Ένα έργο τέχνης, όπως ποίημα, μυθιστόρημα, μουσική εκτέλεση, ζωγραφικός πίνακας, κινηματογραφική ταινία, για να σε ‘’πιάσει’’, οφείλει να αποσπάται απ’ τη σελίδα, την παρτιτούρα, το κάδρο και την οθόνη και να γίνεται κομμάτι ζωντανής ουσίας και παλλόμενης σάρκας.
Η αισθητική και η ιδεολογία που περιέχει πέραν από την αισθητική συγκίνηση και το κίνητρο για στοχασμό που προσφέρουν, ενεργοποιούν κι έναν μηχανισμό κοινωνικής άμυνας. Το ίδιο έργο τέχνης λειτουργεί φορές όπως ο Δούρειος Ίππος. Ο δημιουργός δηλαδή σκόπιμα παραπλανά, βάζει στο χάπι ισχυρή δόση και το προσφέρει στο κοινό.
Πότε ειρωνικός και πότε αφελής, πότε γαλήνιος και πότε εξημμένος, άλλοτε πρωτόγονος και ξανά καλλιεπής, ο καλλιτέχνης με το έργο του ξαναβρίσκει κάθε φορά το αλφάβητο απ’ την αρχή. ‘Όπως ο Ρεμπώ, εκείνος ο ‘’ ποιητής της εξέγερσης’’ όπως τον αποκαλεί ο Καμύ.
‘’ Για πούλημα ό,τι δεν πούλησαν οι Εβραίοι, ό,τι ούτε τάξη ευγενών ούτε έγκλημα δεν έχουν γευθεί, ό,τι αγνοούν ο καταραμένος έρωτας και η καταχθόνια χρηστότητα των μαζών. Αυτό που ούτε ο χρόνος, ούτε η επιστήμη δε χρωστούν ν’ αναγνωρίσουν.
Οι Φωνές σχηματισμένες ξανά. Η αδελφική έγερση όλων των χορωδιακών και ορχηστρικών ενεργειών και οι στιγμιαίες τους εφαρμογές. Η ευκαιρία, μοναδική, ν’ αποδεσμεύσουμε τις αισθήσεις μας.
– Για πούλημα τα αδιατίμητα Σώματα, έξω από κάθε ράτσα, από κάθε κόσμο, από κάθε φύλο, από κάθε γενιά απογόνων. Τα πλούτη αναβλύζουν σε κάθε διάβημα. Ξεπούλημα διαμαντιών χωρίς έλεγχο.
-Για πούλημα η αναρχία για τις μάζες. Η αδάμαστη ικανοποίηση για τους ερασιτέχνες της ανώτατης τάξης. Ο βάναυσος θάνατος για τους πιστούς και τους εραστές.
-Για πούλημα οι κατοικίες και οι αποδημίες, αθλήματα, μαγικά θεάματα και τέλειες ανέσεις, και ο θόρυβος, η κίνηση και το μέλλον που κάνουν.
-Για πούλημα οι υπολογιστικές εφαρμογές και τα ανήκουστα πηδήματα αρμονίας. Τα ευρήματα και οι προθεσμίες που δεν τις υποψιάζεται κανείς, άμεση κτήση.
Ορμή αλόγιστη και ατέλειωτη με τις αόρατες λάμψεις, με τις ανεπαίσθητες ηδονές και τα μυστικά της, αποτρελαίνοντας το κάθε βίτσιο- και η χαρά της φοβερή για το πλήθος.
-Για πούλημα τα Σώματα, οι φωνές, ο αχανής αναμφισβήτητος μεγάλος πλούτος, ό,τι δε θα πουληθεί ποτέ. Οι πωλητές δεν τέλειωσαν το ξεπούλημα. Οι ταξιδιώτες δεν χρωστούν να επιστρέψουν το κέρδος τους από τόσο νωρίς. ‘’
Αρθούρος Ρεμπώ, ‘’Ξεπούλημα’’, από τις ‘’Εκλάμψεις’’.
Αυτονόητο είναι ότι η τέχνη, η μεγάλη ποίηση, οδηγεί πέρα απ’ τον εαυτό της, προς έναν άλλο κόσμο, άρρητο. Επενεργεί με τη μαγεία και με τις χάριτες της λεπτής αρμονίας. Υποβάλει αδιάκοπα την αμφισβήτηση για ό,τι πιστεύουμε για τον κόσμο, μα και του ίδιου του κόσμου. Διαφορετικά εκπίπτει σε κατανάλωση, σε ταχυφαγία, ή στην καλύτερη περίπτωση σε μπροσούρα. Αυτό που εισπράττουμε καθημερινά σαν ‘’τέχνη’’.
