Σχέδιο Μάρσαλ – a path of perspectives, Πειραιώς 260
Σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη και δραματουργική επεξεργασία Έλενας Τριανταφυλλοπούλου
Όταν είδα πως στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών περιλάμβανε παράσταση με θέμα αλλά και τίτλο το Σχέδιο Μάρσαλ, το ενδιαφέρον μου εκτινάχθηκε στα ύψη.
Θεώρησα δε την ιδέα αυτή της σκηνοθέτιδος Νατάσας Τριανταφύλλη γενναία και ενέχουσα βέβαια το σχετικό τόσο καλλιτεχνικό όσο κυρίως πολιτικό ρίσκο.
Βεβαίως η Ιστορία ως πρώτη ύλη αποτελεί συχνά αντικείμενο της τέχνης γενικότερα και φυσικά του θεάτρου. Και όχι μόνο του θεάτρου ντοκουμέντο, είδος που άνθισε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και έως τις μέρες μας, αλλά και του κλασσικού θεάτρου από την εποχή του Αισχύλου και του Σαίξπηρ.
Όμως το Σχέδιο Μάρσαλ σχετίζεται άμεσα με την εμφυλιακή και μετεμφυλιακή περίοδο, με την αμερικανική ανάμειξη και εξάρτηση της χώρας πριν την παραδώσουν και πάλι στους δυτικοευρωπαίους μέσω της ΕΕ (είναι γνωστό πως οι Εγγλέζοι παρέδωσαν τη χώρα στους Αμερικανούς μετά το τέλος του πολέμου λόγω της αδυναμίας τους να ελέγξουν την κατάσταση στην Ελλάδα και να συντρίψουν τις εαμικές δυνάμεις).
Είναι δε ανακριβές να ισχυρισθεί κανείς πως η όποια αναφορά στην Ιστορία πόσο μάλλον η σκηνική της απεικόνιση, μπορεί να αποτελεί μια «ουδέτερη» ή αντικειμενική προσέγγιση. Διότι ακόμα και εκτός των προθέσεων του δημιουργού, αυτή η «ουδετερότητα» προσκρούει και θρυμματίζεται κατά την ίδια της την επαφή με την πραγματικότητα που δεν είναι καθόλου «ουδέτερη».
Κάθε λοιπόν καλλιτεχνικό δημιούργημα που ακουμπά στην Ιστορία αποτελεί και μία ερμηνεία αυτής, μία ιδεολογική προσέγγιση του συγγραφέα και καλλιτέχνη.
Στην προκειμένη περίπτωση διαβάζουμε στην ανακοίνωση του Φεστιβάλ Αθηνών:
«Με αφετηρία το ημερολόγιο του προεδρικού απεσταλμένου (σ.σ Πολ Πόρτερ) καθώς και την αποστομωτικά επίκαιρη έκθεση που συνέταξε, η παράσταση φέρνει στο προσκήνιο την εποχή εκείνη μέσα από τους διαλόγους και τις συναντήσεις του Πόρτερ με Έλληνες εργάτες και αγρότες, αξιωματούχους, πεινασμένους των πόλεων, παιδιά και δεκάδες άλλα υπαρκτά πρόσωπα. Προοδευτικά, η δραματουργία φωτίζεται από επιστημονικές μελέτες, ιστορικά και οικονομικά ντοκουμέντα, που σε συνδυασμό με πλήθος μαρτυριών αποτυπώνουν την άλλοτε σωτήρια κι άλλοτε δραματική, άλλοτε κωμική κι άλλοτε γκροτέσκα συνύπαρξη του αμερικανικού ιδεώδους και του άναρχου ελληνικού πνεύματος.
…Το εικαστικό περιβάλλον αφηγείται με τον δικό του τρόπο την ιστορία από την καταστροφή στη δημιουργία, από τη διάλυση στην οργάνωση με δομικό στοιχείο τη μουσική. Η συνύπαρξη του ροκ εν ρολ και της τζαζ των 1940s με την ελληνική δημοτική μουσική αποδίδει την ένταση, τον θαυμασμό, αλλά και την αμηχανία και τις αντιφάσεις στην αντιπαράθεση των δύο πολιτισμών. Κείμενο, εικαστικός χώρος, φως και μουσική συνομιλούν με ιστορικές φάσεις της μεταπολεμικής Ελλάδας, πριν, κατά τη διάρκεια, και μετά την εφαρμογή του σχεδίου Μάρσαλ, ερευνώντας τις προοπτικές, τις επιτυχίες και τις διαψεύσεις του, όπως αυτές μας επηρεάζουν μέχρι σήμερα».
