Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
Συχνά πυκνά οι εκπρόσωποι δημοσκοπικών εταιρειών αναλύοντας δημοσκοπικά ευρήματα αναφέρονται στην ανοδική τάση των ποσοστών που εκπροσωπεί η λεγόμενη αντισυστημική ψήφος. Στο τόξο των αντισυστημικών κομμάτων συμπεριλαμβάνουν την ακροδεξιά –παλαιότερα συμπεριελάμβαναν και τη Χρυσή Αυγή– την Πλεύση Ελευθερίας, το ΚΚΕ και το ΜΕΡΑ25.
Σε πρόσφατη δημοσκόπηση της GPO στο ερώτημα αν ο αντισυστημισμός είναι μια πολιτική έννοια με θετικό ή αρνητικό περιεχόμενο το 51% απάντησε «μάλλον αρνητικό/ αρνητικό», και το 40% απάντησε «θετικό/ μάλλον θετικό». Στη συνέχεια, στην ερώτηση αν θα ήθελαν να δουν κάποια από τις λεγόμενες αντισυστημικές δυνάμεις στη διακυβέρνηση της χώρας, το 35,9% απάντησε «ναι/μάλλον ναι» και το 55,5% απάντησε «μάλλον όχι/όχι». Επομένως, τα ποσοστά που ρέπουν προς την «αντισυστημική» ψήφο είναι υψηλότατα. Το θέμα, όμως, είναι τι εννοούν οι ερωτηθέντες με τον όρο αντισυστημικότητα. Αν δούμε την πρόθεση ψήφου θα καταλάβουμε ότι δεν υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση του όρου. Παρεμπιπτόντως, οι δημοσκόποι δεν φαίνεται να προτίθενται στις έρευνες τους να θέσουν ένα ερώτημα του τύπου «τι περιεχόμενο δίνετε στον όρο αντισυστημικό;».
ΤΟ ΕΜΕΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ
Παρέμβαση μέσα από ένα άρθρο επιχείρησε και η γνωστή Σώτη Τριανταφύλλου η οποία προσδιόρισε τον αντισυστημικό χαρακτήρα ενός κόμματος όταν αυτό «προσβλέπει σε διάλυση της υπάρχουσας τάξης μέσω των “ταξικών αγώνων”, οι οποίοι συχνά βασίζονται σε φαντασιωτική πρόσληψη της πραγματικότητας». Όπως γράφει χαρακτηριστικά: «τα αντισυστημικά κινήματα ζωγραφίζουν τον κόσμο με συνωμοσιολογική, παρανοϊκή, μηδενιστική σκέψη και προσπαθούν να γκρεμίσουν το “σύστημα” χωρίς να προβάλλουν συγκεκριμένο και ρεαλιστικό όραμα για την αντικατάστασή του».
Ανάμεσα σε άλλες περισπούδαστες αναλύσεις της αναφέρει πως «ο αριστερός αντισυστημισμός εμπνέεται επίσης από εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, από αγώνες κατά της αποικιοκρατίας και από την ιδεολογία του αντικαπιταλισμού μια οικολογική προοπτική». Συνεχίζει δίνοντας μαθήματα ευρυμάθειας στους «αδαείς» και γράφοντας ότι «οι ιστορικές γνώσεις για όλα τούτα είναι στοιχειώδεις, σχηματικές και μανιχαϊστικές: ο αντισυστημισμός χρειάζεται καλούς και κακούς, δεν ευδοκιμεί με περίπλοκες σκέψεις».
Η ίδια από ό,τι φαίνεται θεωρεί ότι διαθέτει περίπλοκη σκέψη. Ωστόσο με μία απλοϊκή, σχεδόν παιδιάστικη, τοποθέτηση τσουβαλιάζει στις αντισυστημικές δυνάμεις το ΚΚΕ, το ΠΑΣΟΚ της πρώτης περιόδου του, τους Αναρχικούς, τη ΓΣΕΕ, την ΑΔΕΔΥ και τις αριστερές πρυτανείες, όπως η ίδια γράφει. Και καταλήγει: «Αμφότερα τα αντισυστημικά άκρα ενθαρρύνουν τη νοοτροπία της αγέλης· την τάση να συμπεριφερόμαστε, να σκεφτόμαστε και να παίρνουμε αποφάσεις χωρίς κριτική σκέψη ή ανεξάρτητη ανάλυση. Μερικές φορές, η αγέλη συντίθεται από πρόβατα, άλλοτε συντίθεται από λυσσασμένα σκυλιά».
ΤΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΑΟΣ
Το να ορίζουμε μία έννοια με ακρίβεια είναι απολύτως απαραίτητο και αυτό για δύο λόγους. Πρέπει η έννοια να ανταποκρίνεται στην ίδια την πραγματικότητα, αλλιώς αποτελεί στρέβλωσή της και δεύτερον πρέπει να συνεννοούμαστε μεταξύ μας για το τι ακριβώς μιλάμε· να έχουμε ένα κοινό κώδικα.
Οι νοηματοδοτήσεις που δεν αντιστοιχούν σε ένα υπαρκτό φαινόμενο είναι απότοκες ή των ιδεολογικών στρεβλώσεων που έχει ο φορέας γέννησής τους και χρήσης τους ή είναι προϊόν μιας μεθοδευμένης και καλά στημένης προπαγάνδας για τη δημιουργία συγχύσεων και την παραγωγή οπαδών που στοιχίζονται πίσω από κατασκευασμένα δόγματα και τα οποία καλούνται να αναπαράγουν. Είτε πρόκειται για την πρώτη είτε για τη δεύτερη εκδοχή, είτε μιλάμε για εκλογικούς αναλυτές είτε για τη Σώτη Τριανταφύλλου, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Και η παραμόρφωση της έννοιας «αντισυστημικό» παράγει σοβαρά αποτελέσματα.
Πρώτον, η έννοια της αντισυστημικότητας είναι θολή και μπορεί να χωρέσει τα πάντα. Ταυτόχρονα εξυπηρετεί άριστα το θεωρητικό σχήμα των δύο άκρων, των δύο ολοκληρωτισμών, του κόκκινου και του μαύρου φασισμού. Πρόκειται για μια επιχείρηση που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και δεκαετίες και στην οποία πρωτοστατούν αναθεωρητές ιστορικοί, αστικά πολιτικά κόμματα και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Τριανταφύλλου είναι απολύτως ενταγμένη συνειδητά σε αυτό το μπλοκ των δυνάμεων που συστηματικά εργάζεται προς αυτή την κατεύθυνση.
Δεύτερον, ο αντισυστημισμός φορτίζεται κατά την Τριανταφύλλου αρνητικά από τη στιγμή που αναφέρεται σε εθνικοαπελευθερωτικούς και αντικαπιταλιστικούς αγώνες. Δεν ξέρουμε αν η περισπούδαστη αναλύτρια θεωρεί λαϊκισμό τους αγώνες των λαών της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Την έχουμε ικανή. Δεν ξέρουμε αν θεωρεί λαϊκισμό ακόμη και αυτή την επανάσταση του 1821. Προφανώς είναι κατά τη γνώμη της απορριπτέες οι κοινωνικές επαναστάσεις του 20ου αιώνα όπως η ρωσική, η κινέζικη, η κουβανέζικη, η βιετναμέζικη και άλλες. Άλλωστε δεν χάνει την ευκαιρία να φανερώνει το ταξικό της μίσος απέναντι τους καταπιεζόμενους.
Τρίτον, η χρήση της διασταλτικής, όπως χρησιμοποιείται, έννοιας του αντισυστημισμού ενδύει ακροδεξιές και νεοναζιστικές δυνάμεις με ένα συγκρουσιακό μανδύα κατευθύνοντας την κοινωνική δυσαρέσκεια προς αυτές. Η ιστορία διδάσκει ότι σε περιόδους κρίσης και κορύφωσης της κοινωνικής αμφισβήτησης και δυσαρέσκειας, το μακρύ χέρι του συστήματος (ακροδεξιά) μπορεί να καρπωθεί εκλογικά, οργανωτικά και ιδεολογικά οφέλη. Και όσοι φροντίζουν να βαφτίζουν τις ακροδεξιές-νεοναζιστικές δυνάμεις ως αντισυστημικές είναι συμμέτοχοι αυτού του άθλιου πολιτικού παιχνιδιού.
