Η αντιφασιστική – παρτιζάνικη νίκη στην Ιταλία του 1945 είχε ως επιστέγασμα τη δημιουργία ενός Συντάγματος, που προσέδωσε στη νεοσύστατη Δημοκρατία σαφή και αδιαπραγμάτευτο αντιφασιστικό προσανατολισμό, ύστερα από δύο δεκαετίες σκληρής μουσολινικής δικατορίας. Αμέσως την επόμενη χρονιά, οι ηττημένοι φασίστες δημιούργησαν το κόμμα MSI, του οποίου το επίσημο ακρωνύμιο ήταν «Movimento Sociale Italiano» (Ιταλικό Κοινωνικό Κίνημα) και για τους πιο μυημένους «Mussolini Sempre Immortale» (Μουσολίνι για Πάντα Αθάνατος). Έμβλημα του κόμματος ήταν η τρίχρωμη φλόγα, που παραλλαγές της αποτέλεσαν σύμβολο φασιστικών και εθνικιστικών κινημάτων της μεταπολεμικής Ευρώπης (παρόμοιο είχε και η ΕΠΕΝ).
Την ίδια φλόγα φέρει, σε περίοπτη θέση στο λογότυπο του και ο σύγχρονος απόγονος του MSI, το κόμμα Fratelli d’ Italia (Αδελφοί της Ιταλίας) της Τζόρτζια Μελόνι, η οποία πριν λίγες μέρες συμπλήρωσε τρία χρόνια στην ιταλική διακυβέρνηση. Η τρικομματική κυβέρνηση συνασπισμού νεοφασιστών και ακροδεξιών (συμμετέχουν η Λέγκα του Σαλβίνι και η Forza Italia) είναι η τέταρτη μακροβιότερη στην ιστορία της ιταλικής Δημοκρατίας και ευελπιστεί να σπάσει κάθε ρεκόρ. Το ίδιο, όπως φαίνεται, επιθυμεί και μεγάλη μερίδα της ιταλικής αστικής τάξης, καθώς σύμφωνα με έρευνα που έγινε στο πλαίσιο του Cernobbio Forum στην λίμνη Κόμο (την ετήσια μάζωξη του ιταλικού και όχι μόνο αστισμού), το 80% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι κρίνουν θετικά το έργο της Μελόνι. Και γιατί να μην το κρίνουν άλλωστε; Οι ίδιοι βλέπουν τζίρους και καθαρά κέρδη να αυξάνονται, ενώ οι εργαζόμενοι βλέπουν τους μισθούς τους να μειώνονται και τα δικαιώματά τους σε υγεία, παιδεία και κοινωνικά αγαθά να περιορίζονται.
Πολιτική λιτότητας και κοινωνικής αδικίας
Η σημερινή κυβέρνηση εφαρμόζει με επιμέλεια τα δημοσιονομικά στάνταρ λιτότητας της ΕΕ, ενισχύει τις ελαστικές μορφές απασχόλησης, μειώνει τις εργοδοτικές εισφορές, υποβαθμίζει τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας ενώ αρνήθηκε πραξικοπηματικά πρόταση της αντιπολίτευσης για διασφάλιση κατώτατου μισθού. Χαρακτηριστικό είναι, ότι από το 2021 μέχρι σήμερα ο πραγματικός μισθός έχει μειωθεί κατά 8% ενώ η ιταλική βιομηχανία κατέγραψε αύξηση τζίρου 250 δισ. Ευρώ, σε σχέση με το 2019.
Το επίπεδο της σχετικής φτώχειας αγγίζει πλέον το 11% ενώ η απόλυτη φτώχεια του ιταλικού λαού φτάνει το 9,7%. Στην επιδεινούμενη αυτή κατάσταση συνέβαλε σημαντικά η κυβερνητική κατάργηση του κοινωνικού επιδόματος του πολίτη (reddito di cittadinanza), που αποτελούσε μια μικρή μορφή στήριξης για ανέργους, οικογένειες χωρίς εισόδημα και άτομα με προβλήματα υγείας. Ο τερματισμός του επιδόματος συνοδεύτηκε με τις γνωστές νεοφιλελεύθερες ρητορείες περί «τεμπέληδων που ζουν με επιδόματα» και φυσικά από το γνωστό ιδεολόγημα της ατομικής ευθύνης και της λογικής του «είσαι σε αυτή την κατάσταση επειδή δεν προσπάθησες αρκετά».