Η ίδια δε η σκηνοθέτιδα της παράστασης Νατάσα Τριανταφύλλη, που συνέλαβε την ιδέα να συστήσει στο ελληνικό κοινό αυτήν τη «διαδρομή προοπτικών» όπως συνέβη αμέσως μετά τον πόλεμο, αναφέρει σε συνέντευξή της στη lifo και την Αργυρώ Μποζώνη:
«Η παράσταση φέρνει επί σκηνής το πνεύμα και την ατμόσφαιρα μιας ενδιάμεσης εποχής, που συνδέει το τέλος του πολέμου με την ανάπτυξη που γνώρισε η χώρα μας τη δεκαετία του ’50, ενώ η ενεργοποίηση των ανθρώπινων δυνάμεων και τα κίνητρα που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία κρύβουν πολλά μυστικά.
Είναι το αποτέλεσμα μιας μεγάλης έρευνας, με τη δραματουργία να φωτίζεται από επιστημονικές μελέτες, ιστορικά και οικονομικά ντοκουμέντα, που σε συνδυασμό με πλήθος μαρτυριών αποτυπώνουν την άλλοτε σωτήρια κι άλλοτε δραματική, άλλοτε κωμική κι άλλοτε γκροτέσκα συνύπαρξη του αμερικανικού ιδεώδους με το άναρχο ελληνικό πνεύμα.
Έπειτα, η πολύτιμη δραματουργική επεξεργασία της Έλενας Τριανταφυλλοπούλου συνέβαλε καταλυτικά στη σύνθεση του κειμένου. Ταυτόχρονα, νιώθω πολύ τυχερή για τη σημαντική βοήθεια των επιστημόνων που μοιράστηκαν μαζί μας πληροφορίες και ιδέες (Κωνσταντίνα Μπότσιου, Τάσος Σακελλαρόπουλος, Ελένη Μπενέκη, Χρήστος Τσάκας, Γιώργος Σταθάκης, Μαρία Σαμπατακάκη, Κωνσταντίνα Κάλφα κ.ά.).
Το εικαστικό περιβάλλον αφηγείται με τον δικό του τρόπο την ιστορία από την καταστροφή στη δημιουργία, από τη διάλυση στην οργάνωση, με δομικό στοιχείο τη μουσική. Η συνύπαρξη του ροκ εν ρολ και της τζαζ των ’40s με την ελληνική δημοτική μουσική αποδίδει την ένταση, τον θαυμασμό, αλλά και την αμηχανία και τις αντιφάσεις στην αντιπαράθεση των δύο πολιτισμών. Κείμενο, εικαστικός χώρος, φως και μουσική συνομιλούν με ιστορικές φάσεις της μεταπολεμικής Ελλάδας, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εφαρμογή του σχεδίου Μάρσαλ, ερευνώντας τις προοπτικές, τις επιτυχίες και τις διαψεύσεις του, όπως αυτές μας επηρεάζουν μέχρι σήμερα».
Παρά όμως τις παραπάνω «καλλιτεχνικές και επιστημονικές προθέσεις», δεν διακρίναμε να ευοδώθηκαν και πολλά από τα παραπάνω.
Για να είμαστε ειλικρινείς πρέπει να πούμε πως οι καλλιτέχνιδες προσπάθησαν κατ’ αρχάς να κρατήσουν μια «κεντρώα» στάση στα ιστορικά γεγονότα. Έτσι δεν ήρθαμε σε επαφή με κάποιον αγοραίο αντικομμουνισμό, αλλά με την απόλυτη αμηχανία τους μπροστά στο υλικό που έπρεπε να διαχειριστούν.
