Πηγή: Δημοσιογραφία
Πληροφοριακός εμβολιασμός της κοινής γνώμης με ψεύτικα fake news γενικεύει την καχυποψία
Είναι ο πρώτος τέτοιας κλίμακας πόλεμος που «ακουμπά» την Δύση στην εποχή της «generation z» και των κοινωνικών δικτύων. Τα μηνύματα, οι εικόνες και οι ειδήσεις από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία μεταδίδονται σε όλο τον κόσμο την εποχή που η τηλεόραση ως μέσο έχει απωλέσει την αποκλειστικότητα της αμεσότητας και τη θέση της διεκδικούν οι κινητές συσκευές με τις εφαρμογές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Η νέα αυτή πραγματικότητα διαμόρφωσε και ένα διαφορετικό πεδίο εκδήλωσης της πολεμικής προπαγάνδας και της διάδοσης παραπλανητικών πληροφοριών και κατασκευασμένων ειδήσεων που ανέκαθεν συνόδευε τα πραγματικά πυρά.
Διότι η μετα-αλήθεια και τα fake news είναι νέοι όροι, όχι όμως και το ίδιο το φαινόμενο. Εμβληματική είναι η ιστορία με τις παραποιημένες εικόνες του πνιγμένου στο πετρέλαιο κορμοράνου που προβλήθηκαν από τα δυτικά τηλεοπτικά δίκτυα πριν από τον πόλεμο του Κόλπου το 1991 (όπως αποδείχτηκε αργότερα, τα πλάνα δεν προέρχονταν από το Κουβέιτ). Ήταν ένα από τα στοιχεία που προετοίμασαν την κοινή γνώμη για την εισβολή στο Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν, ενός ηγέτη που – κατά τα φαινόμενα – προκαλούσε με τον βομβαρδισμό του Κουβέιτ μια οικολογική καταστροφή.
Η διαφορά της σημερινής εποχής είναι ότι τα νέα μέσα μπορούν να διαδώσουν στρατηγικά κατασκευασμένες ειδήσεις και εικόνες χωρίς τη μεσολάβηση των «gate keepers», των δημοσιογράφων δηλαδή και των διευθυντών στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης που έχουν την επαγγελματική συνείδηση και ικανότητα να διασταυρώνουν τις πληροφορίες πριν τις μεταδώσουν.
Μέσα κοινωνικής χειραγώγησης
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι ένα από τα πρώτα fake news του πολέμου της Ουκρανίας διακινήθηκε στο Facebook: Μια φωτογραφία του προέδρου της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι τον παρουσίασε ντυμένο με στολή παραλλαγής και αλεξίσφαιρο, ενώ ο αρχικός συντάκτης τον χαρακτήρισε ως «πραγματικό ηγέτη» αφού μια ημέρα μετά την εισβολή βρέθηκε στο μέτωπο να πολεμά μαζί με τους στρατιώτες. Έξι εβδομάδες μετά, η ανάρτηση αυτή έχει 62 χιλιάδες κοινοποιήσεις και πάνω από 6 χιλιάδες σχόλια, έχοντας εξαχθεί και σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Twitter προσεγγίζοντας ένα πραγματικά μεγάλο αριθμό χρηστών.
Αποδείχθηκε ωστόσο ότι στην πραγματικότητα η φωτογραφία έχει τραβηχτεί κάποιους μήνες νωρίτερα από την εισβολή, επομένως το περιεχόμενο που της έδωσε η λεζάντα ήταν ψευδές.
Ακόμη πιο χαρακτηριστική περίπτωση για τα νέας κοπής πλαστά τεκμήρια που κοινοποιούνται μαζικά από χρήστες ως ειδήσεις, είναι ένα βίντεο που στη λεζάντα του υποστηρίζεται ότι εικονίζει την κατάρριψη ενός ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους από ένα ουκρανικό. Το βίντεο εμφανίστηκε στο Facebook και στο Twitter και αναδημοσιεύτηκε από τον επίσημο λογαριασμό του ουκρανικού υπουργείου Άμυνας στο Twitter που συνόδευσε το «τεκμήριο» με το εξής κείμενο: «Το MiG-29 της Πολεμικής Αεροπορίας των Ενόπλων Δυνάμεων καταστρέφει το απαράμιλλο Su-35 των Ρώσων κατακτητών».
