Το κείμενο αυτό δανείζεται το τίτλο και τον υπότιτλο του: Fake news, πατριαρχία, αναθεωρητισμός και στο βάθος νεο-φασισμός, από το θέμα της συζήτησης στο πλαίσιο του αντιφασιστικού φεστιβάλ που πραγματοποιείται το Σάββατο 22 και την Κυριακή 23 Μαρτίου στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, και είναι η βάση της παρέμβασης του Αλέξη Λυκούδη σε αυτήν.
Η συζήτηση θα γίνει στο πλαίσιο του σχετικού εργαστηρίου την Κυριακή 23, από 15.30 μέχρι 17.30 στο κτίριο Innovathens της Τεχνόπολης.
Συμμετέχουν: Λουκάς Σταμέλος (Omnia tv), Νίκος
Σταματίνης (reader), Αλέξανδρος Τιτκόβ (κωμικός)
Άνοιγμα – Συντονισμός: Αλέξης Λυκούδης
Η μεταφορά της πληροφορίας στην ανθρώπινο πολιτισμό έχει περάσει από πάρα πολλά στάδια μέχρι να φτάσει στην σημερινή της μορφή. Από τους αγγελιοφόρους και τους τελάληδες, μέχρι τον τηλέγραφο και την τηλεόραση, η πληροφορία, η είδηση που μεταδίδονταν έδινε μια σημαντική δύναμη σε αυτόν που την μετέφερε. Γιατί μέσω της είδηση ο ‘’μεταφορέας’’ καθορίζει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα ο δέκτης. Αν συνυπολογίσουμε ότι η ανιδιοτέλεια και η ειλικρίνεια δεν ήταν πάντα η πρώτη προτεραιότητα των τελάληδων αυτού του κόσμου, η διαστρέβλωση μιας είδησης εγκλωβίζει τα θύματά της σε ένα φανταστικό κόσμο, του οποίου τα κλειδιά κρατούν αυτοί που τον είχαν παραπλανήσει.
Το internet, μετά την κατάργηση των συνόρων και των αποστάσεων μεταξύ των ανθρώπων, με την έλευση των blog και στη συνέχεια των social media, αμφισβήτησε την διάκριση μεταξύ πομπού και δέκτη της πληροφορίας με τον τρόπο που είχε παγιωθεί τον 20ο αιώνα μέσω της τηλεόρασης και των εφημερίδων. Πλέον οποιοσδήποτε κατείχε τις βασικές δεξιότητες για να γράψει ένα άρθρο και να το ανεβάσει στην σελίδα του (ή στο προφίλ του στα social media) μπορούσε να γίνει ο ίδιος δημοσιογράφος, να κάνει ‘’ρεπορτάζ’’ ή να γράφει άρθρα γνώμης, που έφταναν πολλές φορές σε περισσότερα μάτια από τα κυρίαρχα ΜΜΕ. Παράλληλα άνθισε και μία τεράστια αγορά παραγωγής βίντεο και podcast στην οποία μπορούσες να βρεις από το πως να φτιάξεις το αμάξι σου από ένα Ρώσσο μηχανικό μέχρι σεμινάρια Φυσικής από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο. Η δυναμική αυτή φάνταζε ακατανίκητη.
Αυτή τη δυναμική φαίνεται να εκτίμησαν διάφορες περιθωριακές ακροδεξιές και φασιστικές οργανώσεις και άτομα, πού βρήκαν ένα νέο τρόπο προπαγάνδισης των μισάθρωπων ιδεών τους. Περιθωριοποιημένοι από τα κυρίαρχα κανάλια ενημέρωσης στις περισσότερες δυτικές χώρες, εκμεταλλεύτηκαν το χάος και την ανωνυμία του διαδικτύου για να συσπειρωθούν, αρχικά μέσω forum και κλειστών ομάδων, ενώ παράλληλα άρχισαν να πειραματίζονται με νέες μορφές προπαγάνδας σέ ένα κοινό που λόγω ηλικίας, λειψής πολιτικοποίησης και ημιμάθειας είχε περιορισμένα αντισώματα στα νέο-φασιστικό δηλητήριο. Ελλείψει φαντασίας βέβαια ακολούθησαν με τρομακτική ακρίβεια τις τακτικές των ναζί του μεσοπολέμου, που άλλωστε ήταν πρωτοπόροι στην χρήση βίντεο και ταινιών για μαζική προπαγάνδα.
