Η κοινωνική επιρροή των ακροδεξιών ιδεολογημάτων και η ερμηνεία της, του Βασίλη Λιόση

Η διευρυμένη επιρροή των ακροδεξιών, ανά τον κόσμο, μορφωμάτων είναι ένα γεγονός πέραν κάθε αμφιβολίας. Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε να δώσουμε όχι μόνο την περιγραφή αλλά και μία πρώτη ερμηνεία αυτού του φαινομένου.

Α. ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ

Πριν την οποιαδήποτε τέτοια απόπειρα, είναι απαραίτητο να καταγράψουμε μερικές παραδοχές:

[i] Η πολιτική στροφή εν γένει προς τα ακροδεξιά δεν αποτελεί μία αυθόρμητη κοινωνική κίνηση αλλά στρατηγική επιλογή ισχυρότατων τμημάτων του κεφαλαίου.

[ii] Η επιλογή αυτή εδράζεται στην ανάγκη να απαντηθούν τα κοινωνικοοικονομικά κρισιακά φαινόμενα.

[iii] Ως εκ τούτου η ακροδεξιά δεν αποτελεί επουδενί μία αντισυστημική δύναμη όπως την παρουσιάζουν ΜΜΕ και εκλογικοί αναλυτές. Η θέση, επιπλέον, ότι τα κλασικά αστικά κόμματα υιοθετούν ακροδεξιά ατζέντα για να προσποριστούν ψήφους είναι μεν αληθής αλλά δεν αποτελεί τον κύριο λόγο αυτής της υιοθέτησης. Η ακροδεξιά αποτελεί μία εναλλακτική και ένα μακρύ χέρι του συστήματος.

[iv] Έτσι κι αλλιώς, είτε μιλάμε για την κλασική αστική δημοκρατία, είτε για δικτατορίες τύπου ευρωπαϊκού νότου ή λατινοαμερικάνικου ή ακόμη για τον ναζισμό και τον φασισμό, πρόκειται για μορφές πολιτικής κυριαρχίας του μεγάλου κεφαλαίου και των μονοπωλίων.[1]

[v] Η παραπάνω θέση δεν συνεπάγεται τη διατύπωση μιας (καταστροφικής) θέσης αλά Μπορντίγκα, δηλαδή «τι αστικοκοινοβουλευτική δημοκρατία, τι φασισμός».[2]

[vi] Βασικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης ακροδεξιάς είναι ο αντικομμουνισμός, ο ρατσισμός, ο εθνικισμός, ο ανορθολογισμός, η υπεράσπιση του τρίπτυχου «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια». Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο διαχείρισης δεν αμφισβητείται πόσω μάλλον ο καπιταλισμός.

[vii] Στη σημερινή φάση της ανθρώπινης ιστορίας συντελείται ένα κοινωνικό πισωγύρισμα, βασική συνιστώσα του οποίου είναι η σύγχρονη ακροδεξιά συμβάλλει σε αυτό το πισωγύρισμα με τον οπισθοδρομικό λόγο της, με τις πολιτικές της προτάσεις, με την εφαρμογή της πολιτικής της από κυβερνητικές θέσεις. Έτσι κι αλλιώς η συρρίκνωση της αστικής δημοκρατίας υλοποιείται τόσο από τα κλασικά αστικά κόμματα όσο και από την ακροδεξιά.

Β. Η ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΒΑΘΟΣ ΤΩΝ ΑΚΡΟΔΕΞΙΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΩΝ

Σε έρευνα που δημοσιοποιήθηκε στη Γερμανία το 2023, διαπιστώθηκε πως περίπου ένας στους οκτώ Γερμανούς επιθυμεί δικτατορία. Το ποσοστό σε προηγούμενες έρευνες κυμαινόταν από 2 ως 3%.[3]

Όσον αφορά την Ελλάδα σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2023 σταχυολογούμε μερικά από τα αποτελέσματα:[4]

Σε άλλη έρευνα στην ερώτηση «αν η ρατσιστική βία θεωρείται δικαιολογημένη», «ναι και μάλλον ναι», απάντησε το 13%.[5]

