«Ένας Θρύλος με πολλά πρόσωπα» τιτλοφορείται το νέο βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου, με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την ίδρυση του Ολυμπιακού Συνδέσμου Φιλάθλων Πειραιώς. Που έγραψε ιστορία στο ελληνικό ποδόσφαιρο και γενικότερα στον αθλητισμό, την οποία παρακολουθούμε μέσα από τις 330 σελίδες του βιβλίου.
Ο Αλεξίου γράφει ως ένθερμος οπαδός του Ολυμπιακού και φυσικά έρχεται σε αντίθεση μ’ εκείνο το -όχι και τόσο περιορισμένο- τμήμα του κόσμου της Αριστεράς (και κυρίως της αριστερής διανόησης), που αντιμετωπίζει το ποδόσφαιρο σαν το σύγχρονο «όπιο του λαού». Αναφερόμενος στον Εντουάρντο Γκαλεάνο, που μας υπενθύμιζε και τη θέση του Αντόνιο Γκράμσι για το ποδόσφαιρο, «το βασίλειο της ανθρώπινης συντροφικότητας που ασκείται σε ελεύθερο χώρο».
Με μια σύντομη και περιεκτική αναφορά στην ιστορία του κατεξοχήν λαϊκού αθλήματος, κατατίθενται στοιχεία από τη συγκρότηση και ανάδειξη γνωστών ποδοσφαιρικών ομάδων από διάφορες χώρες (Βρετανία, Ισπανία, Ιταλία, Αργεντινή κ.λπ.), ως έκφραση της κοινωνικής αντιπαλότητας ανάμεσα στον αστικό κόσμο και τον κόσμο της εργασίας. Ξεκαθαρίζοντας, εντούτοις, ότι «θα ήταν αστείο να υποστηριχτεί […] στην εποχή μας», ότι «υπάρχουν “λαϊκές”, “προοδευτικές” ή, πολύ περισσότερο “αριστερές” ομάδες που συγκρούονται με τις “αστικές”, “αντιδραστικές”».
«Καταρχάς», γράφει ο Σπύρος Αλεξίου, «να ξεκαθαρίσουμε πως ο χαρακτηρισμός “λαϊκές” αφορά την κοινωνική προέλευση και τα χαρακτηριστικά που ακολουθούν μια ομάδα από την ίδρυσή της και δεν αφορά φυσικά τη δημοφιλία τους. Η Ρεάλ, η Γιουβέντους, ο Άγιαξ, ο ΠΑΟ, ομάδες δημοφιλέστατες είναι και τα δεκάδες εκατομμύρια των οπαδών τους στη συντριπτική πλειοψηφία τους εργαζόμενοι/ες και νέοι/ες. Δεν μπορούν, λοιπόν, σε καμιά περίπτωση να ταυτιστούν με τη μεγαλοαστική τάξη ή, πολύ περισσότερο, με φασιστικά καθεστώτα. Από την άλλη, είναι τουλάχιστον αφέλεια να πιστεύουμε πως η Γιουνάιτεντ, η Λίβερπουλ, η Μπάρτσα, η Μπόκα, ο Ολυμπιακός, επιχειρήσεις με χρηματιστηριακή αξία δισεκατομμυρίων ευρώ, συνεχίζουν να κινούνται στο πνεύμα των εργατών των σιδηροδρόμων, των λιμανιών και των κλωστοϋφαντουργείων, του Ντουρούτι, της Πασιονάρια, του Γόδα και του Μουράτη».
Γράφοντας για την ιστορία του Ολυμπιακού, ο συγγραφέας κάνει ενδιαφέρουσες και πολύτιμες αναφορές συνολικότερα στην ιστορία του ελληνικού ποδοσφαίρου, ιδιαίτερα στις απαρχές της. Η οποία και πάλι συνδέεται με γενικότερες κοινωνικές συνθήκες και αντιθέσεις.
Έτσι, στο βιβλίο γίνεται μια σχετικά εκτενής αναφορά στην ανάπτυξη του Πειραιά και στην ανάδειξή του, κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, στο πρώτο λιμάνι και την πιο σημαντική βιομηχανική πόλη της χώρας. Επικεντρώνοντας στη συγκρότηση της πειραϊκής εργατικής τάξης και του εργατικού κινήματος, αλλά και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αστικής τάξης στις δύο γειτονικές πόλεις. Την Αθήνα και τον Πειραιά.