#stoprussia
Що виробляє цей український ас ??
——————————————–
МіГ-29 Повітряних Сил ЗСУ знищує “нєімєющій аналогов” Су-35 російських окупантів ❌❌❌ pic.twitter.com/z6YVnm8ezo— Defence of Ukraine (@DefenceU) February 25, 2022
Όπως αποδείχθηκε όμως από τους fact checkers του Reuters, το βίντεο ήταν κατασκευασμένο στο ψηφιακό παιχνίδι Digital Combat Simulator World, έναν προσομοιωτή μάχης πολεμικών αεροσκαφών.
Στα κοινωνικά δίκτυα ψάχνει κανείς την αλήθεια των απλών χρηστών που κοινοποιούν τις δικές τους ερασιτεχνικές φωτογραφίες και βίντεο, τα οποία έχουν ως πειστήρια αυθεντικότητας τη μέτρια ευκρίνεια, την εικόνα που τρέμει και το φυσικό φωτισμό. Είναι όμως στα χαρακτηριστικά αυτά που μπορεί εύκολα να κρυφτεί η παραποίηση, είτε με την τοποθέτηση διαφορετικής πλαισίωσης και λεζάντας από την πραγματική είτε με άλλα τεχνικά μέσα. Για παράδειγμα, το TikTok έχει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό που το ξεχωρίζει ως εφαρμογή: Τη δυνατότητα των χρηστών να εξάγουν τον ήχο από ένα βίντεο και με αυτόν να «ντύνουν» το δικό τους βίντεο.
Κάποιοι χρήστες εξακριβώθηκε ότι επενδύουν δικά τους βίντεο με ήχους από εκρήξεις που πήραν από άλλες πηγές, υποστηρίζοντας ότι μεταδίδουν εικόνες από την εμπόλεμη ζώνη. «Η αρχιτεκτονική του μέσου ενισχύει τον φόβο και επιτρέπει στην παραπληροφόρηση να ευδοκιμεί σε μια εποχή μεγάλου άγχους», όπως σχολιάστηκε για τη χρήση του TikTok στο σημερινό πόλεμο.
A fake TikTok from Ukraine has garnered over 5 million views in 12 hours.
It features a couple repeating “oh my god, oh my god” then there’s a loud explosion, screaming and he saw “ow my leg.”
I found this exact audio on another video from the 2020 Beirut explosion. pic.twitter.com/fP20IdtfX7
— Abbie Richards (@abbieasr) February 25, 2022
Ήδη από τα μέσα Μαρτίου τα βίντεο που είχαν την ετικέτα #Ukraine στη συγκεκριμένη πλατφόρμα απέδωσαν πάνω από 30 δισ. προβολές σύμφωνα με τον Guardian.
Βέβαια, στο επίπεδο αυτό δεν είναι πλέον εύκολο να εξακριβωθεί αν το παραποιημένο μήνυμα προέρχεται από κάποιο επίσημο ή ανεπίσημο μηχανισμό προπαγάνδας ή από τυχαίους χρήστες που απλώς επιθυμούν να επιβιβαστούν σε ένα viral κύμα που θα τους αποφέρει μεγαλύτερη δημοφιλία.
