Ναι, η εργατική τάξη πάει στον παράδεισο. Με οδηγό αυτή τη χαμηλότονη κινηματογραφική μπαλάντα, αυτή τη μελαγχολική και ταυτόχρονα αισιόδοξη ταινία.
Μια ταινία με χιούμορ, με ρετρό τραγούδια που θα συναρπάσει τους σινεφίλ.
Μια ταινία, μάθημα λιτότητας των κινηματογραφικών μέσων, μια ταινία φθινοπωρινή και χειμωνιάτικη όπως οι μεγάλες νύχτες του ευρωπαϊκού βορρά.
Ο Άκι Καουρισμάκι, αυτός ο ξεχωριστός Σκανδιναβός, ξέρει να εκφράζεται απλά, απλά μα διαφορετικά. Δεν είναι εκδηλωτικός όπως επιβάλει ο δικός μας μεσογειακός οίστρος, αλλά κλειστός, κρύος, όπως το κρύο του βορρά.
Μέσα όμως σε αυτό το κρύο φυτρώνουν οι ανθρώπινες λεπτές λεπτομέρειες. Η χαμηλή φωνή, το δειλό βλέμμα, η αδιόρατη κίνηση που συνθέτουν ένα ολόκληρο σύμπαν. Έναν ορατό κόσμο, εκείνο τον κόσμο της εργατικής τάξης της γηραιάς ηπείρου.
Και αυτή η εργατική τάξη, στην ταινία του Καουρισμάκι αρνείται να συγχρωτιστεί με τα ατσαλάκωτα ευρωπαϊκά ”κεκτημένα”.
Ζει σε χαμόσπιτα, συγκατοικεί σε εργατικά δωμάτια, που ωστόσο αποπνέουν πολιτισμό και χάρη.
Δουλεύει στα εργοστάσια, στα γιαπιά, στα σούπερ – μάρκετ, στις παμπ.
Αυτή η εργατική τάξη, παρά τις ατυχίες της, παρά τα πάθη της, όπως το πιοτό, παρά την ανηλεή εκμετάλλευση, παρά τη φοβερή ανέχειά της, διατηρεί εκείνη την αξιοπρέπεια που καθηλώνει.
Οι ήρωες του Καουρισμάκι δεν είναι ”κοινωνικές ανορθογραφίες”, όπως γράφουν μερικοί κριτικοί, είναι ο κανόνας, ο κανόνας που διέπει την κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ευρώπη.
Οι άδειοι χώροι, οι σιωπές, οι μηχανικές κινήσεις, οι θηριώδεις γερανοί, τα εργοτάξια και τα γιαπιά, που με ξεχωριστή μαεστρία επιλέγει για τα πλάνα του ο σκηνοθέτης, απηχούν τη λαβωμένη ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που ολοένα και γιγαντώνει τις μηχανές, τα μέσα παραγωγής, για να καταβροχθίσει τους ανθρώπους. Όπως τον οικοδόμο Χολάπα και την υπάλληλο Άνσα, τους δυο ήρωες της ταινίας.
Και οι ανορθόγραφες παραγωγικές σχέσεις αντανακλούν στις προσωπικές σχέσεις. Ο Χολάπα και η Άνσα απολύονται για ψύλλου πήδημα, αλλάζουν δουλειές από ανάγκη, σε όλο και πιο βαριές, πιο κακοπληρωμένες. Διέξοδος ένα καραόκε μπαρ, εκεί που η μουσική επουλώνει τα καθημερινά τους τραύματα.
Είναι κακότυχοι, ξένοι, ξένοι στον ίδιο τους τον τόπο, είναι τα «πεσμένα φύλλα» στα ρείθρα των πεζοδρομίων που ποδοπατούνται από νομιμοποιημένη συνήθεια.
Τα «πεσμένα φύλλα» είναι μια ταινία πικρή και ταυτόχρονα γλυκιά. Δεν ξεχειλίζει από ουμανισμό, ούτε διακρίνεται από πρωτότυπη ιδέα. Όμως είναι τόσο ισορροπημένη, χάρις στο σκηνοθετικό κέντημα, που ενώ είσαι καθισμένος μέσα στη σκοτεινή αίθουσα προβολής, νιώθεις να ραγίζεσαι, να αρρωσταίνεις, αλλά στο φινάλε, χωρίς να το καταλάβεις, έχεις γιάνει. Βγαίνεις από την αίθουσα πανάλαφρος και ελευθερωμένος. Όχι τόσο γιατί ο ήρωας αποφασίζει και κόβει το πιοτό, ούτε γιατί η καθηλωτική Άνσα δίνει ζωή στα αισθήματα της. Αλλά γιατί αυτά τα δυο «πεσμένα φύλλα», αυτοί οι δυο προλετάριοι, ξέρουν και διεκδικούν τον «παράδεισο» τους εκεί στην καρδιά του παγωμένου Ελσίνκι.
Μια εξόχως πολιτική ταινία, παρ’ ότι ο πολιτικός προβληματισμός, ο πολιτικός λόγος δεν βρίσκεται σε πρώτο πλάνο, στο προσκήνιο, αλλά στα παρασκήνια και στους δεύτερους ρόλους. Στη φιγούρα του επιστάτη και του φρουρού, στο ραδιόφωνο, στον υποστηρικτικό φίλο και στα υπέροχα ρετρό τραγούδια.
Δεν λείπουν ούτε οι σινεφιλικές αναφορές στον Μπρεσόν, στον Γκοντάρ και στον Τζάρμους, για να μας υπενθυμίσει ο σκηνοθέτης ότι πρόκειται για ταινία, για σινεμά, που ενώ μιλά για τους ανθρώπους, συντελείται και πραγματώνεται κάθε φορά, πάνω από τους ανθρώπους σαν αισθητικό γεγονός.
Ένα γεγονός που χωράει όλους τους στριμωγμένους από εκμετάλλευση, όλους τους πολιορκημένους από μιζέρια.
Ένα αισθητικό γεγονός που φωτίζει και τη δική μας ζιγκ-ζαγκ διαδρομή και τα δικά μας «πεσμένα φύλλα».