Στον τομέα της υγείας, η χρόνια υποχρηματοδότηση (η Ιταλία βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ στις κατά κεφαλήν δαπάνες), έχει διαλύσει το δημόσιο σύστημα με αποτέλεσμα γιατροί, νοσηλευτές και ευρύτερο προσωπικό να αποχωρούν λόγω κακών συνθηκών εργασίας. Το 2024, σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά, οι άνθρωποι που δεν ζήτησαν υγειονομική περίθαλψη ή εγκατέλειψαν θεραπεία για οικονομικούς λόγους αυξήθηκαν κατά 2 εκατομμύρια, φτάνοντας τα 6 εκατομμύρια. Αντίθετα, το 2023 τα κέρδη των μεγάλων ιδιωτικών κλινικών ανήλθαν σε 12 δισεκατομμύρια ευρώ, αυξημένα κατά 5,7% σε σχέση με το 2022 και 15,5% σε σχέση με το 2019.
Την ταξική μεροληψία υπέρ των ισχυρών έρχονται να επιδεινώσουν δύο εξωτερικοί παράγοντες, οι οποίοι οξύνουν τις εσωτερικές αντιθέσεις και αδικίες. Ο πρώτος είναι η πολεμική οικονομία και οι εξοπλιστικές δαπάνες, που αυξάνονται κατακόρυφα εις βάρος των μισθών, του κοινωνικού κράτους και των συλλογικών ελευθεριών. Η εξοπλιστική φρενίτιδα θα ενισχύσει κατά μεγάλο ποσοστό την ήδη καταστροφική άνοδο των στρατιωτικών δαπανών της χώρας (από 19.576 εκατομμύρια δολάρια το 2014 σε 48.800 σήμερα) και θα ωφελήσει, μεταξύ άλλων, και τους ισχυρούς εγχώριους οπλοβιομήχανους. Τα τελευταία χρόνια, τα κέρδη μετά φόρων των δέκα κορυφαίων ιταλικών εταιρειών εξαγωγής όπλων αυξήθηκαν κατά 45% με τη ρευστότητα να σημειώνει αύξηση στο 175%. Πρώτη σε αυτή την κατηγορία είναι η πολεμική βιομηχανία Leonardo, η οποία έκλεισε το 2024 με έσοδα 17,8 δισ. ευρώ και παραγγελίες 20,9 δισ ευρώ.
Όσον αφορά τους δασμούς της τάξεως του 15% που επέβαλαν οι ΗΠΑ, αναμένεται να αποτελέσουν ζημιογόνο παράγοντα για τον ιταλικό καπιταλισμό, με τις συνέπειες να μετακυλίονται στους εργαζόμενους, μέσω περαιτέρω περιορισμού ή μείωσης μισθών, απολύσεων, αυξημένης εκμετάλλευσης και εντατικοποίησης της εργασίας. Οι ιταλικές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ φτάνουν περίπου τα 65 δισ. ευρώ και αν υπολογίσουμε και την σχετική υποτίμηση του δολαρίου, το συνολικό κόστος αυξάνεται ακόμη περισσότερο.
Στην υπηρεσία του ΝΑΤΟ και του πολέμου
H Μελόνι βέβαια, μόνο ευχαριστώ δεν είπε στον Τραμπ, που δεν ανέβασε περισσότερο τους δασμούς, καθώς ύστερα από την περσινή εκλογή του Αμερικάνου προέδρου, αποτελεί, σε μεγάλο βαθμό, τον εμπορικό και ιδεολογικό του αντιπρόσωπο στην Ευρώπη. Οι ιδεολογικές συγγένειες και οι σχέσεις εγγύτητας της ιταλίδας πρωθυπουργού με τον ακροδεξιό Τραμπ αποτελούν μόνο ένα μέρος της συνολικής εθελόδουλης πολιτικής της ιταλικής κυβέρνησης, απέναντι στις ΗΠΑ και τον ευρωατλαντισμό.
Στο καθαρά στρατιωτικό κομμάτι, τα παραδείγματα δεν είναι λίγα: βασικός αποστολέας πολεμικού υλικού στην Ουκρανία, ουσιαστική συμφωνία με τις καταστροφικές απαιτήσεις του Τράμπ για αύξηση νατοϊκών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ, ισχυρή νατοϊκή παρουσία στα Δυτικά Βαλκάνια, ηγετικός ρόλος στην τυχοδιωκτική επιχείρηση «Ασπίδες» εναντίον των Χούθι της Υεμένης, τρείς χιλιάδες Ιταλοί στρατιώτες στην Ανατολική Ευρώπη ως εφεδρική οπισθογραμμή του ευρωατλαντικού στρατοπέδου και πλήρης σύμπνοια με τις ΗΠΑ, όσον αφορά την κάλυψη της γενοκτονίας που συμβαίνει στη Γάζα. Μάλιστα, εδώ και δύο χρόνια, δηλαδή από την έναρξη της γενοκτονίας, ιταλικές οπλοβιομηχανίες όπως η προαναφερθείσα Leonardo, στην οποία συμμετέχει και το κράτος, εξακολουθούν να στέλνουν όπλα στο Ισραήλ. Τελευταίο «κατόρθωμα» της Μελόνι η δήλωση της ότι η αποστολή αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη Global Sumud Flotilla είναι «ανεύθυνη» και «στοχεύει να δημιουργήσει πρόβλημα στην ιταλική κυβέρνηση».
