Πηγή: Η εποχή
Μιλώντας για τα Δεκεμβριανά αναφερόμαστε στην ένοπλη αντιπαράθεση μεταξύ των δυνάμεων του ΕΑΜ, απ’ τη μια, και του συνασπισμού των αντιεαμικών δυνάμεων και των Βρετανών, από την άλλη, με επίκεντρο και κύριο πεδίο διεξαγωγής της την Αθήνα, κατά τον Δεκέμβριο του 1944. Και όταν μιλάμε για αντιεαμικές δυνάμεις, εννοούμε το σύνολο των αστικών παρατάξεων, βενιζελικής και αντιβενιζελικής προέλευσης, με τη συμμετοχή και του τμήματός τους που είχε συνεργαστεί με τους φασίστες κατακτητές στα χρόνια της Κατοχής. Ακόμη και εκείνων που βαρύνονταν με σωρεία στυγερών εγκλημάτων σε βάρος του ελληνικού λαού και του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης.
Έκτοτε πολλά έχουν γραφτεί, πολλές αντικρουόμενες απόψεις έχουν εκφραστεί και το ζήτημα του χαρακτήρα της δεκεμβριανής ένοπλης αντιπαράθεσης εξακολουθεί να τίθεται προς συζήτηση, με αποκλίνουσες ή και διαμετρικά αντίθετες εκτιμήσεις, όχι μόνο μεταξύ αριστερών και αστών ιστορικών, αλλά και μεταξύ των ίδιων των αριστερών ερευνητών της ιστορίας εκείνης της Μεγάλης Δεκαετίας του 1940.
Κυρίαρχη στην αστική ιστοριογραφία, αλλά και επίσημη κρατική εκδοχή της ιστορίας έως το 1982 και την αναγνώριση της εαμικής Εθνικής Αντίστασης, υπήρξε η άποψη που επανέφερε στο προσκήνιο τις τελευταίες δεκαετίες ο ιστορικός αναθεωρητισμός. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, τα Δεκεμβριανά υπήρξαν αποτέλεσμα της επιδίωξης του ΚΚΕ (κύριας δύναμης του ΕΑΜ) να καταλάβει βίαια την εξουσία.
Πρόκειται για μια άποψη που διαψεύδεται από τα ίδια τα ιστορικά γεγονότα. Πρώτα και κύρια από το ότι η εξουσία θα μπορούσε να είχε καταληφθεί με την Απελευθέρωση, όταν ο ΕΛΑΣ ήταν κυρίαρχος σε ολόκληρη σχεδόν τη χώρα και κυρίως στην πρωτεύουσα.
Στην πραγματικότητα, όλα τα ιστορικά στοιχεία επιβεβαιώνουν την προσήλωση του ΚΚΕ στην ομαλή δημοκρατική διέξοδο. Μια διέξοδος ανέφικτη, καθώς ο αντίπαλος ήξερε πως μια τέτοια εξέλιξη θα έφερνε την Αριστερά στην εξουσία με τη στήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Και γι’ αυτό ωθούσε στην ένοπλη αντιπαράθεση, με το ΚΚΕ να αποφεύγει σταθερά να θέσει ζήτημα εξουσίας, άρα να τη διεκδικήσει και ένοπλα, με όρους ευνοϊκούς, έχοντας το ίδιο την πρωτοβουλία κινήσεων.
Ο ευρύτερος χώρος της Αριστεράς και οι αριστεροί ιστορικοί διχάζονται, σε γενικές γραμμές, πάνω σε δύο καίριας σημασίας ζητήματα: στην εκτίμηση του χαρακτήρα της δεκεμβριανής σύγκρουσης και στο κατά πόσο η ήττα κατά τη σύγκρουση αυτή ήταν αναπόφευκτη.
Είναι προφανές πως η συζήτηση αυτή οδηγεί αναπόφευκτα σε μια ευρύτερη αναζήτηση ως προς τον χαρακτήρα του ίδιου του εαμικού κινήματος, θέτοντας το καίριο ζήτημα της διαλεκτικής σχέσης μεταξύ του αγώνα για εθνική απελευθέρωση και της προοπτικής κοινωνικού μετασχηματισμού.
