Απόμακρη στο γιορτινό τραπέζι των Ευχαριστιών, παραμένοντας εθισμένη στις χριστουγεννιάτικες αγορές, η Ευρώπη υπέκυψε τελικά στην αμερικανική φρενίτιδα των “φθηνών αγορών” της πολυδιαφημισμένης “Black Friday”. Στην αρχή με σύμμαχο τη μαύρη οθόνη στο οικογενειακό σαλόνι και στη συνέχεια με το χέρι να πλοηγείται στην οθόνη του κινητού τηλεφώνου ή του τάμπλετ, νέοι και μεγαλύτεροι στην ηλικία αναζητούν «ευκαιρίες» περπατώντας τον οδικό χάρτη των διαχειριστών του λιανικού εμπορίου.
Απωθητική η αποσκευή της λέξης “blαck” στη γηραιά ήπειρο. Με το πέρας της δεύτερης χιλιετίας, η χρηματιστηριακή κρίση είχε ήδη συστήσει στο άμαθο κοινο τον όρο “Black Tuesday” την κατάρρευση της Wall Street στη Μεγάλη Ύφεση του 1929. Οι Αμερικανοί επιδεικνύουν έφεση στη χρήση του επιθέτου “black” αποτυπώνοντας κρίσεις όταν αυτές επηρεάζουν έμμεσα ή άμεσα το καταναλωτικό κοινό.
Δικαιολογημένα, στις πρώτες ενδείξεις εξάπλωσης της ιδέας των αγοραστικών ευκαιριών του 24ωρου, της Black Friday ( Mαύρη Παρασκευή σε απλά ελληνικά) σε ευρωπαϊκά εδάφη κυκλοφόρησαν και οι πρώτες ιστορίες σχετικά με την προέλευση του όρου. Προσαρμοσμένες στην εποχή τους, υπηρετούν τη λογική διαμόρφωσης χαμηλού κόστους με κριτήριο την τόνωση του εμπορίου.
Δεν είναι λίγοι όσοι ερίζουν επιδιώκοντας να θέσουν συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο εμφάνισης της πρώτης τεκμηριωμένης χρήσης του ορισμού Black Friday. Ο μίτος ξετυλίγεται από τα πέτρινα χρόνια του δουλεμπορίου στις ΗΠΑ. Η πιο θλιβερή ιστορία καταγωγής του όρου Black Friday, υποστηρίζει ότι ο χαρακτηρισμός της τελευταίας Παρασκευής του Νοέμβρη έχει τις ρίζες του στα χρόνια της δουλείας. Τότε, με την ολοκλήρωση των αγροτικών εργασιών , δηλαδή τον θερισμό στις φυτείες καλαμποκιού, οι μεγαλοϊδιοκτήτες πουλούσαν τους εργάτες και τις οικογένειες τους σε εμπόρους. Ανεξέλεγκτοι είχαν τη δυνατότητα τους ίδιους ανθρώπους, τις ίδιες οικογένειες να τους διαθέσουν όχι αποκλειστικά σε έναν αλλά σε πολλούς εμπόρους στα σκλαβοπάζαρα της εποχής. Αρνούμενοι να αναλάβουν το κόστος διαμονής και σίτισης των ανυπεράσπιστων εργατών γης και των οικογενειών τους τον χειμώνα, οι μεγαλοϊδιοκτήτες προετοιμάζονταν να αγοράσουν άλλους την άνοιξη, όταν αυξάνονταν οι ανάγκες εργατικών χεριών. Η μαζική φροντίδα των σκλάβων από τους εμπόρους είχε αποτιμηθεί οικονομικά περισσότερο συμφέρουσα, όταν και αν είχαν την πρόθεση να την ασκήσουν.