Στο εμπορικό πεδίο, που βέβαια δεν αποσυνδέεται από το παραπάνω, η Ιταλία, προσμένοντας ψίχουλα ως αντάλλαγμα, αποτελεί τον καλύτερο πελάτη για τις αμερικάνικες ενεργειακές εταιρίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι το περασμένο καλοκαίρι, η δημόσια ενεργειακή εταιρία της Ιταλίας ΕΝΙ υπέγραψε εικοσαετές(!) συμβόλαιο με την αμερικάνικη ενεργειακή Venture Global για την αγορά του πανάκριβου υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Η μακρά διάρκεια του συμβολαίου αναδεικνύει τον βαθμό την ιταλικής και ευρωπαϊκής ενεργειακής υποτέλειας στην Αμερική. Προφανώς η ιταλική κυβέρνηση δεν περίμενε τον Τραμπ να ανέβει στην εξουσία για να αγοράσει το LNG, καθώς ήδη υπό την προεδρία των Δημοκρατικών οι αμερικάνικες εισαγωγές φυσικού αερίου στην Ιταλία αυξήθηκαν από 8,5% το 2021 στο ιστορικό υψηλό του 36,2%, το 2024.
Παράλληλα, η κυβέρνηση έχει εκφράσει την διαφωνία της για ενδεχόμενες κυρώσεις ή αύξηση της φορολόγησης στις Αμερικάνικες Big Tech με έδρα την Ευρώπη, προσπαθώντας να παίξει τον «κατευναστικό μεσολαβητή» μεταξύ Αμερικής και ΕΕ, αλλά και ευελπιστώντας να προσελκύσει στην Ιταλία «τις αμερικανικές επενδύσεις σε υπολογιστές τεχνητής νοημοσύνης και υπηρεσίες cloud», σύμφωνα με δήλωση της ίδιας της Μελόνι.
Καταστολή – Αυταρχισμός – Άλωση του κράτους
Ίσως το πιο επικίνδυνο γεγονός για τη δημοκρατία και τα κινήματα είναι το διάταγμα για την ασφάλεια, γνωστό ως DDL Sicurezza, με το οποίο η κυβέρνηση, υπό το πρόσχημα της ασφάλειας, θεσπίζει μέτρα που αυστηροποιούν ποινές για διάφορες μορφές διαμαρτυρίας (παθητική αντίσταση, καταλήψεις, διαδηλώσεις κατά έργων, διαμαρτυρίες σε φυλακές και κέντρα κράτησης μεταναστών) και καλύπτει νομικά αυθαιρεσίες των σωμάτων ασφαλείας και των μυστικών υπηρεσιών. Έτσι εντείνεται η λογική ενός παντοδύναμου κράτους, που θεωρεί τα δημοκρατικά δικαιώματα, την αλληλεγγύη και την αντίσταση ως επικίνδυνες παρεκκλίσεις. Αντιθέτως, ιδανικό και κριτήριο αυτού του κράτους θα είναι η «εθνική ασφάλεια» έναντι των απείθαρχων «άλλων», οι οποίοι την υποσκάπτουν. Απεργοί, διαδηλώσεις, κινήματα διαμαρτυρίας με θεματικό περιεχόμενο, ελεύθεροι κοινωνικοί χώροι, και μετανάστες μπαίνουν στο στόχαστρο, ενώ τα χέρια των δυνάμεων καταστολής λύνονται.
