«Να λυτρωθούμε απ’ την τριπλή σκλαβιά
κατακτητή, προϊστάμενο και άντρα,
να κατακτήσουμε τη λευτεριά»
Από τον ύμνο της «Λεύτερης Νέας», μιας αντιστασιακής οργάνωσης που δρούσε στα πλαίσια του ΕΑΜ από το 1942, με απεύθυνση στα νέα κορίτσια και που συμμετείχε στην ίδρυση της ΕΠΟΝ.
Το τελευταίο ντοκιμαντέρ του Λεωνίδα Βαρδαρού, «Γυναίκες μαχήτριες- Η τριπλή Απελευθέρωση», προβλήθηκε στις 14 του μήνα στη Θεσσαλονίκη στα πλαίσια του φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης σε μια γεμάτη αίθουσα και με αληθινή αποδοχή από το κοινό.
Ο Λεωνίδας ανήκει σε κείνη την κατηγορία των δημιουργών που προσπαθούν μέσα από αντίξοες συνθήκες, χωρίς στοιχειώδη υποστήριξη, να φτιάξουν ντοκιμαντέρ εξασφαλίζοντας ένα αξιοπρεπές αποτέλεσμα.
Φιλμάρει σπάνιες μαρτυρίες γυναικών που έζησαν τη δίνη των κοινωνικών αγώνων του 20ου αιώνα και πιο ειδικά της περιόδου 1930 έως το ’49, που αφορούν την επιβίωση, το δρόμο της αντίστασης, της φυλακής και εξορίας και κάποτε του εκτελεστικού αποσπάσματος.
Το σινεμά μέσα από τα εκφραστικά του μέσα, παραμένει αδιαμφισβήτητος ιστορικός παράγοντας. Οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην ιστορία και τον κινηματογράφο επιτρέπουν πιο ολοκληρωμένη κατανόηση των σύγχρονων και παρελθόντων κοινωνικών εποχών.
Το πρόβλημα που ανακύπτει όσες φορές το σινεμά καταπιάνεται με την ιστορία, είναι στο κατά πόσο τροποποιεί την ιστορική θεώρηση και τους δεσμούς που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν. Στο κατά πόσο συμβάλει στην αναζήτηση συνεχειών και ρήξεων. Επειδή η ιστορία δεν είναι απλά η γνωριμία με φαινόμενα, πράξεις και πρόσωπα του παρελθόντος.
Είναι γεγονός ότι σήμερα, χάρις στο σινεμά, και πιο ειδικά στο ιστορικό ντοκιμαντέρ, η ιστορία γνωρίζει νέες μορφές έκφρασης. Η μαεστρία, το ταλέντο του δημιουργού, κρίνεται στο βαθμό που μπορεί να δίνει οπτική μορφή στο πέρασμα σε ένα πρόσφατο ή μακρινό παρελθόν, χωρίς τη χρήση των χιλιοφορεμένων κλισέ της ευκολίας, στο κατά πόσο το βλέμμα του είναι εμβριθές και θετικιστικό. Εδώ η τεχνική γνώση και η αισθητική πρέπει να συμβαδίζουν με την ιστορία (την ιδεολογία). Και σε μια κοινωνία ταξική, με ηγεμονεύουσα την αστική ιδεολογία, όταν το κινηματογραφικό μάτι κατορθώνει να υπερισχύσει, μιλάμε για νίκη και επιτυχία, για πραγματικό δημιουργό.
Ο Βαρδαρός επιλέγει τα υπαρκτά ιστορικά του πρόσωπα, τις ανώνυμες γυναίκες που ανήκουν και στην πρώτη γραμμή και στα μετόπισθεν και τις αφήνει από μόνες τους να τροφοδοτήσουν την αποδεικτική συλλογιστική του. Μια συλλογιστική που χαρίζει απόλαυση, γνώση και συγκίνηση στο κοινό.
Αυτές οι «ανώνυμες» γυναίκες (που μπορεί και να είναι οι μανάδες και οι γιαγιάδες μας) καμιά τέχνη και ιστορία έως τώρα δεν τις έχει περιλάβει, καμιά δόξα ή κατάρα. Κι ας είναι οι «ανώνυμοι» ήρωες οι πιο συγκλονιστικοί. Γιατί είναι εκείνοι που έρχονται αντιμέτωποι με την καθημερινή δυσκολία, με το Γολγοθά της κάθε μέρας, με τα αθέατα δάκρυα.
Ο Λεωνίδας σ’ αυτή την ταινία του επικαλείται τις γυναίκες που υπήρξαν μάρτυρες αφανείς, επικαλείται τη μνήμη τους, μια μνήμη ζωική και αφτιασίδωτη που παίρνει τη θέση της πλάι στη μεγάλη, την επίσημη μνήμη των μεγάλων αγώνων και θυσιών.
Είναι γυναίκες που μιλάνε. Μια προσωπική αφήγηση πότε δυναμική και πότε συγκινητική, πρωτάκουστη, απλή και αληθινή. 22 γυναίκες που καταθέτουν κομμάτια της ζωής τους. Ένα πορτρέτο γυναικών που έγιναν «χείμαρρος για μια νέα ζωή», χωρίς να λογαριάσουν κόπους και θυσίες.
Είναι κάτι που απουσιάζει από τα επίσημα κείμενα. Είναι εκείνο το χέρι που κρατούσε τα λιγοστά τσιγάρα, το λιτό προσφάι ή το βιβλίο που προσπαθούσε να περάσει τα σίδερα της φυλακής και να τα δώσει στον καταδικασμένο. Είναι εκείνο το χέρι που κρατούσε το αλέτρι, το σκοινί της κατσίκας, την αξίνα και το πριόνι, γιατί έπρεπε να σταθεί όρθια η ορφανή οικογένεια. Είναι εκείνο το χέρι της παραδουλεύτρας στα αστικά σαλόνια που κρυφά τροφοδοτούσε από το περίσσευμα τον αντάρτη. Αυτό το γυναικείο χέρι ο Λεωνίδας το αγαπά, σαν χέρι ‘’άγιο’’, μητρικό και λαϊκό.
Το ιστορικό ντοκιμαντέρ έχει αξία όταν διατηρεί ταυτόχρονα την εικόνα του παρόντος μέσα από τα επιβιώματα του παρελθόντος, μέσα από τη μνήμη. Όταν υπερβαίνει την απλή ιστορική ανασύσταση και συμβάλλει στην κατανόηση του παρελθόντος και τη σχέση του με το παρόν.
Σ’ αυτό το δρόμο πορεύεται το τελευταίο ντοκιμαντέρ του Λεωνίδα Βαρδαρού, «Γυναίκες μαχήτριες-Η τριπλή απελευθέρωση», που ανοίγει αυλαία για το κοινό στο σινέ-ΤΡΙΑΝΟΝ στην Αθήνα από της 31 του μηνός.
