«Μ’ αρέσει να περπατώ στη βροχή γιατί δεν φαίνονται τα δάκρυα μου».
Η πιο πάνω κουβέντα του Τσάρλι Τσάπλιν συμπυκνώνει την κατάσταση και τα συναισθήματα των συνανθρώπων από τον τεκτονικό σεισμό που έπληξε την Τουρκία και τη Συρία στις 6 του Φλεβάρη του 2023, στις 3.30 τα ξημερώματα της Δευτέρας.
Να συνειδητοποιήσουμε το χτύπημα
Το μέγεθος του ήταν θηριώδες (7,8 βαθμών της Κλίμακας Ρίχτερ). Σε συνδυασμό μάλιστα με την μακρότατη διάρκεια των ισχυρών ταλαντώσεων (γύρω στα 60 δευτερόλεπτα, που συνεπάγεται μεγάλο πλήθος άσκησης επαναλαμβανόμενων πιεζουσών δυνάμεων και ροπών φόρτισης σε δοκούς και κολώνες) καθιστούσε την αντιμετώπιση του σεισμού εξαιρετικά δύσκολη και απαιτητική σε ό,τι αφορά τις κατασκευές.
Οι καταστροφές (νεκροί, τραυματίες, αγνοούμενοι, υποδομές) είναι τόσο μεγάλες ώστε καμιά χώρα, ούτε η Τουρκία, ούτε η Συρία, ανακοίνωσε τον συνολικό και τελικό αριθμό των αγνοουμένων, των νεκρών, των τραυματιών και των υποδομών. Οι τελικοί αριθμοί θα ανακοινωθούν μετά από καιρό, πόσο μάλλον που ακόμη και τώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές συμβαίνουν μετασεισμοί και σεισμοί άνω των πέντε και έξι Ρίχτερ με νέα θύματα.
Προς ώρας η Τουρκία έχει ανακοινώσει πάνω από 41.000 νεκρούς, η Συρία πάνω από 5.800. Η τουρκική υπηρεσία αντιμετώπισης καταστροφών Afad έχει επίσης δώσει στη δημοσιότητα πως πάνω από 105.000 κτίρια έχουν καταρρεύσει.
Την ίδια ώρα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι περίπου 26 εκατομμύρια άνθρωποι στην Τουρκία και τη Συρία χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια.
Το χτύπημα επομένως είναι μεγάλο, η ανάγκη αλληλεγγύης λαών και κρατών κατεπείγουσα και υψηλή.
Υπό αυτές τις συνθήκες ο Ερντογάν υπόσχεται να χτίσει 200.000 κατοικίες για τους πληγέντες.
«Θα χτίσουμε νέες Αντάκια (Αντιόχεια), Ισκεντερούν (Αλεξανδρέττα) και Αρσούζ. Θα τις ξαναχτίσουμε από το μηδέν», δήλωσε ο Τούρκος πρόεδρος.
Πριν λοιπόν αποδώσουμε ευθύνες, πριν βγάλουμε τα όποια συμπεράσματα, είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουμε το χτύπημα του σεισμού αυτό καθ’ αυτό.
Ο μεγαλύτερος γνωστός σεισμός στον κόσμο είχε μέγεθος 9,6 και έγινε στη Χιλή το 1960, με μήκος ρήγματος πάνω από 1.000 Km.
Οι επόμενοι τέσσερεις μεγαλύτεροι γνωστοί σεισμοί είναι: το 1964 στην Αλάσκα 9,2, το 2004 στη Σουμάτρα 9,1, το 1952 στην Βορειοανατολική Σιβηρία (Καμτσάτκα) 9,0 και το 1957 στην Αλάσκα (νησιά Αλεούτια) 9.
