Mετάφραση από τα γερμανικά Άλεξ Κάντζιας – Ρόντε
πηγή: Jacobin
Οι φιλελεύθεροι αγαπούν το σύμπαν του Χάρι Πότερ. Δεν είναι να απορείς. Γιατί σε αυτό ο κόσμος απεικονίζεται όπως στις βαθύτερες επιθυμίες τους: Για να νικήσουμε τα δεινά της κοινωνίας, το μόνο που χρειάζεται είναι γνώση και ελιτίστικη εκπαίδευση.
Οι Φιλελεύθεροι της μεσαίας τάξης έχουν εμμονή να βλέπουν τον Χάρι Πότερ ως κάποιο είδος πολιτικής θεωρίας. Είναι τόσο ντροπιαστικό όσο και καταθλιπτικό όταν οι ενήλικες στις ταραγμένες εποχές μας αναρωτιούνται πώς θα έβλεπε τις τρέχουσες υποθέσεις κάποιος που αποκαλούνταν «Ντάμπλντορ». Αλλά αυτή η ιδιότυπη προσήλωση στον Χάρι Πότερ είναι κάτι περισσότερο από απλή «οπαδική φανφάρα». Γιατί ο Χάρι Πότερ – και ο μαγικός του κόσμος – παρέχουν το προσχέδιο για την απόλυτη φιλελεύθερη οντολογία της πολιτικής.
«Τι σημαίνει μαγεία στο πλαίσιο αυτών των κοινών κόσμων;» αναρωτήθηκε η Laurie Penny σε μια ανάρτηση του 2016 στο Baffler, η οποία διερευνά γιατί οι φιλελεύθεροι είναι τόσο ερωτευμένοι με τον Χάρι Πότερ. «Μαγεία σημαίνει δύναμη και σημαίνει προνόμιο», γράφει η Penny, ερμηνεύοντας την επιτυχία του Χάρι Πότερ ως αντανάκλαση της λαχτάρας νεαρών, απογοητευμένων ενηλίκων για μια αντιεξουσιαστική φαντασίωση.
Από μια σκοπιά σε αυτό έχει δίκιο, αλλά στο «σύμπαν του Potter» υπάρχει επίσης μια ορισμένη νεοφιλελεύθερη, αυταρχική φαντασίωση. Η «μαγεία», όπως συζητείται στο σύμπαν του Χάρι Πότερ, είναι μια δύναμη που επιτρέπει σε όσους τη κατέχουν να έχουν τεράστια επίδραση στον κόσμο – χωρίς να χρειάζεται να κάνουν πολλά από την πλευρά τους. Η J.K. Rowling παρουσιάζει στο κοινό της έναν κόσμο φαντασίας όπου αν είσαι πραγματικά καλός στο να κάνεις τα μαθήματά σου, γίνεσαι κυριολεκτικά υπερήρωας.
Όλα αυτά έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τη βικτωριανή Αγγλία και τον γοτθικό της θαυμασμό για τη μαγεία του αίματος, τις θυσίες και την αλλοτρίωση της ψυχής με αντάλλαγμα θανατηφόρα δύναμη. Ο μαγικός νεοφιλελεύθερος κόσμος της Rowling δεν είναι σκοτεινός και επικίνδυνος, αλλά άνετος και ευχάριστος. Οι επί χρόνια καλλιεργημένοι μύθοι – η αξιοκρατία, η απόκτηση προνομίων μέσω ελιτίστικης εκπαίδευσης, η δύναμη των δεδομένων – στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου μύθοι, αλλά οι δυνάμεις που οργανώνουν την πραγματικότητα μας. Αν είσαι πραγματικός σπασίκλας, θα λάβεις και κοσμική δύναμη – έτσι λειτουργεί ο κόσμος του Χάρι Πότερ.
Για μια γενιά που της υποσχέθηκαν τον κόσμο με αντάλλαγμα καλούς βαθμούς, αυτό είναι πράγματι ένα μαγευτικό όραμα. Τι σημαίνει όμως η γοητεία ορισμένων ανθρώπων με αυτές τις απόκοσμες δυνάμεις;
Ο Μαρξ είναι γεμάτος μαγεία: λέξη – κλειδί, ο «φετιχισμός των εμπορευμάτων». Για εμάς, ένα τραπέζι έχει μια εγγενή αξία – που συνδέεται με την ιδιότητα του ως τραπέζι – και αυτή η εγγενής αξία καθορίζει τις βασικές προϋποθέσεις για την παραγωγή (π.χ. για την πληρωμή των εργαζομένων). Αλλά τι εγγενή αξία έχει ένα τραπέζι ως εμπορεύσιμο προϊόν; Αν αφαιρέσουμε τη δουλειά που έγινε για την κατασκευή του τραπεζιού, το μόνο που μένει στο τέλος είναι ένα κομμάτι ξύλου. Από πού προκύπτει λοιπόν η αξία, πέραν της εργασίας; Ο φετιχισμός – η μαγική σκέψη – οδηγεί στον τετραγωνισμό του κύκλου. Μας οδηγεί να πιστεύουμε ότι η εγγενής ανταλλακτική αξία του τραπεζιού – και όχι οι κοινωνικές σχέσεις κυριαρχίας – αποτελεί τη βάση της σχέσης μεταξύ του ξυλουργού και του καπιταλιστή.