Όσον αφορά την εκλογική επιρροή της ακροδεξιάς αποδεικνύεται ότι με βάση τις πρόσφατες ευρωεκλογές ο πολιτικός χάρτης απέκτησε πιο μελανές αποχρώσεις. Στη Γαλλία το κόμμα των Λεπέν-Μπαρντελά έλαβε το 31,37% των ψήφων. Στη Γερμανία το νεοναζιστικό AfD έλαβε το 20,8%. Στη Φιλανδία, η Νέα Φλαμανδική Συμμαχία έλαβε το 14% και το ακροδεξιό φιλοαυτονομιστικό Vlaams Belang  έλαβε το 12%. Στην Ιταλία, το κόμμα «Αδέλφια της Ιταλίας», υπό την ηγεσία της Τζόρτζια Μελόνι, έλαβε το 28.8% των ψήφων. Το κόμμα Vox της Ισπανίας κέρδισε το 9.6% των ψήφων. Στην Αυστρία, το ακροδεξιό FPÖ κατέλαβε την πρώτη θέση με 27%, ενώ οι Ολλανδοί ενίσχυσαν σημαντικά το ακροδεξιό κόμμα του Γκερτ Βίλντερς με 16,97%. Το κόμμα του πρωθυπουργού Όρμπαν στην Ουγγαρία έλαβε 44% των ψήφων. Και φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε τη, για δεύτερη φορά,  εκλογική νίκη του Τραμπ και τον σφαγέα Νιετανιάχου.[6]

Ανησυχητική είναι η επιρροή της ακροδεξιάς στη νεολαία. Στη Γερμανία  το ποσοστό των νέων που ψήφισαν υπέρ του AfD αυξήθηκε μεταξύ των τελευταίων εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατά 11% (ηλικίες μεταξύ 24 και 30 ετών). Στη Γαλλία, το κόμμα της Μαρίν Λεπέν στις ευρωεκλογές του 2024 συγκέντρωσε περίπου το 30% των ψήφων των νέων σε εθνικό επίπεδο (αύξηση 10 ποσοστιαίων μονάδων σε σύγκριση με το 2019).[7]

Ανοίγοντας το πλάνο που αφορά τη διαχρονική εξέλιξη της επιρροής της ακροδεξιάς, μπορεί κάποιος να δει τη σοβαρότητα του ζητήματος.

Μέσος όρος των ψήφων για τα ακροδεξιά κόμματα στις εθνικές βουλευτικές εκλογές στις χώρες μέλη της ΕΕ, 1980-2018 (ανά δεκαετία)[8]

Για την περίοδο 2020-2024 η μέση εκλογική επιρροή των ακροδεξιών κομμάτων εκτιμάται σε ένα εύρος 15 με 20%.[9] Επομένως, βλέποντας την εξέλιξη της εκλογικής επιρροής των ακροδεξιών κομμάτων βλέπουμε πως βρίσκονται αδιαλείπτως σε ανοδική εκλογική τροχιά για πάνω από σαράντα χρόνια και μάλιστα η άνοδος αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σε κάποιες χρονικές φάσεις ως εκθετικές.

Στην περίπτωση της Ελλάδας κανείς δεν μπορεί να κλείσει τα μάτια στη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται. Το ακροδεξιό τόξο συγκέντρωσε ένα ποσοστό κοντά στο 20% στις τελευταίες ευρωεκλογές. Στην ανάλυση της ψήφου, τρία μορφώματα της ακροδεξιάς (Νίκη, Ελληνική Λύση, Φωνή Λογικής) συγκέντρωσαν στους μισθωτούς του δημοσίου το 20,1% των ψήφων και στους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα το 19,7%.[10]  Παρόλα αυτά ένα άλλο δημοσκοπικό εύρημα δείχνει τις αντιφάσεις στις συνειδήσεις των ανθρώπων και τη σχετική ρευστότητα που υπάρχει. Αναφερόμαστε στην ιδεολογική αυτοτοποθέτηση των Ελλήνων. Συγκεκριμένα, στην κατηγορία «ακροδεξιά» τοποθετεί τον εαυτό του μόλις το 1,8% των ερωτηθέντων.[11]

Έχουμε, λοιπόν, να κάνουμε με ένα πλέον διακριτό φαινόμενο. Τη σημαντική άνοδο των ακροδεξιών μορφωμάτων στην ευρωπαϊκή επικράτεια και τη διείσδυση, σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις, των ιδεολογημάτων τους στη νεολαία και τα λαϊκά στρώματα.

Γ. ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΗΝ ΑΝΟΔΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΔΕΞΙΑΣ

Η άνοδος της ακροδεξιάς ή ακόμα και του φασισμού/ναζισμού σε ιδιαίτερες ιστορικές φάσεις συντελείται είτε μέσω αντικειμενικών διαδικασιών είτε και με την απολύτως συνειδητό σχεδιασμό της κυρίαρχης τάξης. Όταν αναφερόμαστε στις αντικειμενικές διαδικασίες έχουμε στο μυαλό μας την οικονομική κρίση. Αναμφίβολα το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μεγάλη καπιταλιστική κρίση του 1929. Πριν από αυτήν τα ποσοστά του ναζιστικού κόμματος στη Γερμανία δεν υπερέβησαν το 6,5% και μάλιστα το 1928 έλαβε το 2,6%, ενώ μετά από το 1929 τα ποσοστά του εκτοξεύτηκαν φτάνοντας το 1933 το 43,9%.

