Πρόσφατα, καθώς συγκέντρωνα οπτικό υλικό για μια ομιλία μου για τη ρωσική πρωτοπορία στη Λέσχη των Αναιρέσεων, έπεσα πάνω στα σκουλαρίκια της Ρόζας. Για την ακρίβεια, στο περίφημο σχέδιο του Ελ Λισίτσκι για το μνημείο προς τιμήν της Ρόζας Λούξεμπουργκ, το οποίο ενέπνευσε τα σκουλαρίκια της φωτογραφίας. O νικητής τα παίρνει όλα, ήταν η πρώτη μου σκέψη, ή μάλλον η αγορά τα παίρνει όλα.
Ο Ελ Λισίτσκι ήταν ένας από τους κορυφαίους, τους πιο επιδραστικούς εικαστικούς καλλιτέχνες εκείνης της περιόδου. Το σχέδιό του για το μνημείο (1919-1920), που δεν υλοποιήθηκε, εκτίθεται σήμερα στη Συλλογή Κωστάκη στη Θεσσαλονίκη. Τα σκουλαρίκια ανήκουν σε μια σειρά παρόμοιων κοσμημάτων που εμπνέονται από έργα τέχνης. Στο ενημερωτικό σημείωμα που συνοδεύει το προϊόν διαβάζουμε ότι η Ρόζα Λούξεμπουργκ ήταν μια “antiwar activist”, μια ακτιβίστρια που είχε ταχθεί κατά του πολέμου. Σαν να λέμε μια καλή κυρία με φιλειρηνικά συναισθήματα, που το μνημείο της, σε μικρογραφία, μπορεί να φορεθεί σαν σκουλαρίκι από κάθε γυναίκα που δεν είναι γεράκι ή γερακίνα του πολέμου.
Η Ρόζα ήταν μια κομμουνίστρια κι επαναστάτρια που δολοφονήθηκε, κατακρεουργήθηκε από παραστρατιωτικά αποβράσματα στο Βερολίνο, όμως αυτού του είδους οι πληροφορίες ίσως να αφαιρούν κάτι από τη λάμψη του συγκεκριμένου κοσμήματος.
Δεν με ενοχλούν οι αφίσες ή τα μπλουζάκια με τη στάμπα του Τσε Γκεβάρα. Ούτε τα σκουλαρίκια και τα κοσμήματα γενικά. Εδώ και χιλιετίες οι άνθρωποι στολίζονταν όπως μπορούσαν. Όμως το “antiwar activist” δεν καταπίνεται. Και σκέφτομαι πως αν δεν υπήρχε ο πόλεμος στην Ουκρανία, ίσως και το μαυσωλείο του Λένιν στην Κόκκινη Πλατεία να ενέπνεε κάποια σκουλαρίκια – μήπως ένας antiwar activist δεν ήταν κι αυτός;