Αποδίδει χειροπιαστή τη μη γραπτή και ορατή πλευρά του κόσμου, με τη φαντασία να γίνεται στίβος και τόπος συνάντησης.
Αν το παρελθόν κατοικοεδρεύει στα μουσεία και στις βιβλιοθήκες, το μέλλον κατοικεί στην επιθυμία. Και η τέχνη, η ποίηση, αυτό κατορθώνει. Να μετατρέπει το μέλλον σε παρόν. Εξακολουθεί να μας ψιθυρίζει ότι το παρελθόν δεν ολοκληρώθηκε και πως αυτό πρέπει να εφευρίσκεται κάθε φορά που το παρόν πεθαίνει μέσα στα χέρια μας. Ένα παρόν απόν όπως το σημερινό.
Τίποτε δε φοβίζει περισσότερο όσο η ιστορία σαν απουσία. Αυτή η φοβερή ορφάνια που ζούμε σήμερα. Αναζητούμε αυτή την ιστορία έστω και ναυαγισμένη στη θάλασσα, σ’ ένα έρμαιο μπουκάλι που μέσα του ζει στοιχειωμένο ένα χειρόγραφο ποίημα. Εκείνο το ποίημα που είναι ικανό ν’ αλλάξει τον κόσμο.
Όπως ο θρύλος με το ‘’μεθυσμένο καράβι’’, που πάει και γυρίζει, που χάνεται στην ομίχλη και ξαναφαίνεται κατάκοπο και ιδρωμένο, που στα αμπάρια του βογκούν οι κωπηλάτες και στην κουβέρτα οι αξιωματικοί παιανίζουν τον ανήμπορο και γερασμένο πολιτισμό της εσπερίας.
Καλλιτέχνης είναι το κάθε δημιουργικό άτομο, ανεξάρτητα απ’ τον τομέα που επιδίδεται. Είτε είναι κτίστης ή μαραγκός, είτε ζωγράφος ή θεατρίνος. Τον χαρακτηρίζει ταπεινοφροσύνη, έλλειψη εγωισμού, η πεποίθηση ότι η αρμονία ανάμεσα στα χέρια, την ευαισθησία και τη γνώση είναι το εργαλείο της δημιουργίας.
Ανατέμνει με λόγια και χρώματα, με μπρούντζο και πέτρα, με αέρινες κινήσεις και μουσικές, με μιμήσεις και μετενσαρκώσεις το κυρίαρχο οικοδόμημα που όζει όπως και τους ασπόνδυλους μικροαστούς που το στηρίζουν, όλους τους αμειβόμενους επιβήτορες που σηκώνουν σύννεφα σκόνης όταν αναδύεται η πραγματική δημιουργία, η λαϊκή αυτενέργεια.
Το καλλιτεχνικό έργο είναι ζωντανός οργανισμός, όχι νεκρή και ακίνητη φύση όπως το θέλει ο στείρος φορμαλισμός. Είναι υλικό του δικού μας αξιακού συστήματος, της αισθητικής του μέλλοντος.
Κρατάμε, απολαμβάνουμε και μελετάμε αυτούς που έχομε, τα πολύτιμα τιμαλφή μας. Έργα και δημιουργούς, φλογερούς επαναστάτες και στοχαστές, ρεύματα και σχολές, τις ρίζες της προοδευτικής λαϊκής παράδοσης, όλα όσα συγκροτούν το οικοδόμημα του πολιτισμού μας. Ένας κατάλογος μακρύς που τον λαμπρύνουν πολλοί φάροι. Ταυτόχρονα όμως κρατάμε στην καρδιά μας, κάνουμε χώρο και σ’ αυτούς που έρχονται και ήδη μας χτυπάνε τις πόρτες.
Το status quo δεν αρμόζει στην τέχνη όπως δεν ταιριάζει και στην επανάσταση. Η φαντασία και η ευαισθησία όταν δένονται με την ιστορία, την κάθε ιστορία, τη μεγάλη αλλά και την πιο μικρή και προσωπική, δεν έχουν όρια. Κάτι που δίνει πίστη στην ουτοπία, στο φαινομενικά ανέφικτο απωθώντας το ‘’ρεαλιστικό’’ και το εφικτό.
Ο αληθινός δημιουργός είναι ένας πραγματικός επαναστάτης που κινείται ανάμεσά μας σιωπηλός και αγνώριστος. Τότε μπορεί να δραστηριοποιεί και τους άλλους. Γιατί ερεθίζει τη φαντασία , μας ταράζει, ξεκλειδώνει πόρτες που τις κρατάμε μανταλωμένες. Κουβαλάει εκείνο το φως που φωτίζει μα και σκοτώνει. Που σκοτώνει τις φοβερές προκαταλήψεις, τα στεγανά και τις βεβαιότητες.