Παράλληλα, ο αυταρχισμός, ο ρατσισμός και η δολοφονική πολιτική της Ευρώπης -Φρούριο επεκτείνεται και στο πεδίο της μετανάστευσης, όπου τα τελευταία χρόνια η Ιταλία έχει εντείνει τη δολοφονική στρατιωτικοποίηση των συνόρων, αυξάνει σε μεγάλο ποσοστό τις απελάσεις, δυσκολεύει τις αιτήσεις ασύλου και αδειών παραμονής και στοχοποιεί διασώστες και ΜΚΟ που ασχολούνται με το προσφυγικό. Η «καινοτομία», μάλιστα, σε αυτό το πεδίο, είναι η εξαγωγή της πολιτικής καταστολής έναντι προσφύγων και μεταναστών με τη δημιουργίας κέντρων κράτησης στην Αλβανία, σε μια προσπάθεια παράκαμψης των εγχώριων συνταγματικών περιορισμών. Στην παρούσα φάση ωστόσο, το τελευταίο σχέδιο έχει παγώσει, καθώς, τόσο ιταλικά δικαστήρια, όσο και το Ευρωπαϊκό έβγαλαν καταδικαστικές αποφάσεις για την παραπάνω διαδικασία.
Στον τομέα της Δικαιοσύνης ο στόχος είναι οι εισαγγελείς να μετατραπούν από ανεξάρτητους φορείς σε εργαλεία της εκτελεστικής εξουσίας. Ο διαχωρισμός τους από το δικαστικό σώμα και η δημιουργία νέων πειθαρχικών μηχανισμών, ενισχύει την πολιτική επιρροή στη Δικαιοσύνη, υπονομεύοντας την ισότητα ενώπιον του νόμου και ανοίγοντας τον δρόμο για την περαιτέρω προστασία, παντός τύπου, ισχυρών συμφερόντων.
Η επέκταση της εξουσίας σε κρίσιμους τομείς του κράτους και του πολιτισμού αποτελεί επίσης σημαντική προτεραιότητα της Μελόνι και του Fratelli d’Italia. Από τα Δ.Σ. δημόσιων οργανισμών τοπικής και εθνικής εμβέλειας, μέχρι τη RAI, τη Biennale και άλλα μεγάλα πολιτιστικά ιδρύματα, τοποθετούν έμπιστα πρόσωπα σε θέσεις-κλειδιά, δημιουργώντας πελατειακά δίκτυα και επιχειρώντας να ελέγξουν την πολιτιστική και ενημερωτική ατζέντα στη λογική ενίσχυσης μιας ακροδεξιάς πολιτικής και ιδεολογικής ηγεμονίας.
Επίθεση στο σύνταγμα – Σημεία Τομές
Όπως αναφέραμε, μερικώς, στην αρχή του κειμένου, το Σύνταγμα της ιταλικής δημοκρατίας, δημιουργημένο υπό το πρίσμα της παρτιζάνικης αντίστασης και με την έντονη επιρροή του τότε Κομμουνιστικού Κόμματος, έχει έντονα προοδευτικά στοιχεία. Διακηρύσσει ότι είναι θεμελιωμένο στην εργασία, στην αναλογική συμμετοχή του λαού στις αποφάσεις, στην αποκήρυξη του πολέμου και στην διασφάλιση ίσων δικαιωμάτων για όλους τους Ιταλούς πολίτες, ανεξαρτήτως περιφέρειας. Στο πέρασμα του χρόνου, τμήματα του συνταγματικού χάρτη, αποτέλεσαν εμπόδιο για τις νεοφιλελεύθερες αναδιαρθρώσεις και για αυτό τον λόγο, τόσο οι κυβερνήσεις της Δεξιάς, όσο και εκείνες του Δημοκρατικού Κόμματος, επιχείρησαν «ξήλωμα» πολλών κρίσιμων σημείων. Η παρούσα κυβέρνηση σκοπεύει «να πάρει στις πλάτες της» δύο τροποποιήσεις, που αν εφαρμοστούν θα καταστρατηγήσουν θεμελιακά-προοδευτικά συνταγματικά στοιχεία, θα διευρύνουν το χάσμα Βορρά – Νότου, θα εντείνουν την εξάρτηση των κοινωνικών αγαθών από τους νόμους της αγοράς, και θα αυξήσουν τον κυβερνητικό συγκεντρωτισμό.
Η πρώτη τροποποίηση γνωστή ως διαφοροποιημένη αυτονομία (autonomia differenziata), μεταφέρει κεντρικές κρατικές αρμοδιότητες και παροχές στις περιφέρειες, δημιουργώντας ανισότητα και ουσιαστική άρση της διασφάλισης ίσων δικαιωμάτων και πρόσβασης στα κοινωνικά αγαθά για όλους του πολίτες της χώρας. Οι κυβερνήτες των περιφερειών, με λογική μάνατζερ ιδιωτικής εταιρίας, θα πρέπει να αποφασίζουν με κριτήρια κόστους-οφέλους για θέματα που αποτελούν αναφαίρετα λαϊκά δικαίωμα. Για παράδειγμα, ζητήματα όπως το αν θα διατεθούν δωρεάν φάρμακα σε ασθενείς, ή τον αν θα επισκευαστεί η στέγη ενός σχολείου θα εξαρτώνται από το κατά πόσο η τάδε ή η δείνα περιφέρεια έχει εξασφαλίσει (άραγε πως;) τους αναγκαίους πόρους. Το κεντρικό κράτος δεν θα διασφαλίζει τίποτα ακόμα και αν υπάρχει εικόνα κατάρρευσης.