Να αναλογιστούμε πως η ενέργεια που εκλύεται και μεταφέρεται από τα σεισμικά κύματα (τα σεισμικά κύματα όπως και κάθε κύμα είναι μεταφορέας ενέργειας) από ένα σεισμό 8 ρίχτερ είναι τεράστια, 16 δις.!!! κιλοβατώρες (Ε=16Χ109 Kwh). Δηλαδή ο σεισμός με μέγεθος Μ=8,0 θα μπορούσε να καλύψει τις συνολικές ενεργειακές ανάγκες της χώρας μας για δέκα μήνες (σύμφωνα με τη ΔΕΗ οι ετήσιες ενεργειακές ανάγκες της χώρας ήταν π.χ. το 1990 22 δις κιλοβατώρες. Ε=22Χ109 Kwh). Η ενέργεια του σεισμού των 8 ρίχτερ ισοδυναμεί με την ενέργεια μερικών δεκάδων ατομικών βομβών Χιροσίμας!
Επιπλέον, η εκλυόμενη ενέργεια από βαθμό σε βαθμό Ρίχτερ είναι εκθετικά μεταβαλλόμενο μέγεθος.
Να σημειωθεί πως σε ολόκληρη τη Γη σεισμοί (κυρίως τεκτονικοί[1]) με μέγεθος 7,0-7,9 συμβαίνουν 18 ανά έτος, με μέγεθος 8,0-8,9 συμβαίνουν 1 ανά έτος, με μέγεθος 9,0-9,9 συμβαίνουν 1 ανά 20 χρόνια.
Ωστόσο η καταστροφικότητα των σεισμών αυτών είναι σχετικά περιορισμένη είτε γιατί η σεισμόγονα πηγή είναι υποθαλάσσια είτε επειδή συμβαίνουν σε μεγάλο βάθος, ή και τα δυο.
Τα σεισμικά κύματα που εκπέμπει μια σεισμογόνα πηγή είναι και εγκάρσια και διαμήκη. Αλλά τα εγκάρσια δεν διαδίδονται στο εσωτερικό των υγρών.
Άρα η θάλασσα (ή μια λίμνη) λειτουργεί σαν ηθμός που κόβει τα εγκάρσια σεισμόγονα κύματα, επομένως και το αντίστοιχο μέρος της σεισμικής ενέργειας που αυτά μεταφέρουν.
Γι’ αυτό, εξ αιτίας της μειούμενης μεταφερόμενης σεισμικής ενέργειας, η καταστροφικότητα των σεισμών των οποίων η σεισμογόνα πηγή βρίσκεται στο θαλάσσιο χώρο π.χ. δυτικά των Ιονίων, γύρω από τη Ρόδο, νοτιοδυτικά και νότια της Κρήτης, είναι περιορισμένη.
Σεισμοί γεννιούνται μόνο μέσα στη λιθόσφαιρα της γης και οι σεισμικές εστίες φθάνουν περίπου μέχρι 700Km βάθος. Το μεγαλύτερο εστιακό βάθος σεισμού που έχει υπολογιστεί είναι 720Km.
Η λιθόσφαιρα της γης δεν είναι ενιαία αλλά απαρτίζεται από επτά (7) μεγάλες πλάκες (Αφρικανική, Ευρασιατική, Ινδο-Αυστραλιανή, Ανταρκτική, πλάκα του Ειρηνικού, Βορειο-Αμερικανική, Νοτιο-Αμερικανική) και πολλές άλλες μικρότερες, που ολισθαίνουν, πάνω στο υποκείμενο παχύρρευστο μανδυακό υλικό, την ασθενόσφαιρα, πραγματοποιώντας σχετικές μεταξύ τους κινήσεις.
Οι πλάκες αυτές λέγονται λιθοσφαιρικές πλάκες.
Οι τεκτονικές λιθοσφαιρικές πλάκες
Ανάλογα με το εστιακό τους βάθος οι σεισμοί διακρίνονται σε:
• Επιφανειακούς σεισμούς με εστιακό βάθος μικρότερο από 60 Km
• Σεισμούς ενδιάμεσου βάθους με εστιακό βάθος μεταξύ 60 – 300 Km.
• Σεισμούς μεγάλου βάθους με εστιακό βάθος μεγαλύτερο από 300 Km.