Τα χρόνια πέρασαν και στον Νέο Κόσμο αναπτύχθηκε το μάρκετινγκ, καθιστώντας τον υποψήφιο αγοραστή, αγοραστή χωρίς προσωπική κρίση. Με πρωτεργάτη τον Έντουαρντ Μπερνέζ, ιδρυτή και ονοματοθέτη του επαγγελματικού κλάδου των Δημοσίων Σχέσεων, σχεδιάστηκαν οι νέες αρχές στις εμπορικές συναλλαγές με στόχο τον έλεγχο της συμπεριφοράς της μάζας και του κοινού νου. Για παράδειγμα, τη δεκαετία του 20 στον Μπερνέζ απευθύνθηκε η βιομηχανία καπνού καλώντας τον να χαράξει το μοτίβο προώθησης του καπνίσματος και στις γυναίκες (50% των αγοραστών στη συνέχεια), πράξη κοινωνικά κατακριτέα σύμφωνα με τα ήθη και έθιμα της εποχής αλλά αναγκαία ως εργαλείο πολλαπλασιασμού πωλήσεων και κερδών. Η εμβληματική φράση του Καρτέσιου “σκέφτομαι άρα υπάρχω”, με σύμμαχο διαδοχικές οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις με δυσκολία αλλά και επιμονή έπρεπε να δώσει τη θέση της στο σλόγκαν “αγοράζω άρα υπάρχω”.Η Black Friday του σήμερα οικοδομήθηκε στην άποψη “μπορώ και αγοράζω, άρα υπάρχω” όπως περίτεχνα την προικοδότησε ο Έντουαρντ Μπερνέζ.
Το μοντέλο οικονομικής ευμάρειας στις ΗΠΑ και η άνθηση των τηλεοπτικών δικτύων ήταν θέμα χρόνου να επιβάλλουν τη μαζική επικράτηση του φαινομένου Black Friday στην Ευρώπη, ανασύροντας παράλληλα στην επιφάνεια τις ιστορίες που συνδέουν το αγοραστικό πάθος της τελευταίας Παρασκευής του Νοεμβρίου με την μαύρη περίοδο της δουλείας. Το 2012 η αγοραστική συνήθεια της Black Friday εισήχθη επιθετικά στο Ηνωμένο Βασίλειο από την Amazon, για να ακολουθήσουν μια σειρά αλυσίδες λιανικού εμπορίου, όπως οι Tesco, Argos και John Lewis. Το διαδίκτυο επέτρεψε σε καταναλωτές να αναζητήσουν την απαρχή ενός όχι και τόσο ευφάνταστου όρου για την Ευρώπη, όσο θα διατηρεί τον χαρακτηρισμό κοιτίδα του Διαφωτισμού.
Το 2014, προσωπικότητες του αθλητισμού και της μουσικής όπως ο J.R.Smith των New York Nicks και η βραβευμένη με Grammy Toni Braxton δημοσίευσαν κείμενα και φωτογραφίες στις σελίδες τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναφερόμενοι στη σχέση της Black Friday με τους εμπόρους των σκλάβων, τις αγοραπωλησίες, τους ιδιοκτήτες των φυτειών, τις ευκαιρίες για έναν ανέξοδο χειμώνα, τις ανατροπές στη ζωή χιλιάδων ανθρώπων σε συνθήκες σκλαβιάς. Τότε, τα επίσημα καταμετρημένα χιλιάδες likes και shares των δύο επωνύμων ερμηνεύθηκαν ως ένδειξη σαμποταρίσματος της Black Friday, με συνέπεια ο γνωστός μπασκεμπολίστας να «κατεβάσει» την ανάρτηση του από τα μκδ. Τις επιπτώσεις της ιστορίας και της φωτογραφίας της Toni Braxton ανέλαβαν να αποκαθηλώσουν μεταξύ άλλων σειρά ιστορικών ιστοσελίδων, καθώς και τηλεοπτικά κανάλια ευρύτατης εμβέλειας όπως το History Channel. Με το γεγονός είχε ασχοληθεί έως και η μεγάλη επιρροής χρηματιστηριακή ιστοσελίδα Μarket Watch, με γνώμονα τον φόβο αμαύρωσης της “κορυφαίας ημέρας για τις αγορές”.