Εφόσον δηλαδή αναγκαστικά η παράσταση αναφέρεται στην περίοδο 1944-1947, ήτοι από τα Δεκεμβριανά έως την ένταξη της χώρας στο σχέδιο Μάρσαλ και κατόπιν έως και τη δεκαετία του 50, έπρεπε να διαχειριστούν την πιο αιματοβαμμένη ιστορική περίοδο της χώρας από την επανάσταση του 1821 και εντεύθεν. Σ’ αυτήν την περίπτωση το να κρατάει κανείς αποστάσεις από την ίδια τη σύγκρουση μεταξύ των εαμογενών δυνάμεων και του ΚΚΕ από τη μια και των κρατικών δυνάμεων και των συμμάχων τους Εγγλέζων αρχικά και Αμερικανών κατόπιν, των ταγματασφαλιτών και των δωσίλογων από την άλλη, ήτοι να προσπαθήσεις να περάσεις άβρεχτος το φουσκωμένο ποτάμι της ίδιας της εμφύλιας σύγκρουσης, καθιστά το αποτέλεσμα τόσο «κεντρώο», ήτοι ανιαρό και βαρετό, που περνά καλλιτεχνικά αδιάφορο.
Και πράγματι ενώ η ίδια η έκθεση Πολ Πόρτερ, του επικεφαλής της Αμερικάνικης βοήθειας περιλαμβάνει πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την εκτεταμένη φτώχεια αλλά κυρίως την κρατική διαφθορά, η παράσταση δεν μπόρεσε, ή δεν θέλησε να σταθεί σ’ αυτά τα στοιχεία και να αναδείξει τη ζοφερή περίοδο 1945-1947(20-1-47 ένταξη στο σχέδιο Μάρσαλ) και έως και τη δεκαετία του ‘50.
Δεν γίνεται δε καμία αναφορά πως αυτή η οικονομική βοήθεια ήταν ο κύριος μοχλός επέμβασης των Αμερικανών στη χώρα και το τραγικότερο, όλων πως ήταν η άλλη όψη των βομβών Ναπάλμ που τερμάτισαν τον εμφύλιο πόλεμο με νικητές μια αστική τάξη και τους πολιτικούς της εκπροσώπους, που όχι μόνο απείχαν από τον αντιφασιστικό αγώνα αλλά τμήματά της συμμάχησαν ευθέως με τη ναζιστική Γερμανία και τους ναζιστές ακόμα και μετά το τέλος του πολέμου (βλ. υπόθεση του εγκληματία πολέμου Μέρτεν και εμπλοκή του Κων/νου Καραμανλή).
Για τους ίδιους λόγους δεν μπορεί να διακρίνει και να αναδείξει τους λόγους που παρά το λεγόμενο «οικονομικό θαύμα» της δεκαετίας του ’50, η μετανάστευση αυξάνεται ραγδαία (πάνω από 600.000 αναφέρουν οι ιστορικές πηγές ακόμα και ο ίδιος ο Στ. Καλύβας).
Βεβαίως, όταν επιστημονικός σύμβουλος της παράστασης εκτός των άλλων είναι και ο ιστορικός Στάθης Καλύβας εκ των πρωταγωνιστών μαζί με τον Νίκο Μαρατζίδη στους λεγόμενους «αναθεωρητές της ιστορίας», κατανοούμε και την «επιλογή των στιγμιοτύπων ιστορίας και την ιδεολογική κατεύθυνση».
Προσπαθώντας να αναδείξει – αν κατάλαβα καλά – η παράσταση το αποτέλεσμα της όσμωσης δύο διαφορετικών πολιτισμικών προτύπων, του αμερικάνικου και του ελληνικού, πέραν της χρήσης της τζαζ ή της δημοτικής μουσικής αντίστοιχα, αναδεικνύει ως βασικό κομμάτι της δραματικής εξέλιξης το παρακάτω περιστατικό, όπως το διηγείται η σκηνοθέτης:
«Μας είναι δύσκολο , λέει, να συνειδητοποιήσουμε ότι χρονικά συμπίπτει, π.χ., η μάχη του Δημοκρατικού Στρατού στο Νικολίτσι το 1949 με την πρεμιέρα του Κουν στο “Λεωφορείο ο Πόθος”, όπου ακούγεται για πρώτη φορά το “Χάρτινο το φεγγαράκι” και με τα έργα του σχεδίου Μάρσαλ. Όμως η αποδοχή της συνύπαρξης παράλληλων προοπτικών ίσως είναι η αρχή για μια πιο γενναία προσπάθεια να πλησιάσουμε την αλήθεια».
Ποια αλήθεια. Για ποιόν; Για ποιο πράγμα;
Όταν η σκληρότητα της Ιστορίας ξεπερνάει τις «κεντρώες» διαθέσεις μας, καλύτερα να σιωπά κανείς, παρά να ψάχνει με το «φακό» για ψήγματα εκβιασμένης ποιητικότητας.