Έχομε ανάγκη απ’ αυτά τα ‘’μάγια’’ του καλλιτέχνη που μπορούν και νεκρούς ν’ αναστήσουν. Μας εμπνέουν σιγουριά και ενθουσιασμό, το έδαφος για να πατήσουμε και ν’ αρχίσουμε να ζωγραφίζουμε το δικό μας πάθος, τη δική μας ουτοπία.
Η αισθητική μπορεί να επενεργεί στην τρέχουσα πολιτική, σε κάθε ανατρεπτικό σκίρτημα, να χρωματίζει τη στρατηγική και την ταχτική, το κάθε διάβημα, να φωτίζει και να ερμηνεύει τη φαιά πραγματικότητα. Για να ξαναγίνουν η πολιτική πραχτική και η συμμετοχή στη δράση ελκυστικές και όχι άξενες όπως συμβαίνει σήμερα. Για να καταργηθούν οι ‘’επαγγελματίες’’ της πολιτικής, οι ανάδοχοι των οραμάτων μας και στη θέση τους να ανθήσει η συλλογική, βιωμένη και δημιουργική αυτενέργεια.
Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι μια αδιάκοπη μεταμόρφωση που καμιά σταθερότητα δε μπορεί να συγκρατήσει. Η επαναστατική πολιτική του καιρού μας κάτι ανάλογο. Δικαιωματικός είναι ο ρόλος του δημιουργού να σπρώχνει τον κόσμο προς την πρόοδο, προς μια Κομμούνα μεθυστική που εμπνέει αισιοδοξία, πνευματική και ηθική ανάταση.
Αλλά και η επαναστατική πολιτική σαν τέχνη, πέρα από επιστήμη, δεν είναι κλειστό βιβλίο και οροθετημένο συμβόλαιο. Είναι ανοιχτό γόνιμο κεφάλαιο που αγκαλιάζει την απεραντοσύνη του σύμπαντος. Διαφορετικά πως θα παρακινήσει, πως θα προσελκύσει τους ‘’καταραμένους’’;
Δε μετράμε με τον πήχη και το καντάρι την πολιτική, ούτε και την τέχνη. Αλλά με το ανάστημα του καλλιτέχνη και του επαναστάτη που μπορούν τον νοερό κόσμο να τον κάνουν πραγματικότητα. Που μπορούν να φωταγωγούν τη χαρά και την ελπίδα όπως και το σκότος και το έρεβος. Που καταργούν τις συμβάσεις και τα ωράρια και δημιουργούν ορατές ‘’αυταπάτες’’. Τα καράβια να βγαίνουν στη στεριά, τη θάλασσα να σεργιανάει στα βουνά, τους βουκόλους να γεύονται τον ενάλιο κόσμο, τους πένητες να εισβάλουν στα παλάτια, τους παλατιανούς να γίνονται βαστάζοι και οι βαστάζοι βασιλείς. Και αυτά καταργώντας την ενότητα του χωροχρόνου, αμελώντας για την αρχή της ταυτότητας και συνδέοντας αντιθετικά στοιχεία, όπως πλάθει ο Ρεμπώ, αυτός ο ‘’καταραμένος’’. Το συγκεκριμένο με το αφηρημένο, την ήττα με τη νίκη, το φως με το σκοτάδι, τις ζώσες σιωπές με τους κεραυνούς, το άφατο και το ανέκφραστο με τη θύελλα. Μια αέναη έφηβη καταστρεπτική και συνάμα λυτρωτική που υπερβαίνει τη μοιρολατρική κατάσταση του κόσμου και προχωρεί με άλματα, με αυτό που εν τέλει είναι ο επαναστατικός δρόμος, ο δρόμος του Μπρεχτ.
Τα ελκυστικά μάτια του δημιουργού κοιτάνε πάντα από τις σελίδες, από το μουσαμά της ζωγραφικής, από τις παρτιτούρες και τις οθόνες, από τη σκηνή του θεάτρου τα ανθρώπινα πρόσωπα. Ο επαναστάτης κοιτάζει από τη μπαλάντα και το σταυρό του, από το γαρύφαλλο του φανατικού οπαδού, από το στεφάνι της αγχόνης. Όμως υπάρχουν και οι πολλοί, οι αναρίθμητοι. Οι χειρώνακτες και οι ανέστιοι, οι προλετάριοι και οι κατατρεγμένοι, όλοι όσοι κοιτάνε από τους ξύλινους πάγκους και τους βραστήρες, από τις σκαλωσιές και τα υπόγεια, από τα αμπάρια και τα νταμάρια. Όλοι αυτοί που μπορεί να μην τους σώζουν οι ιστορίες της τέχνης όμως τους δείχνουν πώς να αρθρώσουν τη δική τους.