Είναι γεγονός ότι η ιστορική πρωτοβουλία που ανέλαβε το ΚΚΕ το 1941 για τη συγκρότηση κινήματος Εθνικής Αντίστασης με στόχο την εθνική απελευθέρωση, του έδωσε τη δυνατότητα να ηγηθεί ενός ευρύτατου συνασπισμού λαϊκών κοινωνικών δυνάμεων που εκφράστηκαν μέσα από το ΕΑΜ.
Με το σύνολο, σχεδόν, των αστικών πολιτικών δυνάμεων να συνιστούν στάση αναμονής, αντιτιθέμενες στην ανάπτυξη μαζικού, λαϊκού αντιστασιακού κινήματος -ακόμα και όταν δεν συνεργάζονταν αμέσως ή εμμέσως με τους κατακτητές- η ιστορική πρωτοβουλία του ΚΚΕ απελευθέρωσε μια εκρηκτική κοινωνική δυναμική.
Καθώς η λαϊκή διάθεση για τη διεξαγωγή εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα εκφράστηκε κατά κύριο λόγο από το ΕΑΜ, ήδη από το 1943 άρχισε να τίθεται ζήτημα μεταπελευθερωτικής εξουσίας, ανεξαρτήτως των προθέσεων της ηγεσίας του κινήματος. Το ζήτημα τέθηκε πριν ακόμα ολοκληρωθεί ο αγώνας για την εθνική απελευθέρωση, κάτι που ενώ ήταν σαφές για τους αστούς πολιτικούς και τους Βρετανούς -που είχαν πολλούς λόγους να ενδιαφέρονται για τη μελλοντική τύχη του αστικού καθεστώτος στην Ελλάδα, άρα και τη διατήρηση των παραδοσιακών ελληνοβρετανικών σχέσεων- δεν μπόρεσε να γίνει αντιληπτό από το ΚΚΕ και το ΕΑΜ.
Εγκλωβισμένο στη λογική που υπαγόρευε η στρατηγική των σταδίων, το ΚΚΕ αδυνατούσε να αντιληφθεί την πραγματικότητα που διαμόρφωσε η δυναμική της ίδιας του της ιστορικής πρωτοβουλίας. Επιμένοντας στη στρατηγική αυτή, εξακολουθούσε να βλέπει την εθνική απελευθέρωση σαν ένα πρώτο στάδιο που θα το ακολουθούσε η δημοκρατική επίλυση του πολιτικού και πολιτειακού ζητήματος της χώρας, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για τη διεκδίκηση της Λαϊκής Δημοκρατίας (της «Λαοκρατίας»). Κατά συνέπεια, αδυνατώντας να συνδέσει άμεσα τον αγώνα για την εθνική απελευθέρωση με την προοπτική της λαϊκής εξουσίας, και ενώ ήδη ο αστισμός και οι Bρετανοί προστάτες του συγκροτούσαν τον αντιεαμικό συνασπισμό, συνεργαζόμενοι ακόμα και με δυνάμεις που είχαν τεθεί στην υπηρεσία των κατακτητών, η Αριστερά πολιτευόταν με την αυταπάτη της αποφυγής μιας αντιπαράθεσης που δεν εντασσόταν στους άμεσους σχεδιασμούς της.
Η επιμονή σ’ αυτή τη στρατηγική και η αδυναμία κατανόησης μιας δυναμικής που θα υπαγόρευε την αντικατάστασή της από μια στρατηγική ενιαίας επαναστατικής διαδικασίας, σε συνδυασμό με τη βαθιά διεθνιστική προσήλωση στον αντιφασιστικό αγώνα που διεξήγαγε η ΕΣΣΔ σε συμμαχία με τις δυτικές δυνάμεις -και με τη Μεγάλη Βρετανία- ήταν που οδήγησαν στους συμβιβασμούς του Λιβάνου και της Καζέρτας, και στην -από μια πρώτη ματιά, αδιανόητη- απόρριψη της δυνατότητας κατάληψης της εξουσίας τον Οκτώβριο 1944.
Μέσα από μια τέτοια οπτική θα πρέπει να δούμε και τον Δεκέμβρη. Μια ένοπλη αντιπαράθεση με την οποία το ΚΚΕ δεν επιδίωκε, σε καμιά περίπτωση, την κατάληψη της εξουσίας.