Οφείλω να σημειώσω ότι η σκηνοθεσία δεν κατάφερε να μετουσιώσει το ιστορικό της υλικό σε δραματική ή μεταδραματική σκηνική πράξη με ενιαίο ύφος και στόχο. Έμεινε στις ιστορικές αναφορές σα να μας παρέδωσε μάθημα ιστορίας και μάλιστα υπό την επίβλεψη του καθηγητή Καλύβα!
Βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα την μαγνητοσκοπημένη ομιλία του Χρήστου Λούλη που ως Μάρσαλ εκφωνεί το Σχέδιό του στην αγγλική γλώσσα και εξηγεί την μεγάλη του σημασία για την αντιμετώπιση του «κόκκινου κινδύνου» ήτοι της επιρροής της τότε Σοβιετικής Ένωσης στις χώρες της Ευρώπης και ουσιαστικά την κήρυξη του ψυχρού πολέμου.
Στην παράσταση ακούγονται στίχοι από το ποίημα «Ένα μεγάλο παρελθόν» του Τάσου Λειβαδίτη, από τη συλλογή «Ο τυφλός με τον λύχνο», ένα απόσπασμα από τις «Μέρες του 1945-1951» του Γιώργου Σεφέρη, ένα απόσπασμα από το θεατρικό έργο «Λεωφορείο ο Πόθος» του Τενεσί Ουίλιαμς και οι άριες «Song to the Moon» του A. Dvorak και «Barcarolle» του J. Offenbac.
Τέλος στα υστερόγραφα προτίμησα για όσους θελήσουν να αντλήσουν τις σχετικές πληροφορίες να παραθέσω στοιχεία τόσο για το Σχέδιο Μάρσαλ όσο και για την Αναφορά του Πολ Πόρτερ.
Σύλληψη – Σκηνοθεσία – Φωτισμοί Νατάσα Τριανταφύλλη • Σύνθεση κειμένου παράστασης Δήμητρα Μητροπούλου, Νατάσα Τριανταφύλλη • Δραματουργική συνεργασία Έλενα Τριανταφυλλοπούλου • Σκηνικά Εύα Μανιδάκη • Κοστούμια Βάνα Γιαννούλα • Μουσική Μonika •Παίζουν (αλφαβητικά) Δάφνη Αλεξάντερ, Νικόλας Μαραζιώτης, Δήμητρα Μητροπούλου, Άρης Μπαλής • Συμμετέχει ο μικρός Κωνσταντίνος Σάρδης • Στο βίντεο εμφανίζεται ο Χρήστος Λούλης
ΥΓ1. Τι ήταν το «σχέδιο Μάρσαλ»
Το έναυσμα έδωσε ο στρατηγός Τζορτζ Μάρσαλ που μέσω των επιτελικών του ικανοτήτων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο συνέβαλε καθοριστικά στο να εμπλακούν οι ΗΠΑ και στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ίδιος καρπώνοντας τις επιτυχίες των ΗΠΑ στα μέτωπα του Ειρηνικού αλλά και στην Ευρώπη, μεταπήδησε στον πολιτικό στίβο αναλαμβάνοντας το 1947 το υπουργείο Εξωτερικών. Από εκείνη τη φάση ο Μάρσαλ «ξεκλείδωσε» την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, μέσω ενός τεραστίου βεληνεκούς πρόγραμμα (σχέδιο Μάρσαλ 1948) τόσο οικονομικής όσο και πολιτικής επιρροής στην Ευρώπη. Ουσιαστικά μπροστά στο φόβο του να γίνει η Ευρώπη «έρμαιο» της εξάπλωσης του κομμουνισμού από τη Σοβιετική Ένωση, οι ΗΠΑ άπλωσαν ένα τεράστιο δίχτυ αμερικανικής επιρροής πάνω από την ρημαγμένη από τον πόλεμο Γηραιά Ήπειρο.
Αξίζει να αναφέρουμε πως αυτό ενισχύθηκε τόσο με το δόγμα Τρούμαν ένα χρόνο πριν (Χάρι Τρούμαν πρόεδρος των ΗΠΑ) όσο και με τη δημιουργία του ΝΑΤΟ. Μέσω μιας «ιστορικής» ομιλίας στις 12 Μαρτίου του 1947 ο Χάρι Τρούμαν ανακοίνωσε πως θα παρείχε οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στην Ελλάδα και την Τουρκία, ώστε να μην προσχωρήσουν στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης. Και όμως η ομιλία αυτή ήταν ιστορική μιας και συντέλεσε καθοριστικά στην έναρξη του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα σε ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση σε έναν γεωπολιτικό, και οικονομικό ανταγωνισμό.