Αρχικά έπρεπε να βρεθεί ένας καινούργιος εσωτερικός εχθρός που θα αντικαθιστούσε τους Εβραίους, τους κομμουνιστές και τους αναρχικούς που πλέον έχουν ελάχιστη παρουσία στις περισσότερες χώρες. Το χάος του διαδικτύου σήμερα σου επιτρέπει να δοκιμάσεις διάφορες μορφές μισαλλόδοξου λόγου, ακόμα και τελείως αντιφατικές μεταξύ τους. Ομοφυλόφιλες(οι) που κατηγορούν μετανάστες, γυναίκες που κατηγορούν τις φεμινίστριες, μετανάστες που κατηγορούν άλλους μετανάστες και φυσικά μια πανσπερμία ‘’ειδικών’’ που κατηγορούν τις κυρίαρχες θεωρήσεις της επιστήμης. Η κοινή κατεύθυνση όμως όλων αυτών, πέρα από την παραγωγή μίσους και ρατσισμού, ήταν να δημιουργήσουν, μέσω της αντιπαράθεσης και της διασποράς φόβου, αρκετό θόρυβο έτσι ώστε οι ιδέες τους, με τις οποίες ποτέ στην πραγματικότητα ο φιλελεύθερος καπιταλισμός δεν ήρθε σε ολική ρήξη, να ξαναγίνουν κομμάτι την κυρίαρχης ατζέντας.
Η τομή στο εύρος των ανθρώπων που μπορούν να απευθυνθούν οι διάφοροι μικροφύρερ έρχεται με την εισαγωγή των αλγορίθμων οι οποίοι προωθούν τις δημοσιεύσεις που προκαλούν την μέγιστη αλληλεπίδραση. Γιατί σε αυτό το σύμπαν πλέον παίζουν ρόλο τόσο οι θετικές όσο και οι αρνητικές αντιδράσεις. Με αυτό τον τρόπο, ακραίες διχαστικές λογικές που τραβάνε το δικαιολογημένο μένος όποιας ομάδας βρίσκεται εκείνη την στιγμή στο στόχαστρο, προωθούνται από τον αλγόριθμο της εκάστοτε πλατφόρμας δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο σοκ-αλληλεπίδρασης-δημοσιότητας. Αυτό δεν είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που κάνουν τα κυρίαρχα ΜΜΕ, ειδικά η τηλεόραση, εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η διαφορά έγκειται στην πανσπερμία θεματολογίας και αφορμών που μπορεί κάποια ή κάποιος να ξεκινήσει τον φασιστικό κατήφορο.
Για ευκολία θα κατηγοριοποιήσουμε την ακροδεξιά προπαγανδιστική τακτική σε δύο ομάδες. Η πιο συνηθισμένη, βασίζεται σε ακραία ψέματα ή αντιστροφές της αλήθειας που παρουσιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να κάνουν τον καταναλωτή της πληροφορίας να νιώσει μοναδικός. Οι οικονομικές επιτυχίες της Χούντας, θεωρίες συνωμοσίας για τον μαρμαρωμένο βασιλιά, τα εμβόλια που προκαλούν αυτισμό και γεωπολιτικές προβλέψεις και αναλύσεις που υπόσχονται ένα λαμπρό μέλλον για την χώρα μας είναι οι πιο συνηθισμένες στην ελληνική πραγματικότητα. Φυσικά όποια και όποιος πατήσει ένα βίντεο που λέει ότι ο Παπαδόπουλος είχε δίκιο δεν είναι τελείως αθώος. Ο εγκλωβισμός όμως σε αυτά τα κανάλια ακραίου παραλογισμού διαμορφώνει σχέσεις τέτοιας πίστης που το θύμα εγκλωβίζεται πλήρως σε μία παράλληλη πραγματικότητα.