Η κρίση του 1974 δεν σήμανε μία αντίστοιχη πολιτική άνοδο για φασιστικά μορφώματα, ωστόσο μπορεί κάποιος να διακρίνει μία σταδιακή αναζωπύρωση και αναδιοργάνωση των ακροδεξιών δυνάμεων στην Ευρώπη. Τέλος, μετά την κρίση του 2008 και λίγο πριν από αυτήν είναι πια διακριτή η ενδυνάμωση των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη.

Μια δεύτερη αντικειμενική λειτουργία έχει να κάνει με την καπιταλιστική παλινόρθωση στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Έκτοτε έχουν μεσολαβήσει 36 χρόνια και έχει δημιουργηθεί ένα μακρύ αντεπαναστατικό κύμα που σηματοδοτήθηκε από τη βαρύτατη ήττα του κομμουνιστικού κινήματος. Επομένως, αδυνάτισε δραματικά ο πολιτικός κυματοθραύστης της ακροδεξιάς και του νεοναζισμού.

Μία τρίτη αντικειμενική λειτουργία αποτελεί η αποδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων ως απόρροια της εφαρμογής του νεοφιλελεύθερου μοντέλου διαχείρισης που επέφερε και μια αποδυνάμωση του συνδικαλιστικού κινήματος, έναν δεύτερο κυματοθραύστη της ακροδεξιάς.

Σήμερα η σκληρή ταξική πολιτική που ακολουθείται από τις κυβερνήσεις, η απαξίωση των αστικών κομμάτων, τα εκτεταμένα φαινόμενα διαφθοράς, η προκλητική μεροληψία της αστικής δικαιοσύνης, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα θυμού, αγανάκτησης και αμφισβήτησης της καθεστηκυίας τάξης. Αν, όμως, ο πολιτικός οργανισμός (ή οι πολιτικοί οργανισμοί) που θα έπρεπε να δράσει (δράσουν) σε ριζοσπαστική κατεύθυνση και να αλλάξει (αλλάξουν) τους συσχετισμούς υπέρ του κόσμου της εργασίας είναι αδύναμος (αδύναμοι) ή διαπράττει (διαπράττουν) σοβαρά σφάλματα, τότε ο δρόμος για την παρέμβαση της ακροδεξιάς είναι ορθάνοιχτος.

Δ. ΟΙ «ΑΟΡΑΤΟΙ» ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Ας καταγράψουμε τώρα ορισμένους παράγοντες των οποίων η επιδραστικότητα στη διαμόρφωση υπερσυντηρητικών απόψεων δεν είναι άμεσα φανερή.

α) Φορέα μη φανερής διάδοσης φασιστικών μηνυμάτων αποτελεί και η τηλεόραση. Εκπομπές, όπως ο «Αδύναμος Κρίκος» προάγουν μια φασίζουσα ιδεολογία. Το συγκεκριμένο τηλεπαιχνίδι, αποβάλλει από τους παίκτες τον «αδύναμο κρίκο» και μάλιστα ο παρουσιαστής φροντίζει κατά την αποβολή του να τον εξευτελίζει με ειρωνείες. Έτσι, χωρίς να το καταλάβει ο τηλεθεατής εμβαπτίζεται στο πλαίσιο του κοινωνικού δαρβινισμού: ο ισχυρός επιβιώνει, ο αδύναμος αποβάλλεται. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και άλλα τηλεπαιχνίδια όπως το Survivor στο οποίο διαμορφώνονται αγέλες και λυκοσυμμαχίες προκειμένου να νικήσει ο εκλεκτός. Αξίζει να σημειώσουμε πως σκηνοθέτης του ελληνικού survivor υπήρξε ο Κωνστατντίνος Βορίδης, αδελφός του «τσεκουροφόρου» Μάκη Βορίδη.[12] Παλαιότερα τον ίδιο ρόλο επιτελούσε ο Big Brother (σε αυτό το τηλερεάλιτι νομιμοποιήθηκε η δημόσια κατάδοση).

β) Φασίζουσα ιδεολογία αναδεικνύεται και από τη μουσική τραπ, εφόσον βεβαίως κάποιος μπορεί να τη χαρακτηρίσει μουσική. Οι στίχοι της αποτελούν ένα μνημείο εξευτελισμού της γυναίκας που την πραγματεύεται σαν να είναι ένα κομμάτι κρέας.

