Αλέκος: «Πότε θα καταλάβουμε ότι οφείλουμε πολύ περισσότερα στην ποίηση απ’ ότι στην εφορία;»
Οφείλω να το ομολογήσω. Αγαπώ την κινηματογραφική οθόνη. Κάθε που μου δινόταν η ευκαιρία γλιστρούσα μέσα στη σκοτεινή αίθουσα. Η οθόνη, όπως και ο πίνακας ζωγραφικής ασκούν μιαν ακαταμάχητη έλξη. Χωρίς ποτέ να μπαίνω στη θέση του σκηνοθέτη ή του ζωγράφου. Είμαι ένας από κείνους τους πολλούς που όρθιος ή καθιστός έβλεπα πίσω και πάνω από τα κεφάλια των άλλων θεατών τα συμβαίνοντα στην οθόνη.
Στην αίθουσα προβολής βρίσκομαι ανάμεσα σ’ ένα πλήθος σιωπηλών ανθρώπων που στην οθόνη ανακαλύπτουν κόσμους, βιώνουν εμπειρίες, γνωρίζουν τον άλλο τους εαυτό.
Σήμερα, αυτό το σινεμά έχει χαθεί μαζί με τις αίθουσες. Εκείνο το σινεμά που κεραυνοβολούσε τη στιγμή σαν οπτασία ατίθασου καβαλάρη. Ένα σινεμά αδελφικό της ποίησης αλλά μακριά από την πρόζα.
Σήμερα οι απόντες από τη σκοτεινή αίθουσα έχουν ανάγκη απ’ αυτή την οπτασία του καβαλάρη. Που θα τους αποτραβήξει από την απουσία και θα τους υποχρεώσει να υπάρξουν και πάλι. Έστω και όσο διαρκεί ένα πλάνο, μια σεκάνς, ένας στίχος.
Το ντοκιμαντέρ του Σταύρου Ψυλλάκη αυτό προσπαθεί, αυτό κατορθώνει. Να μας αποτραβήξει από τα χλιαρά εγκόσμια και να μας υποχρεώσει με όρους αισθητικούς, να υπάρξουμε σε μια άλλη ζωή, εκείνην που ποθούμε που πολλές φορές κρύβεται πίσω από τη σκόνη του χρόνου.
Σε κείνη τη ζωή του κινηματογραφικού ήρωα του, που δεν είναι μυθοπλασία αλλά πρόσωπο υπαρκτό- ιστορικό κατά τη Μπρεχτική διαλεκτική, που ζώντας οριακές καταστάσεις θα μας ταρακουνήσει, θα μας ξεβολέψει. Που ο προσωπικός του λανθάνων σπαραγμός και λύτρωση θα γίνουν και δικά μας. Και όλα αυτά με την αναγκαία λιτότητα εκφραστικών μέσων χωρίς φανφάρες και εντυπωσιασμούς.
Το ντοκιμαντέρ από τη φύση του είναι αποστασιοποιημένο. Καταγράφει τα γεγονότα τη στιγμή που «λαμβάνουν χώρα», σύμφωνα με τον μέγιστο Βερτόφ. Είναι ο ‘’κινηματογράφος-μάτι’’, ο ‘’κινηματογράφος-αλήθεια’’ που αποτελεί συνέχεια της μεγάλης επαναστατικής ‘’συγκεκριμένης ουτοπίας’’ που γέννησε η Οχτωβριανή επανάσταση.
Το ντοκιμαντέρ του Σταύρου Ψυλλάκη ανήκει στο καλλιτεχνικό ντοκιμαντέρ, με τα δικά του γλωσσικά και συντακτικά χαρακτηριστικά. Κόντρα στη μαζική- βιομηχανική κινηματογραφική παραγωγή. Ο σκηνοθέτης, με το μέχρι τώρα έργο του, αποδείχνει ότι ανιχνεύει νέες εκφραστικές δυνατότητες του είδους σε μια εποχή ξηρασίας και ομοιομορφίας.
Η σύγχρονη πόλη, με τη φαινομενικά οργανωμένη καθημερινή ζωή, που μέσα της απρόβλεπτα εμφανίζεται το σχίσμα, το αναπάντεχο, το ‘’κακό’’. Ένα ‘’κακό’’ που διασαλεύει την τάξη και που είναι ικανό να οδηγήσει είτε στο χάος και στη ρήξη, είτε στην αρμονία και στη συμφιλίωση. Ένα ‘’κακό’’ για το οποίο οι πάντες δυνητικά είναι υποψήφιοι.
Και η αξία αυτού του ‘’κακού’’ έγκειται και στον τρόπο διαχείρισής του απ’ τη μεριά του ήρωα και στον τρόπο καταγραφής του απ’ τη μεριά του δημιουργού. Μια καταγραφή που ‘’σκηνοθετεί την πραγματικότητα’’ χωρίς να την υποκαθιστά. Που προσφέρει έναν ήρωα λογοτεχνικό, έναν άλλο Ζορμπά, που όπως με τη γραφίδα του Καζαντζάκη γίνεται ‘’αθάνατος’’, έτσι και στην προκείμενη περίπτωση, με την κάμερα του Ψυλλάκη και το μοντάζ γίνεται μια ξεχωριστή γλώσσα. Μια γλώσσα που δοκιμάζει την κρίση μας και απελευθερώνει τον εσώτερο συναισθηματισμό μας. Που μας τέρπει και ταυτόχρονα συγκινεί. Όχι γιατί ο Αλέκος- ο ήρωας- είναι καταδικασμένος από την επάρατο, αλλά γιατί η επάρατος τον μαθαίνει να ζει πιο βαθιά και να αποκαλύπτει το’’ είναι’’ πίσω από την ομίχλη του’’ φαίνεσθαι’’.
Είναι ίσως από τις ελάχιστες φορές, που βλέποντας ένα ντοκιμαντέρ, την ‘’Οφειλή’’ του Σταύρου Ψυλλάκη, φεύγεις από την αίθουσα κριτικά και συναισθηματικά πλουσιότερος. Για το ‘’θαύμα’’ της ύπαρξης-της ζωής. Μιας ζωής, που χάρις στο ‘’κακό’’, αποκαλύπτει την πραγματική της αξία. Εκείνη την αξία που για χάρη της αξίζει να ζεις και να πεθαίνεις.
Ο Αλέκος, ο υπαρκτός ήρωας της ‘’Οφειλής’’ του Σταύρου, θα μπορούσε να είναι ένας από μας. Ο Σταύρος με μαεστρία τον ‘’αιχμαλωτίζει’’ στο κάδρο και τον κατατάσσει στην ‘’αθανασία’’.
Ο Αλέκος, είναι ήρωας κινηματογραφικός που συγκλονίζει. Γιατί μετατρέπει σε οίστρο ζωής το φόβο του θανάτου. Μας προσφέρεται με εξαιρετική δύναμη και λυρισμό, χωρίς να τσιγκουνεύεται το κρυφό μας δάκρυ.
Σταύρος Ψυλλάκης, Οφειλή. Πρώτη προβολή: «Νύχτες Πρεμιέρας», Σινέ Ριβιέρα
