Πηγή: Η Εποχή
Ζακ Ταρντί & Ζαν Βωτρέν «Η κραυγή του λαού – Ιστορίες από την παρισινή κομμούνα», μετάφραση: Γιάννης Καυκιάς, εκδόσεις: ΚΨΜ, 2021 (επανέκδοση)
H ιστορία των κόμικς είναι πολυκύμαντη και –εν μέρει– αχαρτογράφητη. Η συνειδητοποίηση, ωστόσο, των εικαστικών και εκφραστικών δυνατοτήτων αυτής της τέχνης δεν άργησε να γίνει αντιληπτή. Και αυτό είχε ως συνέπεια τα κόμικς, από ένα υποτιμημένο εκφραστικό μέσο, να μετεξελιχθούν σε μια ευρέως αποδεκτή και αυτόνομη μορφή τέχνης – την ενάτη εκ των καλών τεχνών.
Όσο για την καταγωγή των κόμικς, έχει αναζητηθεί ακόμη και στα σπήλαια, όταν οι πρωτόγονοι άνθρωποι διατύπωναν ιστορίες μέσα από ζωγραφιές. Αλλά, πέρα από τέτοιες υπερβολές, τα πρώτα δείγματα ανατυπωμένων εικόνων που αφηγούνταν ιστορίες –με ή χωρίς λόγια– θα εμφανιστούν στη Μεγάλη Βρετανία τον 17ο αιώνα, κυρίως με τη μορφή ανυπόγραφων φυλλαδίων πολιτικού, χιουμοριστικού και ενίοτε θρησκευτικού χαρακτήρα.
Σταδιακά, τα σχέδια άρχισαν να συνοδεύονται από πλαίσια στα οποία τοποθετούνταν τα λόγια ή από «μπαλονάκια» που έβγαιναν από τα στόματα των «ομιλούντων» πρωταγωνιστών. Πάντως, είναι με την έλευση της χαλκογραφίας, στις αρχές του 19ου αιώνα, που η δυνατότητα για πιστή αναπαραγωγή σε μικρό κόστος θα δημιουργήσει μια «βιομηχανία εικονογραφημένης σάτιρας».
Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι εκδίδονται εκατοντάδες περιοδικά με εικονογραφημένα επίκαιρα της εποχής, καθώς και πολλά φυλλάδια με εικονογραφημένα μυθιστορήματα. Την ίδια περίπου εποχή, στην Αμερική, τα κόμικς γνωρίζουν ξεχωριστή άνθηση στις εφημερίδες και το 1896 δημοσιεύεται στην «Νew York Journal» το εκπληκτικό «Υellow Κid» του Richard Outcault, το οποίο δημιουργεί αίσθηση σε όλη τη χώρα.
Οι συνθήκες πλέον είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές και πολλοί δημιουργοί αποκτούν φήμη και χρήμα, ανάμεσά τους και ο σπουδαίος Winsor McCay με το ονειρικό «Little Nemo in Slumberland». Ώσπου, το 1930 εμφανίζεται ο πασίγνωστος Μίκι Μάους από τον Walt Disney και ο Ντικ Τρέισι του Chester Gould, ενώ την ίδια χρονιά στην Ευρώπη, κάνει το ντεμπούτο του ο περίφημος Τεν-Τεν του βέλγου Herge.
Σε κάθε περίπτωση, η «χρυσή εποχή» των κόμικς θα ξεκινήσει τη δεκαετία του ’30 με την έλευση των υπερηρώων, όπως ο Σούπερμαν που διασχίζει τους αιθέρες της Μητρόπολης και ο Μπάτμαν, ο οποίος αναλαμβάνει να σώσει την Γκόθαμ Σίτι από τους κακοποιούς. Σε αυτό το νέο εκφραστικό είδος, ο λόγος είναι εκ των πραγμάτων ελλειπτικότερος, αφαιρετικότερος και –παράλληλα– πυκνός και ουσιαστικός. Βασικό στοιχείο, άλλωστε, στα κόμικς είναι πάντα εκείνη η λεπτή ισορροπία ανάμεσα στον λόγο και την εικόνα, η οποία καθιστά το εγχείρημα απαιτητικό και περίπλοκο.