Από τη μετα-αλήθεια στο μετα-ψέμα
Στο ρευστό ψηφιακό κόσμο των κοινωνικών δικτύων, η πραγματικότητα γίνεται κάτι εύπλαστο. Και η τελευταία πολεμική σύγκρουση Ρωσίας Ουκρανίας ανέβασε το επίπεδο της προπαγάνδας σε ένα νέο επίπεδο. Διότι εκτός από την κατασκευή πλαστών ειδήσεων, παρατηρήθηκε για πρώτη φορά και κατασκευή πλαστών διαψεύσεων. Σε συνθήκες όπου και από τις δύο πλευρές χειραγωγείται η πραγματικότητα σε έναν παράλληλο πόλεμο πληροφοριών, μπορεί επίσης να χειραγωγηθεί και η αποκατάσταση της πραγματικότητας, από παραπλανητικούς «fact checkers».
Αυτή είναι η περίπτωση της ιστοσελίδας «War on Fakes» που όπως αποκαλύφθηκε δημιουργήθηκε την 1η Μαρτίου 2022, στοχεύει αποκλειστικά σε μη ρωσόφωνο κοινό και καταρρίπτει την ουκρανική προπαγάνδα με επίσης ανακριβείς ισχυρισμούς που φωτίζουν με θετικό τρόπο τη Ρωσία. Η συγκεκριμένη ιστοσελίδα είναι εντελώς ανώνυμη – γεγονός από μόνο του αντίθετο προς τη φυσιογνωμία κάθε οργανισμού επαλήθευσης ειδήσεων – ωστόσο αναρτήσεις της υιοθετούνται και αναπαράγονται από λογαριασμούς που συνδέονται με τη ρωσική κυβέρνηση, όπως πρεσβείες.
Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση των 12 τουλάχιστον βίντεο που όπως αποκάλυψαν ερευνητές του Πανεπιστημίου Κλέμσον και της ιστοσελίδας propublica, συνιστούν μια καμπάνια παραπληροφόρησης που έχει το ένδυμα της «επαλήθευσης ειδήσεων». Όμως τα συγκεκριμένα βίντεο που καταρρίπτονται ως ανακριβή δεν έχουν προβληθεί ποτέ από την ουκρανική πλευρά. Δηλαδή ένα ασαφές μέχρι σήμερα ρωσικό κέντρο κατασκευάζει ουκρανική προπαγάνδα μόνο και μόνο για την διαψεύσει.
Πρόκειται για μια πρωτότυπη ιστορία πληροφοριακού εμβολιασμού της ρωσικής και διεθνούς κοινής γνώμης, ώστε να αναπτύξει αντισώματα και να είναι καχύποπτη απέναντι σε κάθε βίντεο ή πειστήριο που δείχνει κάποια ουκρανική νίκη ή ρωσική ήττα. Μια επιχείρηση που δρα προληπτικά και στοχεύει στην αποδόμηση της αξιοπιστίας του αντιπάλου, συνολικά όμως διαχέει την αντίληψη ότι όλα είναι ψεύτικα.
(Part 1) Western and Ukrainian #FakeNews – the simple ones
‼️ There are hordes of them across the Internet. Made with little to no effort, their only goal is to stir emotions and hatred ?
✅ Always fact-check and think twice before reposting anything! pic.twitter.com/rmvkynEAuR
— Russian Mission in Geneva (@mission_russian) March 4, 2022
«Δυτικά και ουκρανικά fake news: Υπάρχουν άπειρα από αυτά στο ίντερνετ. Φτιαγμένα με μικρή ή καθόλου προσπάθεια ο μόνος τους στόχος είναι να υποκινήσουν το συναίσθημα και το μίσος. Κάντε πάντα επαλήθευση και σκεφτείτε το δύο φορές πριν αναδημοσιεύσετε κάτι», γράφει ένας επίσημος ρωσικός κυβερνητικός λογαριασμός στο Twitter καταρρίπτοντας ως ψευδή κάποια από τα πλάνα που υποτίθεται ότι διακίνησε η άλλη πλευρά.
Σε ένα περιβάλλον γενικευμένης καχυποψίας τίθεται το ερώτημα: Ποιος θα κάνει επαλήθευση σε αυτούς που λένε ότι διασταυρώνουν; Ποιος θα ελέγξει τους ελεγκτές;