Η δεύτερη ακροδεξιά παγίδα που απαντάται κυρίως στο εξωτερικό αλλά έρχεται και προς τα μέρη μας συνδέεται πάρα πολύ με την προσωπική αυτοβελτίωση και την ανύψωση του εαυτού απέναντι στην μάζα. Αυτού του τύπου η προπαγάνδα απευθύνεται κυρίαρχα σε άνδρες μικρότερης ηλικίας και περιορισμένης κοινωνικής εμπειρίας, που δεν βρίσκουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο που τους είχαν τάξει από παιδιά. Έτσι θα ψάξουν απαντήσεις οικονομική ανέλιξης σε γκουρού που θα τους πουν να τζογάρουν τις οικονομίες τους σε επενδύσεις αμφίβολης απόδοσης, θα τους πουλήσουν ένα συγκεκριμένο σωματότυπο που φέρνει σεξουαλική επιτυχία και κάποιες φορές θα τους βοηθήσουν να κατευθύνουν το μίσος τους όχι προς τα πάνω, αλλά προς τα δίπλα και προς τα κάτω, προς τον συνάνθρωπό τους τον οποίο ανταγωνίζονται για μία θέση εργασίας, στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, τις γυναίκες και τους μετανάστες τα δικαιώματα των οποίων εμποδίζουν την δικιά τους προσωπική ανέλιξη. Παραφράζοντας ένα παλιότερο σύνθημα θα λέγαμε ότι σήμερα πολλές φορές κοιμάσαι incel και ξυπνάς φασίστας.
Το αποκορύφωμα όμως της χρήσης των social media από την οργανωμένη ακροδεξιά το ζούμε τα τελευταία χρόνια, μετά την εξαγορά του twitter από τον Elon Musk. Με αυτό τον τρόπο έκλεισε ο κύκλος των χρόνων της αθωότητας, αφού η συγκεκριμένη πλατφόρμα χρησιμοποιήθηκε με πολύ αποτελεσματικό τρόπο για την προώθηση της εκστρατείας του Τραμπ και την εκλογή του στον Λευκό Οίκο. Το Χ πλέον έχει μετατραπεί σε μία λίμνη μίσους που στην κορυφή του επιπλέει ο ακροδεξιός ιδιοκτήτης του, του οποίου τα tweet είναι σχεδόν αδύνατον να αποφύγεις. Παράλληλα, σχεδόν σε όλα τα social media, η κατάργηση του ελάχιστου moderating που γινόταν (για το οποίο μία ουσιαστική ανάλυση θα χρειαζόταν διπλάσιο χώρο από αυτό το άρθρο) έχει ανοίξει διάπλατα τις πόρτες στον κανονικοποιημένο πλέον ακροδεξιό λόγο.
Οι αγωνιστές του πληκτρολογίου προέκταση των αγώνων στους δρόμους.
Απέναντι στη ολομέτωπη επίθεση της νέας ακροδεξιάς αναπτύσσεται αυθόρμητα και έκκεντρα ένα κίνημα αντίστασης που καταφέρνει να βάζει αναχώματα και να κερδίζει μάχες όχι μόνο στην άυλη αρένα του διαδικτύου αλλά και στο δρόμο και στα μυαλά των ανθρώπων, εκεί δηλαδή που έχει την μεγαλύτερη αξία. Δεν είναι η πρώτη φορά που μέσα του αντιπάλου χρησιμοποιούνται από τις λαϊκές τάξεις για την διασπορά ριζοσπαστικών ιδεών.
Το ανταγωνιστικό κίνημα έχει προσπαθήσει αρκετές φορές στην πρόσφατη ιστορία να αξιοποιήσει τις δυνατότητες του internet για την οργάνωση αγώνων μικρότερης ή μεγαλύτερης κλίμακας. Ένας παγκόσμιος εξεγερσιακός κύκλος που ξεκίνησε με την Αραβική Άνοιξη, το occupy Wall Street και τους αγανακτισμένους της Ευρώπης μαζικοποιήθηκε μέσα από τα σχετικά νέα τότε social media. Ανεξάρτητα από την πολιτική κατεύθυνση και την κατάληξη αυτών των αγώνων, είναι γεγονός ότι κατάφεραν να φέρουν κοντά, να ενώσουν τις αγωνίες και τους αγώνες των ανθρώπων μέσα σε πολύ αντιφατικές συνθήκες, απέναντι σε χούντες, τρόικες και κυβερνήσεις που μέχρι τότε αδιαφορούσαν παντελώς για την δύναμη που έχει ένα ανατρεπτικό μήνυμα που μεταφέρεται σε δευτερόλεπτα από την μία άκρη του κόσμου στην άλλη.