γ) Σε φάσεις κοινωνικής κρίσης και όταν τα λαϊκά στρώματα αναζητούν πολιτική διέξοδο και εκπροσώπηση, όποιος είναι ή προβάλλει ως αντισυστημικός συνήθως καρπώνεται μέρος, μικρό ή μεγάλο, της κοινωνικής δυσαρέσκειας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η διοχέτευση της δυσαρέσκειας σε ανώδυνες λύσεις που μπορεί ακόμη να είναι και ακραία συντηρητικές. Πέραν των ενδοαστικών αντιθέσεων και των κομματικών ανταγωνισμών, τα συστημικά μέσα ενημέρωσης και οι συστημικοί δημοσιολόγοι αναλαμβάνουν τον ρόλο ξεπλύματος της ακροδεξιάς και των φασιστικών μορφωμάτων, παρουσιάζοντάς τα ως αντισυστημικές δυνάμεις, δυνάμεις δηλαδή, που δήθεν βγαίνουν εκτός πλαισίου. Είτε αυτό γίνεται λόγω αφέλειας είτε συνειδητά, το αποτέλεσμα είναι το ένα και το αυτό. Τα ακροδεξιά κόμματα αναδεικνύονται ως η απάντηση στην κρίση. Σε πλήθος αναλύσεων εκλογικών αποτελεσμάτων ή δημοσκοπικών ευρημάτων, η Χρυσή Αυγή παλαιότερα, οι Σπαρτιάτες, η Ελληνική Λύση κ.ά. χαρακτηρίζονται επίμονα ως αντισυστημικές δυνάμεις.

Ε. Η ΑΜΕΣΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ

Συγχρόνως με το παραπάνω ξέπλυμα, υπάρχει άλλη μία κολυμβήθρα του Σιλωάμ. Πάλι από τα ΜΜΕ. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τα πρωτοσέλιδα του Πρώτου Θέματος, με τους υποτιθέμενους προστάτες των αδυνάτων Χρυσαυγίτες, οι οποίοι περιφρουρούσαν δήθεν ανήμπορες ηλικιωμένες γυναίκες προκειμένου να σηκώσουν χρήματα από τραπεζικά μηχανήματα ανάληψης; Ποιος μπορεί να ξεχάσει τον δημοσιογράφο Μπάμπη Παπαδημητρίου ο οποίος μίλαγε για την ανάγκη μιας σοβαρής Χρυσής Αυγής ή τον Γιώργο Τράγκα ο οποίος είχε προσκαλέσει όλη την αφρόκρεμα της ναζιστικής-δολοφονικής οργάνωσης σε στρογγυλό τραπέζι; Ποιος μπορεί να ξεχάσει άρθρο του Στέφανου Κασιμάτη στην Καθημερινή με το οποίο έλεγε πως «οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στη Χρυσή Αυγή» ή την τοποθέτηση του Ανδρέα Λομβέρδου στον ΣΚΑΪ που χαρακτήρισε τη Χρυσή Αυγή ως «το πρώτο αυθεντικό κίνημα μετά τη Μεταπολίτευση»;[13]

Μεγάλη ευθύνη στο ξέπλυμα του φασισμού/ναζισμού έχει και η ΕΕ που με πλήθος κειμένων, ντιρεκτίβων, εκδηλώσεων, προωθεί ανερυθρίαστα τη θεωρία των δύο άκρων, των δύο ολοκληρωτισμών, του μαύρου και του «κόκκινου» φασισμού. Ενδεικτικά το 2006 δόθηκε από το συμβούλιο της Ευρώπης το αντικομμουνιστικό μνημόνιο με τον τίτλο «Για την ανάγκη διεθνούς καταδίκης των εγκλημάτων των ολοκληρωτικών κομμουνιστικών καθεστώτων». Το 2009, το ευρωκοινοβούλιο υιοθέτησε ψήφισμα βάσει του οποίου καθιερώθηκε η 23 Αυγούστου ως «ευρωπαϊκή ημέρα μνήμης για τα θύματα όλων των ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων». Έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι το ανιστόρητο και απολύτως κατευθυνόμενο τσουβάλιασμα –προερχόμενο από την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία– δεν ευνοεί άλλον παρά την υποτίθεται καταδικαστέα ακροδεξιά.[14]

Ασφαλώς, θα ήταν μεγάλη παράλειψη αν δεν επισημαίναμε τον τρόπο με τον οποίο αναπαράγονται ιδέες και συμπεριφορές μέσω των σκληρών πυρήνων του κράτους: την αστυνομία, τον στρατό, τη δικαιοσύνη αλλά και την εκκλησία. Η περιορισμένη έκταση του κειμένου δεν μας επιτρέπει μια εκτενέστερη αναφορά χωρίς, ωστόσο, να θεωρούμε ότι πρόκειται για αμελητέες παραμέτρους.[15]

Εκτός, όμως, όλων των παραπάνω υπάρχει ασφαλώς και η αυτοτελής ιδεολογική και πολιτική παρέμβαση της ίδιας της ακροδεξιάς. Ας δούμε, λοιπόν, με ποιους τρόπους.