Τι είναι αυτό που καθορίζει τον πολιτισμό του αιώνα μας; Του 21ου, που έχει πια ενηλικιωθεί; Τι χαρακτηρίζει εκείνον τον δεύτερο πολιτισμό του δεύτερου έθνους; Η ποικιλία, η μονοτονία, η διαφορετικότητα, η ενότητα, η μεγέθυνση, η διαρκής αντίθεση, η λήθη, η μνήμη, η πίστη στην πρόοδο και στην κριτική του πεπρωμένου; Όλα όσα πλάθουν ‘’φανταστικές εποχές’’ και ερμηνεύουν το παρόν που ζούμε. Αυτό το παρόν που πρέπει ν’ αλλάξει.
Το γνωρίζουμε. Αν αντιστραφεί ο κόσμος μας θ’ αντικρίσουμε το πραγματικό του είδωλο. Αυτό το ξεθωριασμένο σκιάχτρο που μπορούμε να καταδικάσουμε στα αζήτητα της ιστορίας. Αυτό το εφιαλτικό χωνευτήρι που μετατρέπει όλες τις αξίες σε χωματερή. Έμπνευση και πράξη χρειάζεται. Για ν’ αποκτήσει φωνή η σιωπή μας, φτερά η λαχτάρα μας. Για να μπορούμε να δημιουργούμε ιστορία και όχι απλά να συμμετέχουμε σ’ αυτήν.
‘’Πριν η Κομμούνα ερειπώσει κι ο κόσμος ορφανέψει‘’ Αρθούρος Ρεμπώ.
Ένας αβάν-γκαρντ που σμιλεύει την έξοδο κινδύνου από τις συμβάσεις. Ένας ‘’καταραμένος’’ που καταράστηκε και αποκήρυξε την ποίηση μόλις στα είκοσι χρόνια του για να αφιερωθεί στην κολασμένη νομαδική ζωή. Εξερευνητής και εθελοντής, εργοστασιακός εργάτης και λιμενεργάτης, ναυτικός και αργυραμοιβός, έμπορος όπλων και παρ’ ολίγον δολοφόνος, κομμουνάρος και εργοδηγός, επαίτης και ομοφυλόφιλος, άθεος και εξαθλιωμένος, αυτός ο ‘’ ποιητής της εξέγερσης’’ συνεχίζει να μας ταράζει. Συμβολιστής αλλά εικονοκλάστης, πρωτομάστορας της αντί-ποίησης, ένας αντάρτης των αισθήσεων και της κοινής λογικής, που επηρέασε τον Πικάσο και τον Μπρετόν, τον Χένρυ Μίλλερ και τον Καμύ, μέχρι τον Μόρισον και τον Ντύλαν.
‘’Πρώτη φορά κατέβαινα εκείνα τα ποτάμια,
όταν κατάλαβα πως πια δεν είχα πλοηγούς.
Κάτ’ Ινδιάνοι δαίμονες τους είχανε καρφώσει
απάνω σε πολύχρωμα παλούκια και γυμνούς
τώρα τους γέμιζαν με βέλη τα κορμιά.
Όχι πως μ’ ένοιαζε κανείς ναύτης ή πλοηγός,
τόσο μπαμπάκι εγγλέζικο και στάρι από τη Φλάνδρα
που είχα συντροφιά
μέσα στ’ αμπάρι. Κάποτε έπαψ’ ο ορυμαγδός,
ξελύσσαξαν οι δαίμονες. Πάνε οι πλοηγοί.
Και τα ποτάμια μ’ άφησαν να φύγω μοναχό
όπου μου κατεβεί.
…………………………………………………………………..
Λούστηκα κι εγώ στο ποίημα το θαλασσινό.
Έναστρο, γαλαξιακό, μάκρη γαλάζια χόρτασα
ίσα μ’ εκεί που, ένας νεκρός από πνιγμό εκστατικός,
πλανιέται στου ορίζοντα την κάτωχρη γραμμή.’’
Από το ‘’ Μεθυσμένο καράβι ‘’ του ίδιου.
Αυτός ο αιώνιος έφηβος, σαν τέτοιες μέρες, στις 10 του Νοέμβρη του 1891 έκλεινε οριστικά την πόρτα της καταραμένης του ζωής μόλις στα τριάντα εφτά του χρόνια για να ζήσει ανάμεσά μας σαν έκλαμψη παντοτινή.
