Hecube, pas Hecube
Σκηνοθεσία Τιάγκο Ροντρίγκες, από την Comedie Francaise στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
«Aυτά τα δάκρυα είναι ίσως δάκρυα που ποτέ της δεν είχε χύσει. Ίσως δάκρυα πόνου, ενοχής, αγάπης…
Είναι ίσως αυτά τα δάκρυα που δανείζει τώρα στην Εκάβη, στην πρόβα, ενώ εγώ η Κορυφαία, λέω:
«Φοβερά τα δεινά που υπομένουμε»
Και αυτή η σκέψη δένει απόλυτα μ’ αυτό που δήλωσε ο σκηνοθέτης:
«Μερικές φορές πιστεύουμε ότι ο πόνος μας είναι πρωτόγνωρος και μοναδικός, ότι κανείς δεν έχει υποφέρει τόσο πολύ όσο εμείς στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Όμως αρκεί να πάμε στο θέατρο…»
Κι εγώ σκέφτομαι: Ζούμε με τα δανεικά δάκρυα της Εκάβης. Δηλαδή αντίθετα. Αυτή μας δανείζει τα δάκρυά της. Γιατί της περισσεύουν.
Μια μελέτη για τα όρια της οδύνης. Τα όρια του πόνου. Για τη δίψα της δικαιοσύνης. Αυτή είναι ουσιαστικά η ματιά του σκηνοθέτη.
Η Κομεντί Φρανσαίζ είναι «το σπίτι του Μολιέρου» με μεγάλη Ιστορία, όμως κατά πόσο το δραματολόγιό του και η τεχνική, η φόρμα των ερμηνευτών του, ταιριάζει με το «Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου»;
Ήδη βέβαια αυτός ο θεατρικός οργανισμός είχε παρουσιάσει στην Επίδαυρο το 2019 την παράσταση Ηλέκτρα/Ορέστης σε σκηνοθεσία Ίβο Βαν Χόβε.
Δεν με άφησε αδιάφορη το γεγονός ότι στην πρεμιέρα της «Εκάβης» στην Αβινιόν στις 30 Ιουνίου, ο Τιάγκο Ροντρίγκες διέκοψε το χειροκρότημα, για να προβεί σε μια πύρινη Ανακοίνωση για λογαριασμό του Φεστιβάλ της Αβινιόν εν όψει των αποτελεσμάτων του πρώτου γύρου των Γαλλικών εκλογών, δηλώνοντας ευθαρσώς ότι ο ίδιος είναι δημοκράτης, προοδευτικός και αντιρατσιστής.
O Ροντρίγκες είναι απόλυτα ειλικρινής στις προθέσεις του. Η παράστασή του δεν είναι η Εκάβη του Ευριπίδη.
Είναι η δική του προσπάθεια μέσω ενός αρχαίου μύθου να μιλήσει για τη δικαιοσύνη, που μόνο οι μητέρες του κόσμου δικαιούνται απόλυτα να διεκδικήσουν με πύρινα μάτια για λογαριασμό των παιδιών τους, όταν οι ανάλγητες εξουσίες του κόσμου, κατάφωρα παραβιάζουν για μικρονοϊκά συμφέροντα.
Και γοητεύεται φυσικά από αυτόν τον αρχαίο μύθο, το αρχαίο θαύμα, σύμφωνα με τον οποίο μία γυναίκα μεταμορφώθηκε σε σκύλα με κόκκινα μάτια που πέταγαν φωτιές, σκαρφάλωσε σ’ ένα κατάρτι και γαύγιζε στους ναυτικούς που την κοίταζαν με περιδεή περιέργεια. Γιατί αδίκησε το παιδί της, ένας φίλος.
Το ερώτημα φυσικά που τον απασχόλησε, ήταν το πώς να φέρει στο σήμερα μια τέτοια κατάσταση, αρχετυπική παρότι Ευριπίδεια.
Το εύρημά του δεν είναι πρωτόγνωρο, όμως η πραγμάτωσή του επί σκηνής αποτέλεσε άθλο.
Ο σκηνοθέτης τοποθετεί επί σκηνής ένα τραπέζι, όπου γύρω του, μια ομάδα ηθοποιών κάνει πρόβες στην τραγωδία του Ευριπίδη, Εκάβη.