Μπροστά σε τοπίο ολικής καταστροφής και σπαραγμού στην Ευρώπη οι ΗΠΑ «μοίρασαν» δισεκατομμύρια δολάρια ώστε να ανακατασκευαστούν τα δίκτυα μεταφορών, και να ενεργοποιηθούν εκ νέου οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Τα σχέδια των ΗΠΑ ωστόσο δεν υλοποιήθηκαν χωρίς όρους και μέριμνα ώστε να επωφεληθούν και οι ίδιες. Κανείς δεν θα βοηθούσε μια τόσο μεγάλη και πληγωμένη Ήπειρο χωρίς να θέσει το δικό του πλαίσιο ελέγχου.
Στα τεχνικά κομμάτια του προγράμματος οι ΗΠΑ εστίασαν κυρίως στην ανάκαμψη της βιομηχανίας της ΕΕ, πράγμα που αποδείχθηκε ίσως η πιο επιτυχημένη πτυχή του σχεδίου Μάρσαλ. Παράλληλα Ευρωπαίοι τεχνικοί, μηχανικοί, αλλά και οικονομολόγοι ταξίδευαν στη Δύση ώστε να δουν τον τρόπο ζωής και την κουλτούρα που κυριαρχούσε εκεί, αλλά και για να εκπαιδευθούν και να καταρτιστούν για να υλοποιήσουν αυτά που είδαν στις χώρες της Ευρώπης. Η αμερικανική κυβέρνηση έστειλε εκατοντάδες τεχνικούς συμβούλους στην Ευρώπη για να παρατηρούν τους εργαζόμενους.
Η πιο σημαντική πτυχή του Προγράμματος Τεχνικής Βοήθειας ήταν το χαμηλό κόστος του. Ενώ στο σχέδιο Μάρσαλ διοχετεύτηκαν 19,4 δισ. δολάρια, το πρόγραμμα τεχνικής βοήθειας απαιτούσε μόνο 300 εκατ. δολάρια. Συνολικά στο σχέδιο Μάρσαλ δόθηκε έμφαση στις μεγάλες βιομηχανικά χώρες, καθώς κυριαρχούσε η άποψη ότι η αναζωογόνησή τους ήταν απαραίτητη για τη γενική ευρωπαϊκή αναγέννηση. Εξαίρεση αποτέλεσε η Ισλανδία η οποία ήταν ουδέτερη κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μεγάλα ποσά που άγγιξαν τα 1,2 δισ. δολάρια δόθηκαν και μέσω δανειοδοτήσεων, σε όλες τι χώρες που εντάχθηκαν στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ. Η Γερμανία ωστόσο που έπρεπε με την πάροδο των χρόνων να επιστρέψει ολόκληρο το αμερικανικό πακέτο, δέχθηκε τις υψηλότερες πιέσεις.
Ελλάδα
Σε ένα τεράστιο πλέγμα επιρροής των ΗΠΑ εντάχθηκε και η Ελλάδα στην οποία μαίνονταν ο εμφύλιος πόλεμος. Υπό το φόβο μήπως η Ελλάδα περάσει στον έλεγχο της Μόσχας, οι ΗΠΑ πρόσφεραν οικονομική στήριξη ώστε να γεμίσουν τα άδεια ταμεία του κράτους, υπό όρους. Συγκεκριμένα οι Αμερικανοί αξιωματούχοι ήταν ελεγκτές και υπεύθυνοι ολόκληρου του προγράμματος, παρεμβαίνοντας με οποιονδήποτε τρόπο στις αποφάσεις της κυβέρνησης.
Σύμφωνα με τα δεδομένα του Wikipedia, η Ελλάδα πήρε 376 εκατ. δολάρια από το σχέδιο Μάρσαλ. Ωστόσο πολλοί αναλυτές θεωρούν άγνωστο τον ακριβή αριθμό των χρημάτων που δόθηκαν σε κάθε χώρα από τις ΗΠΑ, μιας και μιλάμε για ένα πρόγραμμα που βασίστηκε σε πολλούς πυλώνες. Από άλλους ιστορικούς γίνεται λόγος πως η Ελλάδα απορρόφησε μέχρι και 694 εκατ. δολάρια.