Έτσι, ενώ αρχικά τα κόμικς είχαν έναν κωμικό χαρακτήρα, σχετικά σύντομα έμελλε να δημιουργηθούν νέες προσεγγίσεις. Και, βέβαια, μία από τις μεγαλύτερες σχολές κόμικς είναι η γαλλόφωνη – δηλαδή, οι Bandes Dessinees ή B.D. ή «εικονογραφημένες λωρίδες» με τους κορυφαίους σχεδιαστές Ράιζερ και Βολίνσκι να προετοιμάζουν το κλίμα για όσα σημαντικά θα επακολουθούσαν από τον Μάη του ’68 και μετά.
Με την πάροδο των χρόνων, καλλιτέχνες όπως ο Μοέμπιους, ο Ούγκο Πρατ, ο Ένκι Μπιλάλ, ο (πρώιμος) Μίλο Μανάρα, θα προσδώσουν ξεχωριστή αίγλη και ποικιλομορφία στην ένατη τέχνη, δημιουργώντας όλες τις προϋποθέσεις για να μιλάει κανείς σοβαρά για τα κόμικς. Και, αναμφίβολα, ένα τέτοιο συναρπαστικό δείγμα αυτής της τέχνης είναι «Η κραυγή του λαού – Ιστορίες από την παρισινή κομμούνα» σε σχέδια και διασκευή κειμένου του Ζακ Ταρντί, με βάση το ομώνυμο μυθιστόρημα του Ζαν Βωτρέν.
To 1871 ήταν μια επαναστατική χρονιά για τη Γαλλία που οδήγησε στην παρισινή Κομμούνα. Πριν από 150 χρόνια οι Παριζιάνοι αντιτάχθηκαν στην εξουσία. Όλα ξεκίνησαν την 18η Μαρτίου 1871: Στη μητρόπολη των κοινωνικών αναταραχών, η απόπειρα απομάκρυνσης από το ύψωμα της Μονμάρτρης των κανονιών, των τελευταίων δηλαδή αμυντικών όπλων του Παρισιού, θα σταθεί η αφορμή για το ξέσπασμα της πρώτης κοινωνικής επανάστασης, της Κομμούνας.
Οι κομμουνάροι με διάταγμα θέτουν υπό τη σημαία της Κομμούνας όλους τους εθελοντές και τονίζουν μέσα από κείμενα και μπροσούρες ότι ο στόχος τους δεν είναι εθνικοαπελευθερωτικός, αλλά ταξικός, καλώντας στον αγώνα τόσο τις επαρχιακές πόλεις της Γαλλίας, όσο και τους λαούς άλλων χωρών.
Στόχος του γάλλου συγγραφέα Βωτρέν είναι η εξοικείωση του αναγνώστη με αυτό το εξαιρετικής σημασίας ιστορικό γεγονός, επιμένοντας περισσότερο στην απλή εξιστόρηση των συμβάντων, παρά στην ανάλυσή τους. Το εγχείρημα απογειώνει εικαστικά ο κορυφαίος σχεδιαστής κόμικς, Ζακ Ταρντί. Κινηματογραφιστής πιστός της ιστορίας, ο Ταρντί παρακολουθεί από κοντά τη δράση των ηρώων του στους δρόμους, στα οδοφράγματα, στις πλατείες και στα στενά του Παρισιού.
Και καταφέρνει να αναβιώσει εκείνη την εποχή με ιδιαίτερη εμμονή στη λεπτομέρεια και στην ιστορική ακρίβεια, με έναν τρόπο που θα τον ζήλευαν μεγάλοι σκηνοθέτες και συγγραφείς. Το επικής κλίμακας αποτέλεσμα είναι άψογο: μια αφήγηση νουάρ σε μαυρόασπρους τόνους και γκρι αποχρώσεις, με σκηνικό ένα Παρίσι που φλέγεται από την εξέλιξη του πρώτου ταξικού πολέμου, ο οποίος θα κρατήσει εβδομήντα δύο μέρες – προτού πνιγεί στο αίμα.
Μέσα από συναντήσεις απρόσμενες, ή καθορισμένες και από γεγονότα ενίοτε θολά και αινιγματικά, η Ιστορία πρωταγωνιστεί, οι ρόλοι αποσαφηνίζονται, η επανάσταση ζωντανεύει. Περισσότερο από την απλή διασκευή ενός μυθιστορήματος, ο Ζακ Ταρντί επιτελεί με αυτό το κομψοτέχνημα ένα απαραίτητο καθήκον μνήμης: Για να ξαναγεννηθεί –έστω, ως έργο τέχνης– μία πραγματική, όμορφη ουτοπία…
