Πότε τελειώνει κάτι; Μια εποχή ας πούμε. Μια ιστορία. Ένας έρωτας ή μια περιπέτεια. Ένα κόμμα ή μια ιστορική περίοδος.
Καθώς τελειώνει ο Μάιος κατά σύμβαση και κατά επιθυμία λες πως τέλειωσε η άνοιξη και μπήκαμε στο καλοκαίρι. Αν φυσικά σου αρέσει το καλοκαίρι. Γιατί τυπικά το καλοκαίρι αρχίζει στις 21 Ιουνίου, χθες καλή ώρα. Όμως, η άνοιξη παραμένει παρούσα, βροχές, καταιγίδες, ξαφνικές πτώσεις θερμοκρασίας, άστατα φαινόμενα. Ομοίως, όταν τελειώσει ο Αύγουστος δεν προλαβαίνεις να υποδεχθείς το φθινόπωρο, και γιατί δεν σου αρέσει, αλλά και γιατί, ακόμα κι αν βρέχει ή υποχωρεί η θερμοκρασία, το καλοκαίρι επιστρέφει με κάτι καταπληκτικές Σεπτεμβριανές ημέρες, παρότι είναι πλέον εμφανώς μικρότερες και περιέχουν ήδη στο ύφος τους τη φθορά.
Ανάλογα είναι τα φαινόμενα όταν μιλάμε για ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά περιστατικά. Η εποχή των επαναστάσεων, η εποχή του κεφαλαίου, η εποχή των αυτοκρατοριών, η εποχή των άκρων, είναι η περιοδολόγηση που έκανε ο Έρικ Χομσμπάουμ προκειμένου να οριοθετήσει τις ιστορικές περιόδους που μελετούσε, από το 1789 ως τις μέρες μας. Κι ωστόσο η διάκριση κατά τη διαπραγμάτευση των θεμάτων του δεν ήταν τόσο σαφής. Η μια εποχή εισχωρεί στην άλλη. Ό,τι σβήνει δεν εξαφανίζεται σε ένα όριο μεταξύ του υπάρχω και δεν υπάρχω. Συντηρείται με ποικίλες μορφές, καμιά φορά δηλητηριάζοντας τον καινούργιο οργανισμό, τη νέα εποχή, άλλες φορές επιστρέφει, και όχι σαν μπόρα που ξέχασε να πέσει το χειμώνα, αλλά σαν χαρακτηριστικό με αυτοτελή παρουσία, με διεκδίκηση ιστορικής επιβεβαίωσης κοκ.
Η εποχή της ειρήνης, ας πούμε, που υποτίθεται πως διανύουμε, είναι γεμάτη πολεμικές αναμετρήσεις, μικρής ή μεγάλης κλίμακας. Ανάλογα, πριν ξεσπάσει η εμφανώς εποχή του πολέμου το 1939, στην Ευρώπη, είχαν υπάρξει οι φθινοπωρινές βροντές μικρότερης έκτασης πολέμων, όπως στην Αβησσυνία και την Ισπανία. Ομοίως και το τέλος του πολέμου δεν σήμανε το τέλος του φασισμού, καθώς παρόμοια ρεύματα εξακολουθούσαν να έχουν ισχύ σε διάφορα μέρη του πλανήτη, ακόμα και στην Ευρώπη, όπως στην Πορτογαλία και την Ισπανία, ενώ και στην ίδια τη Γερμανία και αλλού, οι οπαδοί του πεσόντος θηρίου δεν παραιτούνταν από τη νοσταλγία τους. Και φυσικά, η με άλλο τρόπο αναβίωση του στις μέρες μας δείχνει ότι το τέλος δεν σημαίνει πάντα τέλος.
Φυσικά, το γεγονός πως υπάρχει μια διαρκής διήθηση της μιας εποχής στην άλλη, είτε από τη σκοπιά του καιρού το δεις, είτε από τη σκοπιά της πολιτικής και της ιστορίας, δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν τα όρια, ανάμεσα στη μια και στην άλλη, αλλά μόνο με τη μορφή των κυρίαρχων χαρακτηριστικών.
Και επισημαίνει το ιδιαίτερο στοιχείο πως ενώ τελειώνει κάτι οι επιδράσεις του στο παρόν (και πιθανώς στο μέλλον) παραμένουν ζωηρές, κυρίως όμως πως οι συναισθηματικές σχέσεις διατηρούνται επί πολύ περισσότερο, καθιστώντας το έτσι μια πραγματικότητα μέσα σε μια πραγματικότητα που έχει αλλάξει.
Προφανώς το σχόλιο αυτό θέλει να συνεισφέρει σε μια συζήτηση περί τέλους εποχής που είναι σε κυκλοφορία αυτό τον καιρό, ιδιαίτερα μετά τις ευρω-περιφερο-δημοτικές εκλογές και τα αποτελέσματά τους, καθόλου κολακευτικά για όλες τις δυνάμεις της Αριστεράς· και εν αναμονή των άδηλων (ή μήπως δυσοίωνων;) βουλευτικών.