Οι σεισμοί ενδιάμεσου και μεγάλου βάθους καλούνται πλουτώνιοι σεισμοί.
Οι σεισμοί σε Τουρκία και Συρία με μέγιστο εστιακό βάθος τα 16 χιλιόμετρα είναι επομένως εξαιρετικά επιφανειακοί σεισμοί με το επίκεντρο τους στη στεριά, δίχως δηλαδή την παρεμβολή νερού (θάλασσας ή λίμνης) που θα λειτουργούσε ως κόφτης των εγκαρσίων κυμάτων, ως κόφτης δηλαδή μέρους της καταστροφικής σεισμικής ενέργειας που αντιστοιχεί στα εγκάρσια κύματα.
Ο κοινωνικός χαρακτήρας των σεισμών
Την Τετάρτη 19 Ιούλη του 2017 στην τότε συνεδρίαση της Επιτροπής Έρευνας και Τεχνολογίας της Βουλής με θέμα «Η ανισότητα μπροστά στον σεισμικό κίνδυνο» ο Θ. Τάσιος, Ομότιμος Καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και ακαδημαϊκός, υπογράμμιζε: «Ο σεισμός έχει ταξική συνείδηση διότι διεθνώς, ποια σπίτια είναι εκείνα τα οποία θα γκρεμίσει; Τα σπίτια των φτωχών. Γιατί τα σπίτια των φτωχών; Διότι αυτά είτε είναι αυθαίρετα, είτε δεν έγιναν με μελέτες, είτε είναι τα παλαιότερα από όλα». «Η διακινδύνευση, που είναι το ρίσκο που λέμε, δηλαδή οι κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες από την εκδήλωση του κινδύνου, είναι μεγάλες ή μικρές, ανάλογα με τη θέση, με τον πλούτο, με το σπίτι όπου μένεις», πρόσθεσε, για να καταλήξει: «Είναι βέβαιο ότι έχουμε μπροστά μας μια ανθρωπογενή ανισότητα ενώπιον της τεχνολογίας, ενώπιον του προσδόκιμου ζωής».
Αυτό συνέβη και στην περιοχή Τουρκίας – Συρίας που έπληξε ο σεισμός.
Τα χτισίματα της νύχτας: Οιονεί τάφοι
Τη δεκαετία του 80 γαλλικές, γερμανικές ιταλικές και άλλες πολυεθνικές δημιούργησαν υποκαταστήματα στην περιοχή των φτηνών εργατικών χεριών και της φτώχειας, στην περιοχή της Ανατολίας.
Γύρω από αυτές τις πολυεθνικές, σαν στεφάνη, αναπτύχθηκαν τούρκικες βιοτεχνίες που μετεξελίχθηκαν στα σύγχρονα τούρκικα μονοπώλια. Αυτής της νέας τούρκικης αστικής τάξης τα συμφέροντα εκφράζει το ΑΚΡ και ο Ερντογάν.
Τότε λοιπόν, στην άναρχη αστική ανάπτυξη της Τουρκίας (αλά Ελλάδα της περιόδου ‘55-‘75), «τη δεκαετία του ’80, το ποσοστό της αυθαίρετης δόμησης έφθανε το 50% – μιλάμε για πολυώροφα κτίρια. Υπήρχε μάλιστα τεχνικός όρος στην Τουρκία, “τα χτισίματα της νύχτας”», εξηγεί στις 13 Φλεβάρη στην Καθημερινή ο Θ. Τάσιος[2].
Τόσο στη συζήτηση στη Βουλή όσο και γενικότερα τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν έδειξαν ότι κάθε φορά τα κύρια θύματα των σεισμών είναι οι εργατικές – λαϊκές συνοικίες και υποβαθμισμένες περιοχές.
Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, που σύμφωνα με τον Τάσιο «γεννάει το 50% της σεισμικής ενέργειας, κατά μέσο όρο, που βγαίνει στην Ευρώπη κάθε χρόνο», ο κανονισμός για το χτίσιμο των κτιρίων που προβλέπει τα ελάχιστα για την αντισεισμική θωράκιση τροποποιήθηκε το 1985 και αναπροσαρμόστηκε το 2003 μετά το σεισμό του ‘99 της Αθήνας.
Ωστόσο το 80% των κτιρίων της χώρας, δηλαδή περίπου 4.000.000 κτίρια, είναι κατασκευασμένα πριν το 1985. Πρόκειται στη συντριπτική τους πλειοψηφία για σπίτια που μένουν οι εργατικές – λαϊκές οικογένειες.
Αν λοιπόν γράφονται αυτές οι γραμμές είναι επειδή επιβάλλεται να δημιουργηθούν οι όροι ώστε να εκπονηθεί μια επιτελική απόφαση πάνω στο ζήτημα της προβολής και διεκδίκησης μιας σύγχρονης πολιτικής για την πολεοδομική αντισεισμική προστασία των κτιρίων και στην Ελλάδα.
Η αντισεισμική προστασία είναι ταυτόχρονα επιστημονικό και «πολιτικό θέμα».
Η πολιτική ευθύνη επιμερίζεται στις κυβερνήσεις πρωτίστως, στους συγκεκριμένους εργολάβους και κατασκευαστές αλλά και από διαφορετική σκοπιά στο εργατικό κίνημα.
Οι αντισεισμικοί κανονισμοί στην Ελλάδα είναι πλέον υψηλότατου επιπέδου.
Ωστόσο «χωλαίνει ο έλεγχος, χωλαίνουν οι προτεραιότητες των αξιών», «σε ποιο βαθμό χρηματοδοτείς ορισμένα πράγματα ή ενθαρρύνεις τη δανειοδότηση» επισημαίνει πάλι ο κ. Τάσιος. Εδώ είναι οι ευθύνες της πολιτικής και των φορέων της.
Αλλά και οι ίδιοι οι συγκεκριμμένοι κατασκευαστές είχαν γνώση πως όταν χτίζεις ένα κτίριο με 24 αντί τα προβλεπόμενα 32 υποστυλώματα, με έλλειψη δοκών, με αυθαίρετη προσθήκη ορόφων, με ελλιπή επισκευή από την πυρκαγιά του 1993, τότε αυτό το κτίριο είναι οιονεί τάφος.
Αυτό ακριβώς συνέβη στη Ρικομέξ η οποία κατέρρευσε στο σεισμό της 7ης Σεπτεμβρίου 1999. Το εργοστάσιο έγινε ο τόπος θανάτου για 43 άτομα.
Από δω πηγάζουν και οι συγκεκριμένες προσωπικές ευθύνες αλλά και οι προκλήσεις για το οργανωμένο κίνημα σε όλα του τα επίπεδα.
[1] Τεκτονικοί σεισμοί: είναι εδαφικές δονήσεις οι οποίες προκαλούνται από την βίαιη διάρρηξη των πετρωμάτων της γης, ως αποτέλεσμα της δράσης τεκτονικών δυνάμεων συμπίεσης και εφελκυσμού. Είναι οι πιο συνηθισμένοι, το 90% των επιφανειακών σεισμών και το σύνολο των πλουτώνιων είναι τεκτονικοί
Ηφαιστειογενείς σεισμοί: είναι εδαφικές δονήσεις που συνοδεύουν τις ηφαιστειακές εκρήξεις. Αποτελούν το 7% του συνόλου των επιφανειακών σεισμών.
Εγκατακρημνισιγενείς σεισμοί: είναι εδαφικές δονήσεις που οφείλονται σε καταπτώσεις οροφών φυσικών σπηλαίων. Έχουν συνήθως μικρό μέγεθος και αποτελούν το 3% του συνόλου των επιφανειακών σεισμών.
[2] Θεοδόσης Τάσιος στην «Κ»: Φτιάχνουμε κτίρια και τα εγκαταλείπουμε