Πηγή: Insider.gr
ΥΓ2: Το δόγμα Τρούμαν και το σχέδιο Μάρσαλ
Με το Δόγμα Τρούμαν οι ΗΠΑ αντικατέστησαν τη Βρετανία στη χορήγηση οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας προς τις ελληνικές κυβερνήσεις, προκειμένου να κερδηθεί ο Εμφύλιος πόλεμος. Βρέθηκαν αντιμέτωπες με την πολιτική και οικονομική αστάθεια που είχε κληροδοτήσει η Κατοχή και η πρώτη μεταπολεμική περίοδος. [. . .] Οι αμερικανικές οικονομικές αποστολές κατηύθυναν άμεσα την οικονομική πολιτική στην Ελλάδα από το 1947 μέχρι το 1953. [. . .] Εφάρμοσαν αυστηρή οικονομική πολιτική, ισοσκέλισαν τον προϋπολογισμό και περιόρισαν την προσφορά χρήματος. Επέβαλαν φόρους στις πλουσιότερες τάξεις και περιέκοψαν τους μισθούς. Με τα μέτρα αυτά έλεγξαν απολύτως τον πληθωρισμό. Ενώ αναγνώρισαν την αναγκαιότητα της εκβιομηχάνισης, εντούτοις πρόσφεραν ελάχιστους πόρους για το σκοπό αυτό. Το Σχέδιο Μάρσαλ περιορίστηκε μόνο στον ενεργειακό τομέα και στην ανασυγκρότηση της παραδοσιακής βιομηχανίας. Παράλληλα, υπό τον έλεγχο των U.S. Corps of Engineers, αποκαταστάθηκε μέρος των κατεστραμμένων υποδομών. Η ανάκαμψη της βιομηχανικής και της αγροτικής παραγωγής ήταν εντυπωσιακή στη διάρκεια του Εμφυλίου [. . .]. Αντίθετα, η ελληνική οικονομία βρέθηκε σε ύφεση μετά το τέλος του Εμφυλίου. Τότε οι ΗΠΑ επεδίωξαν τη βίαιη σταθεροποίησή της, προκειμένου να αποδεσμευτούν από το βάρος της παροχής. Η πολιτική αυτή, που σχεδιάστηκε στο σύνολό της στην Ουάσιγκτον, εφαρμόστηκε το 1951 και το 1952 και ολοκληρώθηκε με την υποτίμηση της δραχμής την άνοιξη του 1953. Η αμερικανική οικονομική βοήθεια σταμάτησε το 1952 και οι ΗΠΑ έστρεψαν την Ελλάδα προς τη Δυτική Ευρώπη. Το βιβλίο στηρίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στη μελέτη των αρχείων των οικονομικών αποστολών στην Ελλάδα (Porter, AMAG, ECA/G, MSA/G), της πρεσβείας των ΗΠΑ, του υπουργείου Εξωτερικών και των κεντρικών υπηρεσιών του Σχεδίου Μάρσαλ στο Παρίσι και την Ουάσιγκτον.
(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του Γιώργου Σταθάκη)
ΥΓ.4- Έκθεση Πόρτερ (Wikipedia)
Γενική περιγραφή Τα όσα έχουν δημοσιευτεί στην Ελλάδα προέρχονται βασικά από τις σχετικές αναφορές στην Έκθεση Πόρτερ της ελληνικής εφημερίδας «Ελευθερία» των φ. 1ης, 9ης και 10ης Μαΐου του 1947, καθώς και από μία δημοσίευση του αμερικανικού εβδομαδιαίου περιοδικού Κόλιερς (Collier’s), τον Σεπτέμβριο του 1947, όπου φιλοξένησε γενικές εντυπώσεις του Πωλ Πόρτερ για την Ελλάδα. Μέρος αυτών των εντυπώσεων συμπεριέλαβε ο Σπ. Θεοδωρόπουλος στο βιβλίο του Απ’ το δόγμα Τρούμαν στο δόγμα Χούντα.
Σύμφωνα πάντα με τα παραπάνω δημοσιεύματα της εφημερίδας Ελευθερία, τα βασικότερα σημεία της Έκθεσης Πόρτερ συνοψίζονται στα ακόλουθα:
Εδώ δεν υφίσταται κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ’ αυτού υπάρχει μια χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών, μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από άλλους, που είναι τόσο απασχολημένοι με τον προσωπικό τους αγώνα για εξουσία, ώστε δεν έχουν τον χρόνο να αναπτύξουν οικονομική πολιτική, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι είχαν την ικανότητα.