Οι αγώνας όμως μετά από την πρώτη φάση εμφάνισης στο ιντερνετικό πεδίο σήμερα φαντάζουν να έχουν περάσει στην άλλη πλευρά. Από την προπαγανδιστική χρήση αυτών των μέσων, σήμερα αν μία κινητοποίηση ή συνέλευση και κινηματική εκδήλωση δεν υπάρχει ανεβασμένη σε κάποια πλατφόρμα είναι σαν να μην υπάρχει καθόλου. Αυτό σε συνδυασμό με τους κλειστούς κοινωνικούς χώρους που έχουν διαμορφωθεί, τα echo chambers που έχουμε φτιάξει με ανθρώπους που αν δεν συμφωνούμε τουλάχιστον είμαστε περίπου στο ίδιο ταξικό στρατόπεδο. Πολύ διαδεδομένη κριτική στο εσωτερικό του κινήματος άλλωστε είναι ότι περάσαμε από την αξιοποίηση του μέσου για την οργάνωση των αγώνων, στην μεταφορά των ίδιων των αγώνων στο μέσο, στο εσωτερικό του οποίου τσακωνόμαστε μόνοι μας ξεκομμένοι από την κοινωνία. Οι πιο επικριτικές φωνές θα αναδεικνύουν και την μεγάλη αναντιστοιχία της παρουσίας στον δρόμο για το εκάστοτε ζήτημα σε σχέση με τα like ή τα attend ή τις καρδούλες που μπορεί να συλλέγει στο διαδίκτυο.
Είναι γεγονός ότι βάζοντας τη σημαία της Παλαιστίνης δεν κάνεις και πολλά για την γενοκτονία που συντελείται μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα δίπλα μας. Σίγουρα όμως δεν κάνεις και τίποτα. Γιατί μπορεί αυτό το μήνυμα ο αλγόριθμος να το εγκλωβίζει σε κύκλους πολύ μικρότερους από αυτούς που υπάρχουν “εκεί έξω”, αλλά αυτό δεν έκαναν πάντα οι άνθρωποι δεξιοί και αριστεροί; Από παλιά δεν υπήρχαν στα χωριά και στις πλατείες τα καφενεία που θα πήγαινες να βρεις τους δικούς σου, αυτούς που συμφωνούσες πολιτικά (ή οπαδικά ή μουσικά κλπ). Στην δουλειά από το εργοστάσιο μέχρι το γραφείο θα συνομιλούσες καθημερινά με όσες και όσους ταίριαζαν περισσότερο τα χνώτα σου και είναι οι ίδιες/οι που θα δουν την σημαία της Παλαιστίνης στο προφίλ σου και θα χαρούν γιατί δεν θα νιώσουν μόνες/οι.
Ο άνθρωπος από όταν άρχισε να έχει το δικαίωμα την επιλογής κοινωνικής συναναστροφής, ακόμα και στα πιο μικρά ή στα πιο απομακρυσμένα μέρη του κόσμου θα το αξιοποιούσε για να κοινωνικοποιηθεί με αυτές και αυτούς που ένιωθε πιο οικεία. Αυτό το αντανακλαστικό είναι που προωθεί ο αλγόριθμος, ο οποίος μαθαίνει τι σου αρέσει και σε τροφοδοτεί με υλικό που θα σε κρατήσει κολλημένο στην οθόνη. Αυτή τη λειτουργία σήμερα πλέον την γνωρίζουμε καλά και πρέπει πάντα να την έχουμε ως κριτήριο όταν κάνουμε χρήση των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, διασταυρώνοντας τις όποιες ειδήσεις και διπλοτσεκάροντας ό,τι μας φαίνεται πολύ τραβηγμένο ή εύκολο. Παράλληλα είναι σημαντικό να περιορίσουμε τόσο τα δεδομένα που εκχωρούμε, αλλά και σε περιπτώσεις όπως το Χ να διαγράψουμε τελείως την συγκεκριμένη πλατφόρμα, καθώς αυτής της μορφής η απεργία και το μποϋκοτάζ είναι από τα δυνατότερα όπλα που έχουμε στην παρούσα φάση.