Δεν πρόκειται μόνο για τους στρατιωτικούς χειρισμούς που, όντως, δεν έδειχναν καμιά τέτοια πρόθεση. Από την απροθυμία σύγκρουσης με τα βρετανικά στρατεύματα μέσα στην ίδια την Αθήνα κατά τις πρώτες και πλέον κρίσιμες μέρες της αντιπαράθεσης, μέχρι την ομαλή συνύπαρξη Βρετανών και ΕΛΑΣ στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, τη διεξαγωγή του αγώνα με ένα ελάχιστο τμήμα των διαθέσιμων ένοπλων δυνάμεων του κινήματος, την απασχόληση ισχυρών δυνάμεων, με επικεφαλής τον Βελουχιώτη και τον Σαράφη, στην Ήπειρο για τη διάλυση του ΕΔΕΣ, λόγω μιας ενδεχόμενης απόβασης βρετανικού στρατού από το μέτωπο της Ιταλίας, που εντούτοις αποβιβαζόταν ήδη στο Φάληρο, κ.λπ.
Πρόκειται για μια συστηματική προσπάθεια συνδιαλλαγής και συμβιβασμού, με την εξασφάλιση, φυσικά, κάποιων αξιοπρεπών όρων. Όταν ένα επαναστατικό κόμμα επιχειρεί την κατάληψη της εξουσίας δεν καταθέτει προτάσεις ομαλής διεξόδου, κρατώντας, μάλιστα, τον κύριο όγκο της ένοπλης δύναμής του μακριά από εκεί όπου δίνεται η κρίσιμη μάχη.
Εντούτοις, ο Δεκέμβρης ήταν «κόκκινος». Ανεξαρτήτως των προθέσεων και των πολιτικών στοχεύσεων του ΚΚΕ, εξέφρασε τη δυναμική της κινητοποίησης του ίδιου του εργαζόμενου λαού, για μια άλλη προοπτική. Που εκφράστηκε με τον ηρωισμό των μαχητών του ΕΛΑΣ της Αθήνας και του Πειραιά, στελεχωμένου κυρίως από νέους εργάτες, στηριζόμενου πρωτίστως από τον πληθυσμό των εργατικών και κυρίως των προσφυγικών, συνοικιών.
Αν λάβουμε υπόψη ότι ο ΕΛΑΣ κυριαρχούσε σ’ ολόκληρη σχεδόν τη χώρα, μια ενδεχόμενη επέκταση της σύγκρουσης σε πανελλαδικό επίπεδο ίσως να ανέτρεπε πλήρως τους συσχετισμούς. Επίσης, πολύ πιθανό να ήταν άλλο το αποτέλεσμα, αν ο ΕΛΑΣ καταλάμβανε τη «Σκομπία» (το ελεγχόμενο από τους Βρετανούς κέντρο της Αθήνας), από τις πρώτες μέρες της σύγκρουσης και πριν ακόμα αρχίσει η απόβαση στο Φάληρο δεκάδων χιλιάδων Βρετανών, με τεθωρακισμένα και βαρύ οπλισμό.
Η Βάρκιζα υπήρξε συνέπεια της ήττας του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, και της επιμονής του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στη συνδιαλλαγή με το αντίπαλο στρατόπεδο. Και πάλι, επιδίωξή τους ήταν η αποφυγή του εμφυλίου και της παράτασης της σύγκρουσης με τους Βρετανούς, μια μεγάλη δύναμη στον συνεχιζόμενο συμμαχικό αγώνα κατά της ναζιστικής Γερμανίας.
Αυτή ακριβώς η συμμαχική σχέση καθόρισε και τη στάση των Σοβιετικών έναντι του Δεκέμβρη. Θα ήταν αδιανόητο να βγει δημοσίως η Σοβιετική Ένωση και να καταγγείλει τη σύμμαχο Βρετανία για τη στάση της στην Ελλάδα.
Παράλληλα, απ’ όσα στοιχεία έχουμε στη διάθεσή μας, οι Σοβιετικοί δεν απέτρεψαν το ΚΚΕ απ’ την απόφαση για ένοπλη σύγκρουση. Με δεδομένες τις σχέσεις μέσα στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα εκείνων των καιρών, θα ήταν απίθανο να προχωρούσε το ΚΚΕ στη σύγκρουση, αν οι Σοβιετικοί είχαν εκφράσει προς την κομματική ηγεσία αντίθετη γνώμη.