Χαρακτηριστική είναι και η αντιπαραβολή της ίδρυσης του Ολυμπιακού με την ίδρυση του Παναθηναϊκού, του «αιώνιου αντιπάλου», στη γειτονική πρωτεύουσα:
«Ο ΠΑΟ ιδρύθηκε από μεσοαστούς που μεγάλωσαν σε αστικό περιβάλλον, είχαν αστική κουλτούρα κι ο πυρήνας των οπαδών του ήταν τα αστικά και μεσοαστικά στρώματα του κέντρου της Αθήνας, μιας πόλης που μετά το 1900 και ειδικά στον Μεσοπόλεμο συγκέντρωσε όλη σχεδόν την πολιτιστική δημιουργία της χώρας. Εξέφραζε την πρωτεύουσα, δεν ένιωθε πως δημιουργείται ως “αντίπαλο δέος” κάποιου, δεν έβλεπε κάποια ομάδα ως κοινωνικό αντίπαλο παρά μόνο στο πλαίσιο του αθλητισμού. Μετέφερε την κληρονομιά του ρομαντισμού και της αντίληψης του κλασικού αθλητισμού.
Από μεσοαστούς ιδρύθηκε κι ο Ολυμπιακός, μόνο που αυτοί ήταν αυτοδημιούργητοι, προέρχονταν κατά κανόνα από τα λαϊκά στρώματα και είχαν ανάλογη κουλτούρα. Είχαν γαλουχηθεί με το όνειρο ενός Πειραιά που θα γινόταν η πόλη-πρότυπο και είχαν δει αυτό το όνειρο να καταρρέει εξαιτίας… “εξαιτίας της Αθήνας που μας έκλεψε τους καλύτερους” ήταν η ρηχή και συναισθηματική εξήγηση που γέννησε την ανάγκη αντίδρασης. Οι Πειραιώτες είχαν, λοιπόν, “αντίπαλο δέος”, δημιούργησαν τον Ολυμπιακό “για να πάρουν πίσω την περηφάνια τους”, δεν έβλεπαν το ποδόσφαιρο μόνο ως σπορ, δεν καταλάβαιναν πολλά από ρομαντισμό και κλασικό αθλητισμό».
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, «το πρώτο μεγάλο επίτευγμα του Ολυμπιακού ήταν […] ο συγκερασμός των αντιθέσεων, αρχικά στους κόλπους των μεσοαστών, αλλά πάνω από όλα μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων, των -διαφορετικής καταγωγής- γειτονιών, των προσφύγων, των συντεχνιών του λιμανιού ως και των παιδικών συμμοριών που οι συγκρούσεις τους στον πετροπόλεμο έμειναν στην ιστορία. Διαμορφώθηκε ένα νέο, “πειραϊκό” όραμα υπεροχής, αντίστοιχο με αυτό που ενοποίησε την πειραϊκή κοινωνία το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα».
Στο βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου, παρακολουθούμε την ιστορική διαδρομή της πειραϊκής ομάδας, της «ελληνικής Μπαρτσελόνα», όπως τη χαρακτηρίζει, από την ίδρυσή της, το 1925, μέχρι σήμερα. Πάντα σε συνάρτηση με τις γενικότερες πολιτικο-κοινωνικές εξελίξεις, τόσο στον Πειραιά όσο και γενικότερα στη χώρα.
Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι αναφορές στη Μεγάλη Δεκαετία του ’40 και στη σύνδεση της ιστορίας της ομάδας με την εποποιία της εαμικής Αντίστασης. Τότε που αναδείχθηκαν ηρωικές μορφές, όπως ο λοχαγός του ΕΛΑΣ, Νίκος Γόδας. Ο ποδοσφαιριστής του Ολυμπιακού που εκτελέστηκε το 1949, φορώντας την ερυθρόλευκη φανέλα.
Και ακολουθεί η ιστορική διαδρομή κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, όταν ο Ολυμπιακός κατέκτησε το προσωνύμιο «Θρύλος». Και στη συνέχεια η ιστορική του πορεία με την καθοριστική παρουσία εκπροσώπων του μεγάλου κεφαλαίου, από τον Γουλανδρή μέχρι τον Μαρινάκη. Με εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία για την εμπλοκή τους, κυρίως ως επιλογή ενίσχυσης των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων.
Πολύτιμο και το νέο βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου, αξίζει να διαβαστεί όχι μόνο από τους οπαδούς του Ολυμπιακού, αλλά και απ’ όποιον ενδιαφέρεται για μια σημαντική πτυχή της νεοελληνικής κοινωνικής ιστορίας: το ποδόσφαιρο, ως στοιχείο λαϊκής πολιτισμικής έκφρασης.