Η δεύτερη τροποποίηση, ονομάζεται πρωθυπουργισμός (premierato). Με την συγκεκριμένη τροπολογία ο πρωθυπουργός θα εκλέγεται προσωποκεντρικά από τους πολίτες και οι εκλογικές λίστες που τον υποστηρίζουν θα παίρνουν αυτομάτως εκλογικό μπόνους με ισχυρή πλειοψηφία. Αυτό θα έχει συνέπεια ο πρωθυπουργός να έχει εκτελεστικές και νομοθετικές υπερεξουσίες, οι οποίες θα του επιτρέπουν να παρακάμπτει συχνά διαβουλεύσεις, μέσω κατεπειγόντων διαδικασιών και να περνάει διατάγματα και νομοσχέδια με μεγαλύτερη ευκολία. Ο ρόλος του Κοινοβουλίου αλλά και του Προέδρου της Δημοκρατίας θα υποβαθμιστεί, καθιστώντας ολοένα και δυσκολότερη την αντιπολίτευση, το μπλοκάρισμα διαδικασιών και εντέλει την πτώση της κυβέρνησης ανεξαρτήτως των πεπραγμένων της.
Η συσσωμάτωση ακραίου κέντρου και νεοφασιστών
Όσα αναφέρθηκαν, αποτελούν μονάχα ορισμένες πτυχές των πεπραγμένων, των σχεδιασμών και της φυσιογνωμίας της σημερινής ιταλικής κυβέρνησης. Ωστόσο, αναδεικνύουν το βασικό τρίπτυχο πάνω στο οποίο στηρίζεται και αυτό είναι το: «νεοφιλελευθερισμός – ευρωατλαντική πολεμοκαπηλεία – αυταρχική εκτροπή». Οι κυβερνητικές πολιτικές περιλαμβάνουν, επίθεση εναντίων των εργαζομένων και γενικά των οικονομικά αδύναμων, κρατικό αυταρχισμό, υποκίνηση κοινωνικού αυτοματισμού, ενισχυμένη καταστολή, πολεμική εμπλοκή – προετοιμασία, εθνικισμό, ξενοφοβία, επιθετικότητα καθώς και σκληρή μεταχείριση προσφύγων και μεταναστών.
Δεν πρόκειται για μια κατάσταση εξαίρεσης. Αυτή η είναι η σύγχρονη ευρωενωσιακή πραγματικότητα, που βήμα βήμα επιχειρείται να εμπεδωθεί όλο και περισσότερο, δημιουργώντας όλο και πιο αυταρχικά, αντεργατικά και πολεποκάπηλα προηγούμενα. Πάνω σε αυτή την συνθήκη έρχονται και «κουμπώνουν» οι νεοφασίστες της Μελόνι, ενσωματωμένοι πλήρως στην ακροκεντρώα, κεντροδεξιάς ή κεντροαριστερής προέλευσης, κυρίαρχη πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα, αποτελώντας το θεσμοποιημένο πια φασιστικό παρακλάδι της.
Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα έρχεται ο ρόλος της Μελόνι ως κεντρικός παράγοντας της ΕΕ, η πρωταγωνιστική της θέση στις συνομιλίες με την Αμερική, ο διορισμός του Ραφαέλε Φίτο των Fratelli d’ Italia ως εκτελεστικού αντιπροέδρου της Κομισιόν για τη Συνοχή και τις Μεταρρυθμίσεις κτλ. Σε αυτή την πραγματικότητα έχει «κουμπώσει» εδώ και καιρό ο Όρμπαν, καθώς και οι ακροδεξιοί που συμμετέχουν ή στηρίζουν κυβερνήσεις όπως της Κροατίας, της Φινλανδίας, της Ολλανδίας και της Σουηδίας. Και γιατί όχι αύριο μεθαύριο, η Λεπέν, το AFD, το Sega, το Vox και οι λοιπές αντιδημοκρατικές δυνάμεις που επί της ουσίας μοιράζονται και ενστερνίζονται, τα ιδανικά και τις πρακτικές της ΕΕ και ευρύτερα του σύγχρονου καπιταλισμού, που επιχειρεί να κάνει το δικό του, όλο και πιο καταστροφικό για τους λαούς, «άλμα προς τα εμπρός».