Υπάρχει μεγάλη ανομοιομορφία εις το βιοτικόν έπίπεδον και τα εισοδήματα ανά την Ελλάδα. Οι κερδίζοντες, δηλαδή οι βιομήχανοι, οι έμποροι, οι κερδοσκόποι και οι μαυραγορίται, διάγουν έν πλούτω και χλιδή, το πρόβλημα δε αυτό ουδεμία κυβέρνησις το αντιμετώπισεν αποτελεσματικώς. Εν τω μεταξύ αι λαϊκαί μάζαι περνούν μιαν αθλίαν ζωή. Οι κερδίζοντες είναι σχετικώς ολίγοι τον αριθμόν και ο συνολικός πλούτος των, περιερχόμενος εις τό σύνολον του πληθυσμού θα έπέφερεν ελάχιστην βελτίωσιν των γενικών συνθηκών διαβιώσεως. Αλλ’ ο πολυτελής τρόπος ζωής των εν μέσω της πτώχειας συντείνει εις το να εξοργίζη τας μάζας και να υπογραμμίζη την δυστυχίαν των πτωχών.
Η δημόσια διοίκηση είναι υπερβολικά εκτεταμένη. Οι χαμηλοί μισθοί προσαυξάνονται βάσει ενός εντελώς συγκεχυμένου συστήματος επιδομάτων, χάριν των οποίων τινές δημόσιοι υπάλληλοι κερδίζουν μέχρι και τέσσερις φορές περισσότερο από τον βασικό μισθό τους.
Υπάρχει εις την χώραν σημαντικόν ποσοστόν συγκεκαλυμμένης ανεργίας, δεδομένου ότι τα 20% του πληθυσμού χρησιμοποιούνται υπό του κράτους ή εξαρτώνται εξ αυτού. Τα χαμηλότατα επίπεδα ζωής των δημοσίων υπαλλήλων, των συνταξιούχων και των άλλων μισθοβιώτων αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα, ο οποίος συμβάλλει εις την πολιτικήν και κοινωνικήν έντασιν που χαρακτηρίζει σήμερον την Ελλάδα.
Ουδέν μέτρον ελήφθη από της απελευθερώσεως δια να δοθή χρήσιμος εργασία εις τους δυναμένους να εργασθούν από το ευρύ αυτό στρώμα του πληθυσμού.
Δύο και ήμισυ έτη μετά την απελευθέρωσιν η Ελλάς ευρίσκεται εις μίαν κατάστασιν νεκρώσεως παρά την ούσιαστικήν έξωτερικήν βοήθειαν και την αρμοδίαν εξωτερικήν καθοδήγησιν. Εις ολόκληρον την χώρα, απ΄ άκρου εις άκρη, κυριαρχεί μία γκρίζα ανυπεράσπιστη, βαθιά έλλειψη πίστης για το μέλλον – μία έλλειψη πίστης που οδηγεί σε πλήρη απραξία προς το παρόν. Οι άνθρωποι έχουν παραλύσει από την αβεβαιότητα και τον φόβο, οι επιχειρηματίαι δεν επενδύουν, οι καταστηματάρχαι δεν αποθηκεύουν προμήθειες.
Σημαντικά ποσά ξένου συναλλάγματος εσπαταλήθησαν κατά τό παρελθόν έτος [1946] εις εισαγωγάς ειδών πολυτελείας, εις πώλησιν χρυσών λιρών από το κράτος και εις πράξεις επί του νομίσματος εις την μαύρην άγοράν.
Ή Αμερικανική Αποστολή πρέπει να δύναται να εξασφαλίζη δια διαφόρων τρόπων ότι γίνεται η καλύτερα δυνατή χρήση της αμερικανικής βοηθείας. Θά πρέπει να έχη την εξουσίαν ως τελευταίον μέτρον να διακόπτη ή να περιορίζη την οικονομικήν βοήθειαν όχι μόνο γενικώς, αλλά και εις την περίπτωσιν οιουδήποτε σχεδίου ή ενεργείας, οσάκις καθίσταται προφανές ότι οι όροι της βοηθείας δεν ετηρήθησαν.
(αποσπάσματα από την Έκθεση Πόρτερ).