ΣΤ. Η ΑΥΤΟΤΕΛΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΚΡΟΔΕΞΙΑΣ

Σταθμός στην αναδιοργάνωση της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς μπορεί να θεωρηθεί το 1968 κατά το οποίο ιδρύεται στη Γαλλία από ομάδα διανοουμένων –με κύριο εκπρόσωπο τον Αλέν ντε Μπενουά– μια οργάνωση με την επωνυμία «Ομάδα για την έρευνα και τη μελέτη του ευρωπαϊκού πολιτισμού». Επρόκειτο για ένα think tank της «Νέας Δεξιάς» το οποίο εξαπέλυσε σφοδρή κριτική στις πολιτικές παραδόσεις του Διαφωτισμού χρησιμοποιώντας και κάποια πρωτοναζιστικά ιδεολογήματα όπως αυτά είχαν διατυπωθεί από τον Γουστάβ Λε Μπον  και τον Χέρμπερτ Σπένσερ. Η χρονιά του 1968 μάλλον δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία αφού πρόκειται για την έκρηξη του γαλλικού Μάη.

Στις επόμενες δεκαετίες η ακροδεξιά χρησιμοποίησε έναν επιθετικό λόγο απέναντι στους μετανάστες, λειτούργησε με εθνικιστική ορολογία και ρητορική, εξέδωσε πλήθος βιβλίων ιστορικής αναθεώρησης, στο επίπεδο της πράξης προπηλάκισε ή και δολοφόνησε μετανάστες, ενίοτε επικαλέστηκε φασίστες θεωρητικούς και πολιτικούς όπως ο Μουσολίνι και ο Εβόλα, διακίνησε το ευαγγέλιο των ναζί, δηλαδή το βιβλίο Ο Αγών μου του Χίτλερ, άλλοτε έμμεσα και άλλοτε άμεσα εξήρε τον ναζισμό στη Γερμανία και κινήθηκε με τις κλασικές συνταγές του αντικομμουνισμού, αντισημιτισμού, νατιβισμού κ.λπ.. Επρόκειτο για μια ιδεολογικοπολιτική δουλειά που θα είχε μελλοντικά αποτελέσματα όπως  δείχνει η σημερινή κατάσταση.[16]

Τα γήπεδα επιλέχθηκαν προκειμένου να αποτελέσουν προνομιακό πεδίο παρέμβασης της ακροδεξιάς. Είναι γνωστό ότι τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη υπάρχουν οπαδικοί πυρήνες που λειτούργησαν ως θύλακες συσπείρωσης ακροδεξιών και νεοναζιστικών στοιχείων. Το γήπεδο μετατρέπεται σε ένα πεδίο παρέμβασης της ακροδεξιάς και μιας πρωτόγονης ιδεολογικής ζύμωσης. Ακροδεξιοί πυρήνες υπάρχουν στην Ιταλία στη Λάτσιο, στην Ισπανία στη Ρεάλ, στη Γαλλία στην Παρί Σεν Ζερμέ, στην Ουκρανία στην Ντνιπρό, στην Κροατία στην Ντιναμό Ζάγκρεμπ, στην Κύπρο στο ΑΠΟΕΛ, παλαιότερα στην Ελλάδα στον Παναθηναϊκό και τώρα στην Καλαμάτα.  Δεν είναι, όμως, μόνο η ύπαρξη αυτών καθαυτών οπαδικών νεοναζιστικών και ακροδεξιών πυρήνων.  Είναι και η νοοτροπία που διοχετεύεται εντός των οπαδών χωρίς να δηλώνουν (ή να είναι) απαραίτητα ακροδεξιοί ή φασίστες. Για παράδειγμα, καλλιεργούνται φασίζουσες νοοτροπίες μέσα από οπαδικές εκπομπές ή από την ίδια τη συμπεριφορά στο γήπεδο. Παρόμοια παρέμβαση επιχειρήθηκε και στα σχολεία.