Αναλωνόμαστε για λίγο στα παρασκήνια ενός θεάτρου. Χαμογελάμε με τα αστεία της συντεχνίας.
«Δεν θα προλάβουμε την πρεμιέρα», φωνάζει ο σκηνοθέτης. «Αργούμε και δεν έχουμε τη δικαιολογία ότι άργησε ο συγγραφέας. Μας έχει φέρει το έργο εδώ και 2.500 χρόνια».
Κατ’ αυτόν τον τρόπο εισέρχεται στον κόσμο της τραγωδίας για να μας διηγηθεί πως: Η Βασίλισσα της Τροίας μετά την νίκη των Ελλήνων τα έχει χάσει όλα. Σκλάβα στο τέλος του πολέμου, επιδιώκει να εκδικηθεί για το γιο της που δολοφονήθηκε από το Βασιλιά της Θράκης Πολυμήστορα. Αυτός που του είχε εμπιστευτεί το γιό της και τα πλούτη του. Ο φίλος που την πρόδωσε. Αυτό που με τίποτα δεν μπορεί να δεχτεί. Η Νάντια παράλληλα, η ηθοποιός που ενσαρκώνει την Εκάβη, παλεύει με το προσωπικό της δράμα. Να αποδοθεί δικαιοσύνη για την κακοποίηση του αυτιστικού της παιδιού, του Ότις από τους υπεύθυνος του ιδρύματος στους οποίους το είχε εμπιστευτεί.
Όπως έχει δε δηλώσει ο ίδιος ο σκηνοθέτης, το εύρημα βασίζεται σε πραγματικό γεγονός που συνέβη πρόσφατα στην Ελβετία.
Όσο παρακολουθούσα την Έλσα Λεπουάβρ να προσπαθεί να γίνει Εκάβη, ενώ ταυτόχρονα ως Νάντια παλεύει για το παιδί της, τόσο μου θύμιζε την δικιά μας Μαρία Καρυστιανού που δε θρηνεί μόνο το χαμό της 20χρονης κόρης της στο δυστύχημα – έγκλημα της σιδηροδρομικής τραγωδίας της κοιλάδας των Τεμπών, αλλά συνεχίζει να μάχεται ως άλλη Εκάβη – Νάντια για τη δικαίωση του παιδιού της.
Πόσο πιο σημερινή και πραγματική θα μπορούσε να είναι μια τέτοια προσέγγιση…
Όλη η παράσταση ακροβατεί ανάμεσα στην εξέλιξη της τραγωδίας που στηρίζεται σε έναν αρχετυπικό μύθο και το δράμα της ηρωίδας που συμβαίνει παράλληλα στο τώρα.
Η δε επιτυχία του εγχειρήματος στηρίζεται ακριβώς στη μετάβαση από τον έναν κόσμο στον άλλον.
Το εγχείρημα του Ροντρίγκες είναι καθαρά πολιτικό. Από τον άγριο αρχαίο κόσμο μεταφερόμαστε στην υποτίθεται δημοκρατικά οργανωμένη κοινωνία μας που εγκληματεί κατά κόρον κατά των ευάλωτων. Των φτωχών, των παιδιών, των ασθενών, των γυναικών. Ποια δικαιοσύνη λοιπόν. Δικαιολογημένα παρακολουθούμε μια σταδιακά εξαγριωμένη μητέρα που προσπαθεί να τα βάλει με το σύστημα. Πότε Εκάβη, πότε Νάντια, πάντα μητέρα με κόκκινα μάτια και στην αγκαλιά της το ένα πόδι της σκύλας, πληγωμένη, ψάχνει για δικαιοσύνη, ψάχνει το χαμένο της κουτάβι, μέχρι που ταυτίζεται με την ηρωίδα της. Μεταμορφώνεται και ταυτίζεται με την Εκάβη – Σκύλα με τα πύρινα μάτια. Όπως εκδικείται η Εκάβη του μύθου τον Βασιλιά της Θράκης, έτσι και η Νάντια θα τους διασύρει όλους. Δικαστές και πολιτικούς. Ναι, τα δάκρυα της Εκάβης είναι δικά της.
Υπήρξαν θεατρικές σκηνές που πράγματι έλαμψαν σαν διαμαντάκια.
