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσόβου το 2008. Στο σχέδιο του τελικού ανακοινωθέντος της συνόδου κορυφής, παρά τις διακηρύξεις και τα ανέξοδα λόγια, απέφυγαν λοιπόν να χρησιμοποιήσουν τους όρους «ένταξη» ή «διεύρυνση». Χρησιμοποίησαν τον όρο «συνδεσιμότητα». Με τον όρο αυτό οι Ευρωπαίοι εννοούν συγκεκριμένα, επενδύσεις στις υποδομές, στον τομέα των μεταφορών, εκπαιδευτικές και πολιτιστικές ανταλλαγές και ενίσχυση των δεσμών απέναντι «στις κοινές προκλήσεις», όπως η ασφάλεια και η μετανάστευση.
Ειρήσθω εν παρόδω πως και με το προ της συμφωνίας υφιστάμενο καθεστώς το 73% των συνολικών εμπορικών συναλλαγών της περιοχής των Βαλκανίων γίνεται με την Ευρωπαϊκή Ένωση, έναντι μόνο 5% με την Ρωσία, ενώ το 73% των ξένων επενδύσεων στα Βαλκάνια προέρχονται επίσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην πρώτη θέση μεταξύ των χωρών προέλευσης άμεσων ξένων επενδύσεων κατατάσσεται η Γερμανία, με 40 εκ. ευρώ, ενώ έπονται η Ολλανδία με 28 εκ. ευρώ και η Τουρκία με 25 εκ. ευρώ.
Η Ρωσία έχει ενισχύσει την επικοινωνιακή της παρουσία στην περιοχή τα τελευταία χρόνια, αλλά η επιρροή της στον πολιτικό και τον οικονομικό τομέα περιορίζεται κυρίως στη Σερβία. Εξάλλου, από το διεθνές συνέδριο «Ενισχυμένη περιφερειακή ολοκλήρωση των Βαλκανίων», η διευθύνουσα σύμβουλος της Παγκόσμιας Τράπεζας, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, ανακοίνωσε ότι η Τράπεζα ήδη ήταν έτοιμη να διαθέσει 200 εκατ. δολάρια για εμπορικά και μεταφορικά έργα στα Βαλκάνια.
Τέλος, με το προ της συμφωνίας υφιστάμενο καθεστώς, ίδια η οικονομία της Βόρειας Μακεδονίας παρουσιάζει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 2,5% και κάτι, αξιοπρόσεκτη εμπορική συναλλαγή με Γερμανία Ελλάδα Ιταλία, Ολλανδία, Τουρκία κ.α. Γιατί λοιπόν με αυτές τις υπάρχουσες αντιθέσεις, αντιφάσεις και προβλήματα να «καίγονται» για την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας αφού μάλιστα «η δουλειά έγινε»; Είναι προφανές πως η κατάσταση θα σέρνεται μέσα από προενταξιακές και μακρόχρονες ασυμπτωτικές διαδικασίες ένταξης.
Μεταβάλλεται το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα
Η συνολική κατάσταση, η συμφωνία πρωτίστως Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας, ο βαθύτερος γεωπολιτικός στόχος που αυτή υπηρετεί αλλά και (δευτερευόντως) οι οικονομικές σχέσεις των δυο χωρών και η δυναμική τους έχουν ανεβάσει (κυρίως και πρωτίστως η συμφωνία) στα ύψη την πολιτική αξία χρήσης του Τσίπρα στο αμερικάνικο χρηματιστήριο πολιτικών αξιών αλλά και της ΕΕ.
Αυτό το καταλαβαίνει ο Κυρ. Μητσοτάκης και αντιδρά. Αντιδρά αλλοπρόσαλλα και αντιφατικά μετακινούμενος ολοένα και δεξιότερα. Αυτή του όμως η μετατόπιση είναι μισή, είναι γιαλαντζί για τους ορθόδοξους ακροδεξιούς. Κι έτσι αντί να κινδυνεύει ο ΣΥΡΙΖΑ, είναι η ΝΔ που μπορεί να χάσει και από τα δεξιά προς ακροδεξιά και από τα «αριστερά» της, τη φιλελεύθερη (όχι τη νεοφιλελεύθερη) τάση της.
Με δεδομένες επιπλέον και τις τάσεις και τα προβλήματα στο λεγόμενο Κίνημα Αλλαγής, τις αποχωρήσεις και τις πιέσεις που δέχονται οι «Ανεξάρτητοι Έλληνες», τις δηλώσεις διαφόρων αστών πολιτικών ευρέως φάσματος, είναι φανερό πως το αστικό πολιτικό σύστημα βρίσκεται ξανά σε μια δυναμική αναδιατάξεων.
Σε αυτές τις συνθήκες η μαχόμενη Αριστερά καλείται να αντιμετωπίσει σοβαρά προγραμματικά ζητήματα που άπτονται, εκτός των άλλων, του στόχου αποδυνάμωσης του ιμπεριαλιστικού πλέγματος στην περιοχή όπως αυτό αναδιαμορφώνεται, την ανάπτυξη κινήματος αποτροπής του πολέμου καθώς οι αντιθέσεις στην ευρύτερη περιοχή μας γιγαντώνονται και διασταυρώνονται με τις «μεγάλες δυνάμεις» και η άμεση εμπλοκή της χώρας, με την επικίνδυνη πολιτική της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ΑΝΕΛ και των ΝΔ και ΚΙΝΑΛ, οδηγεί σε περιπέτειες.
Οι συνθήκες μετά τη συμφωνία εμφανίζουν νέες δυσκολίες.