Ο επιχειρηματικός κόσμος με ευελιξία επεδίωξε να εξασφαλίσει θετικό πρόσημο στην τελευταία Παρασκευή του Νοεμβρίου, την Black Friday. Να την αναδείξει σε έναν παγκοσμιoποιημένο θεσμό, με τους καταναλωτές να απολαμβάνουν αγορές προϊόντων σε μεγάλες εκπτώσεις και προσφορές.
Ταυτόχρονα ανασύρθηκαν από τα συρτάρια της λήθης άγνωστες πλευρές των εκδοχών προέλευσης του όρου Black Friday. Στα ιστορικά αρχεία των ΗΠΑ χαρακτηρίζεται Black Friday η 24η Σεπτέμβρη του 1869, μία από τις σημαντικότερες κρίσεις στην αγορά χρυσού, με γνωστά θύματα τους παροικούντες στη Wall Street.
Περισσότερο διαδεδομένη στα λαϊκά στρώματα θεωρείται η “Black Friday των Αστυνομικών”, όρος ευρύτατα διαδεδομένος τη δεκαετία του ΄50 από αστυνομικούς στην πολιτεία της Φιλαδέλφειας των ΗΠΑ, σχετικός με το χάος και τα ατυχήματα στην αργία της επόμενης από την Ημέρα των Ευχαριστιών, όταν οι καταναλωτές έσπευδαν να ψωνίσουν.
Στο τέλος τι απομένει; Ο Ανθρωπος Καταναλωτής, ο οποίος απειλείται να μεταλλαχθεί σε «σκλάβο» της καταναλωτικής μανίας τη δύσβατη 3η χιλιετία, αποδέκτης της πολιορκίας με ατεκμηρίωτα, απρόσωπα μηνύματα ανάλαφρων διαβεβαιώσεων ότι θα συναντηθεί με την απόλυτη ικανοποίηση αγοράζοντας αντικείμενα σε προσφορά. Αδιάφορο αν αυτά του είναι χρήσιμα ή άχρηστα. Ένας «σκλάβος» ή εθισμένος (πιο ψυχαναλυτικά) στην κατανάλωση χωρίς σκοπό, χρώμα, φύλο, καταγωγή, βιοτικό επίπεδο, αγοραστική δύναμη.
Οι ραγδαίες ανατροπές εξαιτίας των εφαρμογών της νέας τεχνολογίας, ήδη σχηματοποιούν ένα νέο θεσμό, άγνωστο εάν θα λάβει τις διαστάσεις της Black Friday. H Oμοσπονδία Λιανικού Εμπορίου διερευνά το φαινόμενο της Cyber Monday. Σύμφωνα με στοιχεία του 2018, σε έρευνα της Ομοσπονδίας στις ΗΠΑ, είχε καταγραφεί ότι 135 εκατομμύρια Αμερικανών πολιτών προγραμμάτιζαν αγορές την Μαύρη Παρασκευή σύμφωνα με το το 58,7% όσων συμμετείχαν στην έρευνα. Αντίθετα, περισσότερα από 183 εκατομμύρια, ή το 79,6% όσων είχαν απαντήσει στις ερωτήσεις, θα εκμεταλλεύονταν τις προσφορές τη Δευτέρα μετά την Black Friday, γνωστή και ως Cyber Monday. Πρόκειται για ημέρα αφιερωμένη στις online αγορές.
Στην Ελλάδα το 2021, έτος της πανδημίας της ακρίβειας, της γεωπολιτικής ρευστότητας η Black Friday επιμηκύνεται, μετατρέπεται σε εβδομάδα διαρκών προσφορών. Αποστασιοποιημένος από τις προκάτ κατασκευές κατανάλωσης και τους public managers του λιανεμπορίου, ο καταναλωτής ας αναλογιστεί το σκέφτομαι άρα υπάρχω, αποφασίζοντας αν όντως η προτεινόμενη καταναλωτική δεινότητα στηρίζεται σε προσφορές ή στηρίζει όνειρα και αυταπάτες.