Μία είναι αυτή που με την μουσική υπόκρουση του τραγουδιού «Try a little tenderness» του Ότις Ρέντινγκ, όλος ο θίασος θα χορέψει στο ρυθμό ενός αυτιστικού παιδιού.
Επίσης η σκηνή κατά την οποία η «Νάντια» απευθύνει στο κοινό τις 47 λέξεις που μπορεί να πει το αυτιστικό παιδί της: ήλιος, όχι ήλιος, μέρα, όχι μέρα, χάδι, όχι χάδι, αλλά σοκολάτα…
Συγκλονιστική η σκηνή του τυφλωμένου βασιλιά (ως εκδίκηση της Εκάβης) που σκαρφαλώνοντας τα σκαλιά του κοίλου φωνάζει σπαρακτικά «C’ est Hécube! C’ est Hécube!» (Loïc Corbery), αλλά ομοίως και αυτή με τον σύγχρονο γερουσιαστή που εμφανίζεται έξαλλος με ματωμένα μάτια, ένας σκληρός συμβολισμός.
Αλλά και η τελική σκηνή με την «Νάντια» να βγάζει μικρά σκυλίσια γρυλίσματα ενώ τα πύρινα μάτια του αγάλματος διαπερνούν το σκοτάδι, έκλεισε αυτό το δράμα με συγκλονιστικό τρόπο. «Κύων γενήσῃ πύρσ᾽ ἔχουσα δέργματα», έλεγε η προφητεία στο τέλος της τραγωδίας: «Σκύλα θα γίνεις με μάτια σα φλόγα».
Και ήταν σαν να έλεγε πως απέναντι σε κάθε κακοποιητική εξουσία θα βρίσκεται απέναντί της μια μάνα που ο θρήνος της θα είναι πιο ισχυρός από κάθε πυροβόλο όπλο.
Και μπροστά από τα μάτια μου στο ρόλο της Εκάβης παρέλασαν η Μάγδα Φύσσα, η μητέρα του Ζακ, η Μαρία των Τεμπών, αλλά και ο πατέρας Μάγγος, μητέρα φροντίστρια κι αυτός κι άλλες κι άλλες.
Το σκηνικό εκτός από το τραπέζι της πρόβας περιλάμβανε και το σκεπασμένο έως του τέλους που αποκαλύφθηκε, άγαλμα ενός σκύλου, ως βωμός θυσίας και σύμβολο της μάνας.
Το καστ της παράστασης ήταν εξαιρετικό με την δραματική αλλά καθόλου μελοδραματική ερμηνεία της ΄Ελσας Λεπουάβρ στο ρόλο της Νάντιας, Εκάβης, ως Λύκαινα και μάνα, να καθορίζει την παράσταση. Ναι, δεν είναι τραγωδός, αλλά και το έργο του Πορτογάλου σκηνοθέτη μπορεί να πατάει στο μύθο της τραγωδίας αλλά ουσιαστικά αφηγείται μια δραματική σύγχρονη ιστορία.
Και ο υπόλοιπος θίασος άξιος σε όλα του.
Ο Denis Podalydès ζωντανεύει τον Αγαμέμνονα και τον Εισαγγελέα. Ο Loïc Corbery υποδύεται τον Βασιλιά της Θράκης Πολυμήστορα και τον Υπουργό Εσωτερικών, η Séphora Pondi στο ρόλο της συνηγόρου, οι Eric Génovèse, Élissa Alloula και Gaël Kamilindi συμπληρώνουν επάξια το καστ, αναδεικνύοντας τις παραμέτρους και το βάθος του έργου.
Προσωπικά η μόνη ένσταση που έχω αφορά στον θεατρικό χώρο. Θα προτιμούσα την συγκεκριμένη παράσταση στην Αθήνα και σε κλειστό χώρο.
Γνώμη μου είναι πως το Θέατρο της Επιδαύρου πρέπει να διατηρήσει το χαρακτήρα του ως σκηνή αρχαίας τραγωδίας και κωμωδίας. Οι εξαιρέσεις πρέπει να είναι σπάνιες και απλώς να επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Αλλά αυτή είναι μια άλλη σοβαρή συζήτηση που δεν διακρίνω κανέναν πρόθυμο από τους αρμόδιους να την κάνει.
