Απαρατήρητος πέρασε ο θάνατος του Αλεξέι Μπατάλοφ, ενός κορυφαίου Ρώσου ηθοποιού, γεγονός που κάτι δείχνει για την επιλεκτικότητα ή και τον ετεροκαθορισμό των καλλιτεχνικών ευαισθησιών και αξιών μας.
Μήπως ο Ψυχρός Πόλεμος συνεχίζεται; Αυτό μας βάζει να υποψιαστούμε η απουσία του ονόματος του Αλεξέι Μπατάλοφ από τα δημοσιογραφικά αφιερώματα στους καλλιτέχνες που πέθαναν το 2017. Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες συνηθίζεται, στις σελίδες και τα σάιτ πολιτισμού να γίνεται αναφορά στις «απώλειες» που σημειώθηκαν στον καλλιτεχνικό κόσμο, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Είναι αυτονόητο ότι το όνομα Αλεξέι Μπατάλοφ δεν λέει πολλά στις νεότερες γενιές, θα έπρεπε όμως κάτι να λέει στους δημοσιογράφους που καλύπτουν θέματα πολιτισμού και σε όσους ασχολούνται κάπως συστηματικά με το σινεμά, καθώς ο άνθρωπος αυτός ήταν ένας από τους μεγαλύτερους Σοβιετικούς ηθοποιούς της μεταπολεμικής περιόδου. Είχε την τύχη να υποδυθεί σπουδαίους ρόλους στην εποχή που κάπως έλιωναν οι πάγοι του σταλινισμού και η σοβιετική κινηματογραφική βιομηχανία έπαιρνε τα επάνω της. Δύο ταινίες στις οποίες έπαιξε, το Όταν περνούν οι γερανοί (1957) και Η κυρία με το σκυλάκι (1960) θεωρούνται κλασικές και έχουν διακριθεί στο φεστιβάλ των Καννών: με το βραβείο Καλύτερης Ταινίας η πρώτη και με το Ειδικό Βραβείο Κριτών η δεύτερη. Ιδίως η πρώτη προβάλλεται ακόμα σε κινηματογραφικές λέσχες και σε αφιερώματα στον αντιπολεμικό κινηματογράφο.
Στο Εννέα μέρες ενός χρόνου (1961) ο Μπατάλοφ συμπρωταγωνιστεί με το ιερό τέρας του σοβιετικού κινηματογράφου, τον Ινοκέντι Σμοκτουνόφσκι. Η ταινία αυτή, που φέρει την υπογραφή του Μιχαήλ Ρομ, του σκηνοθέτη του «Αληθινού φασισμού», είναι μια από τις λίγες που θίγουν το ρόλο της επιστήμης από υπαρξιακή και πολιτική άποψη. Στα χρόνια που πέρασαν ο Μπατάλοφ ψιλοξεχάστηκε (εννοώ στη Δύση), όμως το 1979 θριάμβευσε, τουλάχιστον εμπορικά, καθώς η κομεντί Η Μόσχα δεν πιστεύει στα δάκρυα πήρε Όσκαρ Ξένης Καλύτερης Ταινίας – και πιθανότατα οι λόγοι δεν ήταν αυστηρά καλλιτεχνικοί. (Μια ευχάριστη μέτρια ταινία που ωστόσο αποκαλύπτει πολλά για τις κραυγαλέες ταξικές διαφορές στην ΕΣΣΔ του Κρουτσόφ και του Μπρέζνιεφ.)
Ο Μπατάλοφ, λοιπόν, πέθανε φέτος το καλοκαίρι στα 89 του χρόνια. Στάθηκε τυχερός αφού μεγάλωσε σε καλλιτεχνικό περιβάλλον καθώς και οι γονείς του ήταν ηθοποιοί του θεάτρου, ο θείος του Νικολάι Μπατάλοφ πρωταγωνιστής στη θρυλική «Μάνα» (1926) του Πουντόβκιν. Η ποιήτρια Άννα Αχμάτοβα ήταν φίλη της οικογένειας ενώ ο ίδιος συναναστράφηκε προσωπικότητες όπως ο Μπόρις Πάστερνακ και ο Γιόζεφ Μπρόντσκι. Στη χώρα του τιμήθηκε με το παραπάνω (βραβεία, παράσημα κ.λπ.) ενώ πολύ πιθανόν να υπήρχαν και άλλοι συνομήλικοί του Σοβιετικοί ηθοποιοί που να είχαν ανάλογο ταλέντο αλλά λιγότερες ευκαιρίες να το δείξουν και να γίνουν διάσημοι. Επιπλέον, ο Αλεξέι Μπατάλοφ ήταν ένας ωραίος άντρας, που δύσκολα περνούσε απαρατήρητος. Όμως στην Ελλάδα, τουλάχιστον όσο το γκουγκλάρισα, ο θάνατός του πέρασε απαρατήρητος, ακόμα και από τον Ριζοσπάστη. Καθώς όμως η ενημέρωση είναι, σε μεγάλο βαθμό, το βασίλειο του κόπι-πέιστ, εύλογα μπορεί να σκεφτεί κανείς πως αν το Αθηναϊκό Πρακτορείο είχε αναρτήσει ένα σχετικό κείμενο, οι αναπαραγωγές του στο Διαδίκτυο θα ήταν δεκάδες.
Δεν έχω σκοπό να γράψω τη βιογραφία του ηθοποιού, εξάλλου εύκολα βρίσκει κανείς ένα σωρό στοιχεία στα ξένα σάιτ. Αυτό που εντυπωσιάζει είναι η απουσία του από τους ελληνικούς καταλόγους των διάσημων νεκρών. Ίσως η μαύρη τρύπα που τον κατάπιε να έχει σχέση με τον τρόπο που διαμορφώνονται και συχνά ετεροκαθορίζονται οι καλλιτεχνικές αξίες, οι ευαισθησίες και τα ενδιαφέροντά μας, οι προσωπικές και οι συλλογικές μυθολογίες μας. Όχι μόνο όσον αφορά το λεγόμενο γενικό ή πλατύ κοινό, αλλά ακόμα, ίσως και ειδικά, το χώρο της Αριστεράς. Για παράδειγμα, δεκάδες χιλιάδες λέξεις (και πράγματι ενδιαφέροντα κείμενα) έχουν γραφτεί για το «Τελευταίο σημείωμα» σε αριστερά σάιτ, όμως ελάχιστες για τον Καζαντζάκη του Σμαραγδή, μια ταινία που μέχρι στιγμή την έχουν δει περίπου 300.000 άνθρωποι. Συνήθως ξεμπερδεύουμε με έναν αφορισμό ή ένα «έλα τώρα, μ᾽ αυτά θ᾽ασχολιόμαστε τώρα;» Το ίδιο ισχύει για το μυθιστόρημα «Origin» του Νταν Μπράουν, που μέσα σε τρεις εβδομάδες έχει πουλήσει 61.000 αντίτυπα (ή τόσα έχουν τοποθετηθεί στα βιβλιοπωλεία),
Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να ξέρουμε τον Αλεξέι Μπατάλοφ. Σύμφωνοι. Όμως είναι κρίμα να μην ξέρουμε την Κυρία με το σκυλάκι, στη λογοτεχνική ή έστω την κινηματογραφική μορφή της… Και ο σημαντικός αυτός ηθοποιός έχει προσθέσει ένα λιθαράκι στην ομορφιά αυτής της ταινίας, αυτής της ιστορίας.