Μεταφερόμενοι στην ελληνική πραγματικότητα θα διαπιστώσουμε ότι η παρέμβαση των ακροδεξιών θυλάκων δεν ήταν υποδεέστερη από αυτή που σημειώθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η πρώτη ανοιχτή και μαζική παρέμβαση της Χρυσής Αυγής σημειώθηκε στα εθνικιστικά συλλαλητήρια για τη Μακεδονία στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ακολούθησε η παρέμβαση της μέσω της Γαλάζιας Στρατιάς στα παιχνίδια της εθνικής ποδοσφαίρου  και τα ρατσιστικά πογκρόμ στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα όπου μέλη της Χρυσής Αυγής παρουσιάζονταν στην τηλεόραση ως αγανακτισμένοι πολίτες. Γενικότερα η ελληνική ακροδεξιά με διάφορους τρόπους παρενέβη ιδεολογικά και πολιτικά:

α) στο μακεδονικό (το πρώτο κύμα ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και το επόμενο με τη συμφωνία των Πρεσπών)·

β) στις ταυτότητες (το πρώτο κύμα ήταν με την κατάργηση της αναγραφής του θρησκεύματος και το δεύτερο σήμερα με την έκδοση των νέων ταυτοτήτων)·

γ) στον δικαιωματισμό (εδώ πρέπει να σημειώσουμε πως ενώ αναμφίβολα εκφράζονται συντηρητικές-οπισθοδρομικές απόψεις, η ακροδεξιά πατάει στις υπερβολές της woke ατζέντας)·

δ) στην αναθεώρηση της ιστορίας με τη χρήση ενός πρωτόγονου και χυδαίου αντικομμουνισμού·

ε) στην πανδημία με την προβολή ανορθολογικών θεωριών (όπως π.χ. ο Βελόπουλος υποστήριζε ότι διαθέτει προς πώληση μία κηραλοιφή που εξουδετερώνει τον covid-19).[17]

Συγκεκριμένες εφημερίδες όπως η Εστία και η Δημοκρατία έχουν εκδώσει ένα πλήθος αντικομμουνιστικών ακροδεξιών βιβλίων που παραπέμπουν στο εμφυλιοπολεμικό κλίμα των δεκαετιών του ’50 και του ’60. Έχει υπολογιστεί ότι από το 1974 μέχρι και σήμερα υπάρχουν περίπου 4.000 (!) εκδόσεις ακροδεξιού περιεχομένου, υπάρχουν περισσότερα από 10 εθνικιστικά βιβλιοπωλεία με περισσότερους από 2.000 τίτλους βιβλίων και έχουν παρουσιαστεί τουλάχιστον 20 νέοι εθνικιστές συγγραφείς.[18]

Ο Κυριάκος Βελόπουλος έχει καθημερινή παρέμβαση με εκπομπή του στην τηλεόραση. Άλλωστε η τηλεόραση υπήρξε ένας καθοριστικός παράγοντας μέσω του οποίου αναδείχθηκαν διάφοροι ακροδεξιοί αστέρες σε όλο τον κόσμο: ο Μιλέι στην Αργεντινή, ο Τραμπ στην Αμερική, ο Ζελένσκι στην Ουκρανία και ας μην ξεχνάμε στα καθ’ ημάς τον Άδωνι Γεωργιάδη, τον Γιώργο Καρατζαφέρη, τον Δημοσθένη Λιακόπουλο και άλλους.

Η ακροδεξιά φροντίζει να χρησιμοποιεί απλοποιημένα μανιχαϊστικά δίπολα (π.χ. πατριώτες/προδότες, λαμόγια/τίμιοι). Αποφεύγει τις πολύπλοκες αναλύσεις και οι εκπρόσωποι της εμφανίζονται ως αγανακτισμένοι τιμωροί ενός σάπιου συστήματος. Κατασκευάζει, όπως και ο ναζισμός, φαντασιακούς εχθρούς. Χρησιμοποιεί ανορθολογικές θεωρίες συνωμοσίας. Το κυρίαρχο αστικό πολιτικό σύστημα είτε δεν συγκρούεται με όλα τα παραπάνω είτε αν το αποφασίσει για λόγους συγκυρίας, η σύγκρουση δεν θα είναι επί της ουσίας. Συχνά, ωστόσο, υιοθετείται η ρητορική και οι θέσεις της ακροδεξιάς από τα επίσημα αστικά πολιτικά κόμματα. Ας θυμηθούμε την προτροπή του Αντώνη Σαμαρά για ανακατάληψη των πόλεων μας από τους μετανάστες, την επιχείρηση με το διεστραμμένο τίτλο «Ξένιος Δίας», τη δήλωση της βουλευτού της Πλεύσης Ελευθερίας, Τζώρτζια Κεφαλά, με βάση την οποία «οι Σπαρτιάτες αποτελούν ένα κομμάτι της κοινωνίας που θέλει να προχωρήσει πιο δυναμικά» ή παλαιότερα την εφημερίδα Αυριανή, ένα ανεπίσημο τρόπον τινά όργανο του τότε ΠΑΣΟΚ που ενστάλαξε φασιστική νοοτροπία σε χιλιάδες αναγνώστες. Και ας μην ξεχνάμε πως η ΝΔ έδωσε πολιτική στέγη σε ένα σκληρότατο ακροδεξιό πυρήνα αποτελούμενο από τους Γεωργιάδη, Βορίδη, Πλεύρη και παλαιότερα τον Μπογδάνο.