Η δυνατότητα που έχουν σήμερα κινηματικά εγχειρήματα να μεταδίδουν άμεσα και (σχεδόν) ανέξοδα τα πολιτικά τους μηνύματα και τις εκδηλώσεις τους με τον κόσμο που βρίσκεται κοντά τους είναι μοναδικός στην ιστορία και όσο μπορούμε πρέπει να τον αξιοποιούμε στο έπακρο. Πέρα από το οργανωμένο κίνημα και τις συλλογικότητες του, τα νέα επίπεδα διασποράς της πληροφορίας δεν επιτρέπουν μόνο στις μισαλλόδοξες φωνές να φτάνουν ακροατήρια που δεν μπορούσαν τα προηγούμενα χρόνια. Τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό υπάρχουν πολλά παραδείγματα προοδευτικών ανθρώπων και καναλιών παντός τύπου που βάζουν το λιθαράκι τους στον τοίχο που χτίζουμε απέναντι στην άνοδο της νέας ακροδεξιας. Μία τοποθέτηση για τον φεμινισμό και την κακοποίηση των γυναικών από μια mainstream διασημότητα, ένα ενημερωτικό βίντεο στο youtube για τα εμβόλια και την κλιματική αλλαγή, ακόμα και μόνο το γεγονός ότι ένας αγνωστος ινδός σε βοήθησε να φτιάξεις τον υπολογιστή σου, παίζει ρόλο για το πως βλέπουν τον κόσμο ειδικά οι νεότερες γενιές.
Φυσικά μόνο αυτό δεν φτάνει. Γιατί υπάρχει ο αλγόριθμος που θα απαγορεύσει την σημαία της Παλαιστίνης και θα θάψει συστηματικά την ενημέρωση που προσφέρουν τα εναλλακτικά μέσα και εκεί είναι που πρέπει να βρούμε νέους τρόπους παράκαμψης της λογοκρισίας και όπου δεν μπορούμε, την ανάπτυξη των δικτύων πληροφόρησης και επικοινωνίας σε νέες πλατφόρμες. Μέχρι τότε όμως πρέπει να επαναφέρουμε συνεχώς την αναγκαιότητα ύπαρξης μας στη δημόσια σφαίρα με τους όρους μας. Οι πρακτικές που μπορούν να αναπτυχθούν εδώ είναι πολυάριθμες και ποικίλουν ανάλογα με την ενασχόληση του καθενός ατόμου. Μία εφαρμογή που μπλοκάρει τις διαφημίσεις και τον καταιγισμό νέων βίντεο όχι μόνο χτυπάει το οικονομικό τους μοντέλο, αλλά μας προστατεύει από τη διαρκή διάσπαση προσοχής. Ένα σχόλιο ή μια ψύχραιμη τοποθέτηση κάτω από ένα post απέναντι στο φασιστικό παραλήρημα δίνει την δυνατότητα να ακουστεί η άποψη μας στις πιο δυσπρόσιτες γωνίες του ίντερνετ. Η οικονομική ενίσχυση μέσων αντιπληροφόρησης και κινηματικών εγχειρημάτων επιτρέπει στην δική μας πλευρά να κοντραριστεί έστω και άνισα με τα εκατομμύρια που πέφτουν στα σύγχρονα think tanks του νεοφασισμού.
Αντί επιλόγου θα έλεγα ότι υπάρχει πάντα η δυσκολία όταν ζεις μια τεράστια τεχνολογική αλλαγή να εκτιμήσεις το βαθμό που θα επηρεάσει τον μετασχηματισμό της ανθρώπινης φύσης. Στην περίπτωση των social media ο μόνος δρόμος που δεν πρέπει να διαλέξουμε είναι ο αναχωρητισμός. Μπορεί αυτό που σήμερα θεωρούμε δεδομένο σε μερικά χρόνια να έχει αλλάξει τελείως. Στο χέρι μας είναι να προσπαθήσουμε να είμαστε μέσα στις εξελίξεις και να μην τρέχουμε από πίσω τους.