ΤΕΛΙΚΑ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΤΙΣΥΣΤΗΜΙΚΟΣ;
Αν κάποιος είναι αντισυστημικός σημαίνει ότι είναι κατά του συστήματος. Αλλιώς τι είναι; Σημαίνει ότι το κριτικάρει, παλεύει ενάντιά του και επιδιώκει την αντικατάστασή του μέσω κοινωνικών ρήξεων. Και κάπου εδώ η συζήτηση περί αντισυστημικότητας «τελειώνει».
Τα ακροδεξιά/φασιστικά κόμματα διαχρονικά λειτουργούν ως κοινοί πολιτικοί απατεώνες προκειμένου να πείσουν για την αντισυστημικότητά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε ο Χίτλερ ο οποίος καταφερόταν κατά των τραπεζών την ίδια ώρα που αυτές τον χρηματοδοτούσαν. Στα καθ’ ημάς ενδεικτικό παράδειγμα ήταν η Χρυσή Αυγή που ενώ καταφερόταν κατά των μνημονιακών πολιτικών, εντός κοινοβουλίου ενεργούσε ως εκπρόσωπος των εφοπλιστών. Ας δούμε ακόμη και τη σημερινή περίπτωση του ακροδεξιού Τραμπ ο οποίος καταγγέλλει το σύστημα και πρόβαλε στο παρελθόν ως αντισυστημικός με αφορμή την πανδημία και που δεν χάνει την ευκαιρία να καταφέρεται ενάντια στα ΜΜΕ των ΗΠΑ. Ταυτόχρονα εκπροσωπεί το πιο πλούσιο τμήμα της αμερικανικής αστικής τάξης. Την ίδια αντισυστημικότητα «πούλησε» και το ακροδεξιό κατακάθι στην Αργεντινή που ακούει στο όνομα Μιλέι εμφανιζόμενο με ένα αλυσοπρίονο προκειμένου «να καθαρίσει τη βρωμιά». Βεβαίως στη συνέχεια η «κάθαρση της βρωμιάς» μεταφράστηκε με μια άνευ προηγουμένου επίθεση στον κόσμο της εργασίας και με το ξεπούλημα του ορυκτού πλούτου της Αργεντινής.
Η αντισυστημικότητα αυτή είναι απολύτως κίβδηλη, άρα μη αντισυστημικότητα, και δείχνει να πείθει μέσα από άναρθρες κραυγές που σε καμιά περίπτωση δεν θίγουν την ουσία του ζητήματος, δηλαδή τον καπιταλισμό. Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτό είναι το σύστημα. Επομένως, για να είναι κάποιος αντισυστημικός πρέπει να ασκεί κριτική σε αυτό το κοινωνικό σύστημα και να παλεύει για την αλλαγή του. Πρέπει να βγαίνει εκτός πλαισίου. Να σπάει τα στεγανά. Πρέπει να αναδεικνύει το βασικό αίτιο των κοινωνικών προβλημάτων, δηλαδή το κυνήγι του κέρδους και τον αδηφάγο και απάνθρωπο χαρακτήρα των μονοπωλιακών συγκροτημάτων. Να προβάλει τα αιτήματα εθνικοποίησης όλων εκείνων των τομέων που δόθηκαν στους ιδιώτες, τα αιτήματα που αφορούν την καλυτέρευση της ζωής των εργαζομένων και το αίτημα μιας άλλης κοινωνίας, δηλαδή της σοσιαλιστικής. Να αντιστέκεται έμπρακτα σε ό,τι διαλύει τη ζωή του. Και προφανώς κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει από τις ακροδεξιές και νεοναζιστικές ομάδες ή από κάποιες μικροαστικές δυνάμεις που προωθούνται ως αντισυστημικές (μάλιστα αν κάποιος εφάρμοζε με συνέπεια τα κριτήρια αντισυστημικότητας και για κάποιες άλλες δυνάμεις θα βρισκόταν προ μεγάλων εκπλήξεων).
* * * *
Η Τριανταφύλλου μίλησε για αγέλες που αποτελούνται από πρόβατα, ενίοτε και από σκυλιά. Ξέχασε, ωστόσο, να μιλήσει και για την ύπαρξη των μαντρόσκυλων, δηλαδή όλων εκείνων που με λυσσώδη τρόπο υπερασπίζονται τα αφεντικά τους.
Ο Βασίλης Λιόσης είναι εκπαιδευτικός – συγγραφέας