Η πιο πρόσφατη συντονισμένη παρέμβαση της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς υπήρξε το συνέδριο της Μαδρίτης όπου επαναλήφθηκαν τα κλασικά μοτίβα περί «λαθρομεταναστών»,  «μουσουλμανικού κινδύνου» κ.ά.. Όπως είπε χαρακτηριστικά ο Όρμπαν «Χθες ήμαστε αιρετικοί. Σήμερα είμαστε main stream»[19], εκφράζοντας με αυτό τον τρόπο τον «αέρα» που υπάρχει στους κόλπους της Μαύρης Διεθνούς.

Όλο αυτό το πλέγμα παρεμβάσεων και η συνεπικουρία των κλασικών αστικών πολιτικών κομμάτων δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να κανονικοποιούν τον ακροδεξιό λόγο.[20] Αυτή η κανονικοποίηση έχει δύο αποτελέσματα: περισσότερα ευήκοα ώτα στην ακροδεξιά ρητορική αλλά και τη διαμόρφωση ιδεολογικοπολιτικά τσιμενταρισμένων θυλάκων: «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το πλήθος ομάδων και οργανώσεων της άκρας και εθνικιστικής δεξιάς αναγνωρίζονται ως υποκουλτούρα, με την κοινωνιολογική έννοια του όρου όπως τον όρισε ο Milton Gordon: “υποκουλτούρα είναι μια υποδιαίρεση της εθνικής κουλτούρας που συντίθεται από ένα μείγμα παραγωγικών κοινωνικών θέσεων όπως η ταξική τοποθέτηση, του εθνοτικό υπόβαθρο, η επαρχιακή, αγροτική ή αστική διαμονή και το θρησκευτικό δόγμα, αλλά που στο συνδυασμό τους σχηματίζουν μια λειτουργική ενότητα η οποία ασκεί ολοκληρωμένη επίδρασή της στο συμμετέχον άτομο”».[21]

Τέλος, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αποτελούν σε πολλές περιπτώσεις επιλογή της ακροδεξιάς προκειμένου να κοινωνήσει τις απόψεις της. Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση Τραμπ του οποίου τα tweet φτάνουν τον εντυπωσιακό αριθμό των 40.000.000![22]

Ζ. ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΠΑΝΤΗΣΗ;

Αν στο παρελθόν τα αντανακλαστικά εντός των λαϊκών στρωμάτων ήταν οξυμένα και ήταν τέτοια γιατί υπήρχε άλλο κίνημα και γιατί οι μνήμες από τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο και την επταετή χούντα στην Ελλάδα ήταν νωπές, σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Αυτό δεν σημαίνει απουσία αντανακλαστικών αλλά λιγότερο οξυμένων και διαδεδομένων. Υπήρξαν ασφαλώς φάσεις όπως η δολοφονία του Παύλου Φύσσα και η ημέρα έκδοσης της απόφασης του εφετείου για τη Χρυσή Αυγή στις οποίες ο κόσμος έδειξε ότι έχει σφυγμό. Το ζητούμενο όμως είναι αυτός ο σφυγμός να μην εμφανίζεται μόνο σποραδικά αλλά το κίνημα να βρίσκεται σε μια συνεχή εγρήγορση γιατί αυτό επιτάσσει η πραγματικότητα.