Όπου συναντά κανείς τη μαγεία στις πραγματικές κοινωνίες, η συσκότιση, η άρνηση και η εκμετάλλευση δεν είναι μακριά. Άλλωστε, η υπογραφή μιας σύμβασης εργασίας δεν είναι στην τελική παρά μια τελετουργία που δίνει στη σχέση εργοδότη και εργαζομένου τη μαγική πινελιά μιας ελεύθερης και ισότιμης ανταλλαγής. Οι σχέσεις κυριαρχίας μετατρέπονται σε σχέσεις ανταλλαγής από το φετίχ του συμβολαίου. Όλοι γνωρίζουμε ότι ο εργάτης και ο καπιταλιστής κατέχουν άνιση εξουσία. Γιατί λοιπόν να ταλαιπωρούμαστε με ένα παράλογο τελετουργικό συμβόλαιο; Σε αυτό το σημείο και η Laurie Penny κάνει λάθος: μαγεία δεν είναι μόνο δύναμη – η μαγεία αποκρύπτει υφιστάμενη εξουσία.
Τι κρύβει λοιπόν η αφοσίωση στο σύμπαν του Χάρι Πότερ; Οι θαυμαστές του δεν είναι απαραίτητα ηλίθιοι (στην τελική παίρνουν καλούς βαθμούς!), και μάλλον δεν πιστεύουν ότι κάπου στον κόσμο υπάρχει ένα λειτουργικό μαγικό ραβδί. Όμως ο Χάρι Πότερ παρουσιάζει στους θαυμαστές του τον κόσμο όπως θέλουν να είναι: Εδώ οι ιεραρχίες είναι και πάλι στη «σωστή» θέση τους. Είναι η απόλυτη «εκδίκηση των σπασίκλων», στην οποία ο φιλελεύθερος κλήρος των ειδικών, των τεχνοκρατών και των φυτών μπορεί να αποσυρθεί σε έναν χαριτωμένο, περιποιητικό φανταστικό κόσμο. Είναι ένα μέρος όπου το εκπαιδευτικό τους υπόβαθρο παρέχει τη βάση για τους κανόνες του κόσμου.
Στο σύμπαν του Χάρι Πότερ, ολόκληρος ο κόσμος συρρικνώνεται σε μια σειρά προβλημάτων που περιμένουν να λυθούν. Η πείνα είναι μόνο ένα πρόβλημα έως ότου ένας αρκετά εργατικός άνθρωπος καταλάβει πώς να πάρει φαγητό από το τίποτα. Η έλλειψη στέγης είναι κοινωνική ασθένεια μόνο εωσότου μετά από ενδελεχή συζήτηση και μακρά σκέψη βρεθεί κάπου «εκεί έξω» ένα θαυματουργό γιατροσόφι. Στο «κόσμο του Πότερ» η τεχνοκρατία μπορεί να παρουσιάσει σε ένα επαρκώς ενδιαφερόμενο και από ειδικές και ειδικούς καθοδηγούμενο εκλογικό σώμα το ακριβές ύψος των κοινωνικών παροχών, προκειμένου από την μια να τις περικόψει και από την άλλη να διασφαλίζει ότι κανείς δεν θα μείνει χωρίς φαγητό. Με τη λογική που επιδοτούνται Teslas του Elon Musk για να καταπολεμηθεί η παγκόσμια κλιματική καταστροφή, χωρίς να χρειάζεται να τα βάλει κανείς με την Shell.
Η προφανής αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι οι κοινωνίες μας αντιμετωπίζουν προβλήματα που μπορούν να λυθούν μόνο εάν οι πιο ισχυροί κάνουν θυσίες, για τις οποίες δεν μπορούν εύκολα να πειστούν με τα λόγια. Για τους φιλελεύθερους τεχνοκράτες, ο πολιτισμένος λόγος είναι ένα είδος φετίχ ή μαγικού ξορκιού – η συναίνεση που επιτυγχάνεται με αυτόν τον τρόπο συσκοτίζει τις υπάρχουσες σχέσεις εξουσίας.
Στην τελική η πρόταση της μαγείας είναι μια παραχώρηση – και αυτό ίσχυε τόσο στην εποχή του Μαρξ όσο και στη δική μας. περίπλοκα προβλήματα μετατρέπονται σε απλά και το μόνο που χρειάζεται για την επίλυσή τους είναι η ικανότητα να επηρεάζει κανείς υλικά τον κόσμο. Χάνεις, αλλά τουλάχιστον βγάζεις μια καλή ιστορία για να λες. Οι απειλές που αντιμετωπίζουν οι φιλελεύθερες δημοκρατίες από τις αντιδραστικές δυνάμεις είναι περίπλοκες, προκαλούνται από τις ίδιες και δεν επιλύονται εύκολα. Δεν εξαφανίζονται με μια πνευματώδη πικέτα, έναν χαρισματικό πολιτικό ή ένα μαγικό ξόρκι.
Πως αποδέχεται κανείς ότι όλα όσα νομίζαμε ότι γνωρίζαμε για την αγορά κατοικίας ήταν ψέματα; Πώς να αντιδράσει κανείς σε μια διαρκή κρίση που αποκλείει όλο και περισσότερους ανθρώπους, όταν αυτή η κρίση αποτελεί δομικό στοιχείο της οικονομίας μας; Οι ιστορίες φαντασίας που λέμε στον εαυτό μας είναι παραπλανητικά απλοϊκές – και όσο περισσότερο χρόνο αφιερώνουμε στην αναζήτηση ψεύτικης εξουσίας, τόσο ισχυρότεροι γίνονται αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία.
Γιατί λοιπόν αγκιστρωνόμαστε τόσο σφιχτά στα σύμβολα του Χάρι Πότερ; J.K. Η Ρόουλινγκ έχει δημιουργήσει έναν κόσμο που απλώνει το φιλελεύθερο, αρμονικό φαντασίιακό σε τέτοιο βαθμό που η ελιτίστικη παρλαπίπα γίνεται νόμος της φύσης.
* Ο R.j. Quinn είναι συγγραφέας και κωμικός. Ζει στο Λονδίνο και είναι ο παραγωγός του podcast »Trashfuture«.