Είναι όντως ένα τέλος εποχής; Για την Αριστερά ή για κάποιες δυνάμεις της; Κι όμως ό,τι στα μάτια κάποιων φαίνεται ως τέλος δεν φαίνεται το ίδιο στα μάτια κάποιων άλλων. Και στο κάτω-κάτω ό,τι τελειώνει είτε με ένα γδούπο είτε με ένα λυγμό, δεν σημαίνει πως σβήνει το συναίσθημα που προκαλεί, η αξία που διατηρεί, η ενέργεια που εκπέμπει, όσο κι αν αδυνατίζει. Το τέλος δεν είναι ποτέ ακριβώς ένα τέλος.
Η ασάφεια αυτή, ασάφεια της πραγματικότητας, καθώς οι ιδέες και τα συναισθήματα συνιστούν μέρος της πραγματικότητας και συνεισφέρουν σε αυτήν, γίνεται αιτία πολλών παρερμηνειών και πολλών ανθρώπινων παρεξηγήσεων. Πρώην σύντροφοι μακελεύονται για το τέλος του ενός ή την αρχή του άλλου, άλλοι πέφτουν στην απογοήτευση και την αδράνεια, άλλοι προσφεύγουν σε πιο ισχυρά “μαγαζιά” για να διασώσουν ελπίδες, άλλοι ψάχνουν να φτιάξουν κάποια ιδιόκτητα ή έστω να μερεμετίσουν τις προσόψεις των παλιών ιδιόκτητων…
Είναι εκείνη η διαδικασία που δεν μπαίνει ο χειμώνας αίφνης, με ραγδαίες καταιγίδες και μεγάλη πτώση της θερμοκρασίας – προφανής έλευση ακόμα και για κείνους που δεν θέλουν να τον παραδεχτούν. Αντίθετα, υπάρχει μια διαρκής και σταδιακή διάβρωση. Είτε πρόκειται περί του ορατού εκλογικού ποσοστού που πέφτει, είτε πρόκειται για τους φίλους που σιγά-σιγά αποσύρονται, είτε για μια πεποίθηση που δεν συγκινεί πια κ.ο.κ. Διάρκειες οι οποίες έχουν παρατεταμένη ισχύ και απροσδιόριστη κατάληξη. Κι έτσι επιτρέπουν στα συναισθήματα να αντικαθιστούν εν τέλει την πραγματικότητα αντί να συνεισφέρουν στην αλλαγή της.
Το ενδιαφέρον είναι πως όλα γίνονται στο όνομα της πραγματικότητας και του ρεαλισμού. Αλλά κυρίως από την ανάγκη να διαμορφώνονται πεποιθήσεις που θα συγκρατούν την κατάρρευση ή θα συγκροτούν μιαν αναγέννηση.
Και εν τω μεταξύ οι σεισμικές δονήσεις, ανεπαίσθητες πιθανόν, συνεχίζουν την λειτουργία της αποδόμησης. Μια πέτρα κάθε τόσο να πέφτει, για ένα κτήριο που έχει ραγίσει ο φέρων οργανισμός του, αρκεί για να νοιώσει και να γίνει λιγότερο· κι ύστερα από μερικές πέτρες να χάσκει έρμαιο των περαστικών που μπορούν να νέμονται τις αξίες του. Κάποια στιγμή μάλιστα να εγκαταλείπεται, βορά του καταπατητή.
Όπως γίνεται και με τους έρωτες (καθώς Aριστερά χωρίς ερωτικό συναίσθημα δεν λέει), όπου ο ένας από τους δυο επισπεύδει το τέλος και ο άλλος δεν το παραδέχεται και σαπίζει μέσα στη σχέση χωρίς διέξοδο μιλώντας για προδοσία. Και στην Αριστερά, όπως στους έρωτες, το συναίσθημα (όχι ως άλογο, αλλά ως συμπύκνωση αισθημάτων, λογικής και ιδεών) παρατείνει τη σχέση και εμποδίζει την ψύχραιμη έως ψυχρή αξιολόγηση.
Και στην Αριστερά, όπως και στους έρωτες, οι χωρισμοί περιέχουν οδύνη.
Και στην Αριστερά, όπως στους έρωτες, το νέο συναίσθημα δεν γεννιέται αν δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για να φουντώσει και να αναζητήσει δικαίωση.
Και στην Αριστερά, όπως στους έρωτες, είναι ανάγκη η ρεαλιστική, ψύχραιμη ματιά και η γρήγορη αναζήτηση λύσεων και υπερβάσεων.
Καθώς, ενώ το τέλος εποχής δεν είναι πάντα σαφές, το τέλος των ανθρώπων είναι (αν και τίποτα, ούτε οι άνθρωποι, δεν τελειώνει οριστικά).