Ο εθνικισμός χρησιμοποιείται από την αστική πολιτική όχι για την εξόντωση αλλά για τη διατίμησης της αξίας της εργατικής δύναμης. Το χαρτί του παίχτηκε συνειδητά από τα αστικά επιτελεία. Τα ίδια γνώριζαν και γνωρίζουν πως η πιο φτωχή χώρα και από τις πιο μικρές στην Ευρώπη, η τότε ΠΓΔΜ, δεν μπορεί να ασκήσει αλυτρωτική πολιτική. Ενδεχόμενη πολιτική αλλαγής των συνόρων θα είναι αποτέλεσμα των πολιτικών δυνάμεων που οι ίδιες υπηρετούν και εξυπηρετούν. Το χαρτί λοιπόν του εθνικισμού και αλυτρωτισμού το έπαιξαν και με άλλους όρους θα το επαναλάβουν κυρίως για να αλλοιώσουν και διχάσουν την εργατική συνείδηση.
Η ίδια όμως η μάχη εναντίον του που έδωσε η Αριστερά αλλά και η αναμενόμενη υποχώρηση του εθνικιστικού παραληρήματος μετά και τη συμφωνία επιτρέπει ανάσες αναδιάταξης και επανεκκίνησης, δημιουργεί νέες δυνατότητες.
Αυτή είναι η άλλη όψη της πραγματικότητας…
Υστερόγραφο. Ειδικά για την Ελλάδα, ακόμη με την προ της συμφωνίας κατάσταση, η διείσδυση ελληνικών επιχειρηματικών ομίλων στην ΠΓΔΜ, παρά την κρίση, ήταν σημαντική. Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Εξωτερικών, οκτώ επιχειρήσεις ελληνικών ή μεικτών συμφερόντων περιλαμβάνονταν στον κατάλογο των 200 μεγαλύτερων επιχειρήσεων στην ΠΓΔΜ, για το 2016.
Ενδεικτικά, στην 3η θέση, ως προς τον κύκλο εργασιών, κατατασσόταν η «ΟΚΤΑ» (του ομίλου ΕΛΠΕ), ο μεγαλύτερος προμηθευτής καυσίμων στη χώρα, με κύκλο εργασιών 311 εκατ. ευρώ. Ακολουθούν στην 22η θέση η «USJE–TITAN» (του ομίλου ΤΙΤΑΝ), με κύκλο εργασιών 72,4 εκατ. ευρώ και στην 24η η Βερόπουλος, με κύκλο εργασιών 71 εκατ. ευρώ. Στις 200 μεγαλύτερες επιχειρήσεις περιλαμβάνονται επίσης οι «Pivara Skopje» («Coca Cola HBC – Heineken», 35η), «Dojran Steel» (του ομίλου ΣΙΔΕΝΟΡ, 46η), η «ΑΚΤΟR» (57η), η «Zito Luks» («Elbisco», 135η) και η «Mermeren Kombinat» («Παυλίδης Μάρμαρα – Γρανίτες», 144η).
Τα ΕΛΠΕ κατέχουν μερίδιο 75% στην αγορά καυσίμων της ΠΓΔΜ, διακινώντας ετησίως περισσότερα από 834.000 κυβικά. Αυτό επίσης που ξεχωρίζει είναι το Έργο Αμοιβαίου Ενδιαφέροντος (PMI), η κατασκευή του διασυνδετήριου αγωγού φυσικού αερίου Ελλάδας – ΠΓΔΜ, μεταξύ της κρατικής εταιρείας «MER Skopje» και του ΔΕΣΦΑ, που υπογράφηκε στις 14/10/2016.
Σύμφωνα με τον ΔΕΣΦΑ, «το έργο θα προσφέρει μεταξύ άλλων στην ΠΓΔΜ τη δυνατότητα απευθείας πρόσβασης σε εναλλακτική προμήθεια φυσικού αερίου από την Ελλάδα, ενώ θα της δοθεί και η δυνατότητα να συνδεθεί και με άλλα πρότζεκτ που σχεδιάζονται για την περιοχή (βλέπε TAP).
Ανταγωνιστικά προς αυτό το έργο, για το οποίο ο ΔΕΣΦΑ ισχυρίζεται ότι «εντάσσεται στην ενεργειακή στρατηγική για την ενίσχυση της ασφάλειας εφοδιασμού της ευρύτερης περιοχής», γίνεται προσπάθεια να αναπτυχθεί ένα άλλο δίκτυο, από την εταιρία «Windows International», ρωσικών συμφερόντων, για την κατασκευή αγωγού από τη Νέα Μεσημβρία έως τη Γευγελή, που προβλέπεται να χρηματοδοτηθεί αποκλειστικά από ιδιωτικούς πόρους και προφανή «ευρύτερη γεωπολιτική σημασία».
Να σημειωθεί ότι η ΠΓΔΜ διαθέτει στα σύνορα με τη Βουλγαρία σημείο εισόδου μέσω του οποίου εισάγεται στο εθνικό σύστημα φυσικό αέριο προερχόμενο από τη Ρωσία. Το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών διενεργείται από την «Makpetrol», βάσει μακροχρόνιας σύμβασης προμήθειας με την «Gazprom».
Είναι προφανές λοιπόν πως η κατάσταση αυτή και η δυναμική της αντιμετωπίζει τη «βραδεία και αμφίβολη πορεία» προς την ένταξη στην ΕΕ. Από την άλλη φαίνεται ότι εδραιωμένα αστικά συμφέροντα της Ελλάδας στη γειτονική χώρα επέβαλλαν την εξεύρεση λύσης στο θέμα της ονομασίας, στο πλαίσιο φυσικά του ιμπεριαλισμού.