Σήμερα, λοιπόν, απαιτείται μια ευελιξία από κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις προκειμένου να υπάρχει μια απάντηση από την πλευρά της κοινωνίας στην άνοδο του πολιτικού βρικόλακα. Μπορεί η ακροδεξιά να μην ταυτίζεται στο σύνολό της με τον φασισμό/ναζισμό, ωστόσο μπορεί να αποτελέσει προθάλαμο. Λαμβάνοντας επιπλέον υπόψη την πιθανότητα μιας γενικευμένης πολεμικής σύρραξης, οι κεραίες των λαϊκών κινημάτων είναι αναγκαίο  να γίνουν περισσότερο ευαίσθητες. Απαιτείται μια πολύμορφη και πρωτότυπη κινηματική παρέμβαση στους εργασιακούς χώρους, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στις γειτονιές. Η εποχή μας ασφαλώς και δεν ταυτίζεται με αυτή του μεσοπολέμου –δεν θα μπορούσε άλλωστε να υπάρχει μια πιστή επανάληψη της ιστορίας– υπάρχουν όμως σοβαρές αναλογίες και υπάρχει μια πολύτιμη ιστορική εμπειρία που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Και κάτι τελευταίο αλλά όχι τελευταίο σε σημασία. Το αντίθετο. Ο πιο αναποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης των απλών ψηφοφόρων και υποστηρικτών  των ακροδεξιών κομμάτων είναι η αφ’ υψηλού θεώρηση, ο χλευασμός και ο χαρακτηρισμός τους ως φασιστών (δεν αναφερόμαστε στον σκληρό οργανωμένο πυρήνα). Αν υπάρχει ελπίδα απεγκλωβισμού τους αυτή εδράζεται στην κινηματική δράση και στην υπομονετική συζήτηση.

Το άρθρο προέρχεται από το αφιέρωμα της ΕΦΣΥΝ, Η «Μαύρη Διεθνής». Η παγκόσμια γεωγραφία της νέας ακροδεξιάς.

[1]. Βλέπε αναλυτικότερα Reinhard Kunhl, Μορφές αστικής κυριαρχίας, εκδ. Παρατηρητής, 1987.

[2]. Για τις απόψεις Μπορντίγκα βλέπε χαρακτηριστικά Λιόσης Βασίλης, Τα κοινωνικοπολιτικά μέτωπα στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή, εκδ. ΚΨΜ, 2014.

[3]. https://www.capital.gr/diethni/3739472/diktatoria-thelei-to-7-ton-germanon/

[4]. https://shorturl.at/UKmeE

[5]. https://simeio.org.gr/panelladiki-ereyna-toy-simeioy/

[6]. Για την επιρροή της Ακροδεξιάς στη σημερινή συγκυρία βλέπε αναλυτικότερα Παπακωνσταντίνου Πέτρος, Το γκρίζο κύμα, εκδ. Τόπος, 2024.

[7]. https://www.politico.eu/article/far-right-europe-young-voters-election-2024-foreigners-out-generation-france-germany/

[8]. Cas Mudde, Η ακροδεξιά σήμερα, σελ. 40, εκδ. Επίκεντρο, 2020.

[9]. Πηγές: Politico Europe – Εκλογικές αναλύσεις.

[10]. https://www.kathimerini.gr/politics/563071651/eyroekloges-2024-i-anatomia-tis-psifoy/

[11]. chrome-extension://kdpelmjpfafjppnhbloffcjpeomlnpah/https://www.dianeosis.org/wp-content/uploads/2024/04/TPE2024_Part_B.pdf

[12]. https://www.documentonews.gr/article/oi-stenes-sxeseis-ths-oikogeneias-boridh-me-ton-fasismo/

[13]. Βλέπε αναλυτικότερα Λιόσης Βασίλης, Ναζισμός. Τα αίτια γέννησής και γιγάντωσής του, σελ. 436-437, εκδ. ΚΨΜ, 2020.

[14]. Ό.π., σελ. 451-453

[15]. Βλέπε αναλυτικότερα, Συλλογικό, Το «βαθύ κράτος» στη σημερινή Ελλάδα και η Ακροδεξιά, εκδ. νήσος, 2014.

[16]. Λιόσης Βασίλης, Ναζισμός. Τα αίτια γέννησής και γιγάντωσής του, σελ. 415-425, εκδ. ΚΨΜ, 2020.

[17]. Βλέπε αναλυτικότερα, Συλλογικό, Η Εναλλακτική Δεξιά στην Ελλάδα, εκδ. Τόπος, 2025.

[18]. Καρακατσούλη Άννα, Το ξίφος του πνεύματος, σελ. 378-379, εκδ. Gutenberg, 2024.

[19]. Λιαλιότη Μυρτώ, «Η μαύρη Διεθνής της Μαδρίτης», ΤΑ ΝΕΑ, 15-16 Φεβρουαρίου 2025.

[20]. Βλέπε αναλυτικότερα, Συλλογικό, Η κανονικοποίηση του ακροδεξιού λόγου στην Ελλάδα, Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, χ.χ.

[21]. Καρακατσούλη Άννα, Το ξίφος του πνεύματος, σελ. 21, εκδ. Gutenberg, 2024.

[22]. Αναφέρεται στο Mikkel Bolt Rasmussen, Η Αντεπανάσταση του Τραμπ. Φασισμός και Δημοκρατία, σελ. 59-60, εκδ. Παρακείμενος, Β΄έκδοση, 2014.